* आभा यादव
काही वर्षांपूर्वी हसताना दिसणारी 24 वर्षीय नेहा आज अशा टप्प्यातून जात आहे की तिला निराशेशिवाय काहीच दिसत नाही. तिने आपले सुखी आयुष्य स्वतःच्या हातांनी उध्वस्त केले कारण तिने आपल्या प्रियकराकडून खूप अपेक्षा केल्या होत्या. तिला वाटले की तो तिच्या भावना समजून घेईल आणि आज नाही तर उद्या नक्कीच समजेल. पण तिला काय हवंय ते समजत नव्हतं. खरे तर प्रेम ही मनाची भावना आहे ज्यामध्ये अपेक्षांना स्थान नसते. पण बदलत्या वातावरणाने कदाचित प्रत्येक गोष्टीचा अर्थच बदलून टाकला आहे. भावनांचाही ट्रेंड हात द्या आणि हात घ्या असा झाला आहे. यासंदर्भात मानसोपचारतज्ज्ञ प्रांजली मल्होत्रा सांगतात की, कोणत्याही व्यक्तीने कोणत्याही नात्यातील अपेक्षा जास्तीत जास्त ठेवाव्यात. अपेक्षा कधीही स्वप्नवत होऊ नयेत. वास्तविकता लक्षात घेऊन कोणत्याही गोष्टीचा विचार केला तर कधीच निराशा होणार नाही. अपेक्षेत वास्तव नाही.
अपेक्षा अनंत
वेगवेगळ्या लोकांमध्ये अपेक्षा वेगळ्या पद्धतीने बघितल्या जातात. जसे की मुलांकडून पालक, मुलांचे पालक, मित्रांचे मित्र, नातेवाईकांचे नातेवाईक आणि सहकर्मचारी सहकारी. म्हणजेच अपेक्षा न संपणाऱ्या आहेत. ही गोष्ट अशा प्रकारेही म्हणता येईल की समाजातील प्रत्येक व्यक्तीला दुसऱ्या व्यक्तीकडून अपेक्षा असतात, परंतु यामध्ये असे देखील घडते की समोरच्या व्यक्तीने त्याच्या विचारानुसार वागावे अशी अपेक्षा असते. पण समोरच्या व्यक्तीने त्या व्यक्तीच्या विचारसरणीनुसार वागले पाहिजे, असे अनेकदा घडत नाही. त्यामुळे प्रत्येक व्यक्तीच्या अपेक्षा पूर्ण करणे शक्य नसते. प्रत्येक व्यक्तीच्या मनात रोज एक नवीन अपेक्षा जन्म घेते. पण त्याचा वास्तवाशी कितपत संबंध आहे हे सांगता येत नाही. तरीही, अपेक्षा ही कोणत्याही नात्याची पहिली पायरी असते. अपेक्षा बोलू शकत नाही. सर्व अपेक्षांना मूक स्पर्श हवा असतो. नवऱ्याची बायको जशी काळजी घेणं अपेक्षित असतं, त्याचप्रमाणे म्हातारपणी आपल्या मुलांनी सांभाळावं अशी पालकांची अपेक्षा असते. तर मुलांची अपेक्षा असते की ते त्यांच्या विचार आणि इच्छेनुसार जीवन जगतील, ज्यामध्ये पालकांची टोकाटोकी नाही. पण व्यावहारिक जीवनात असं होत नाही की समोरची व्यक्ती तुमच्या अपेक्षेनुसार वागेल किंवा तुमच्या विचाराशी सहमत असेल.
जेव्हा आपण कोणत्याही नात्यात अपेक्षा करू लागतो आणि ती पूर्ण होत नाही तेव्हा मन उदास होते. त्याचप्रमाणे जेव्हा कोणी आपल्याकडून अपेक्षा ठेवतो आणि आपण काही कारणाने ती पूर्ण करू शकत नाही तेव्हा त्याला वाईट वाटते. अनेकवेळा असंही होतं की जो अपेक्षा ठेवतो त्याच्या प्रत्येक गोष्टीवर नेहमीच अपेक्षा असतात, पण ज्याच्याकडून तो अपेक्षा करत असतो, त्याच्याकडून कोणाला अपेक्षा ठेवता येतील अशी माहिती त्याच्याकडे नसते. कोणाकडूनही जास्त अपेक्षा ठेवल्याने जगण्याची मजा कमी होते, त्यामुळे अतिरेक करू नका. अशा अपेक्षा कमी ठेवा ज्या पूर्ण होऊ शकत नाहीत.
याशिवाय जीवन अपूर्ण आहे
अपेक्षा ही एक प्रकारची वृत्ती असली तरी त्याशिवाय आयुष्य अपूर्ण वाटतं कारण कधी कधी आयुष्यात यश मिळवण्यात स्वतःशी जोडलेल्या व्यक्तीच्या अपेक्षांचा मोठा हात असतो. ती अपेक्षा आपल्याला आयुष्यात पुढे जाण्यासाठी प्रोत्साहन देते.
जास्त अपेक्षा करू नका
तरीही, एखाद्या व्यक्तीला त्याच्या आयुष्यात आनंदी राहायचे असेल, तर कोणाकडून जास्त अपेक्षा करू नका. कोणाकडूनही अपेक्षा न ठेवता जगण्याची सवय लावली पाहिजे, तर आपल्या सर्व समस्या आपोआप संपतील. हे अवघड काम आहे पण त्यासाठी एक छोटासा प्रयत्न केला जाऊ शकतो. खूप अपेक्षा ठेवणे म्हणजे स्वतःला तणावाखाली ठेवणे कारण अपेक्षांचा आलेख एकामागून एक वाढतच राहतो. अपेक्षा हे देखील जीवनातील अनेक दु:खाचे कारण असते. माणसाचा स्वभावच आहे की तो प्रत्येकाकडून अपेक्षा करतो आणि कधी कधी या अपेक्षा गरजेपेक्षा जास्त होतात. यामुळे जेव्हा आपण आपल्या अपेक्षा पूर्ण होताना दिसत नाही, तेव्हा राग, चीड, निराशा आणि दुःख हे आपले साथीदार बनतात.
