संतुलन

कथा * ऋता गुप्ते

रमा भराभर कामं आटोपत होती. नजर मात्र स्वयंपाकघरातल्या घड्याळाकडे होती, त्याचवेळी कान बाहेरच्या फाटकाच्या आवाजाकडे लागलेले होते. चहाचा घोट घेत तिनं सँडविच टोस्टरमध्ये ब्रेडचे स्लाइस लावले.

तिनं मुलाला हाक मारली, ‘‘श्रेयांश, अंघोळ लवकर आटोप…शाळेला उशीर होईल.’’

‘‘मम्मा, माझे मोजे दिसत नाहीत.’’

मोजे शोधण्याच्या गडबडीत चहा पार गार झाला. रमानं मोजे दिले. त्याची स्कूल बॅग चेक केली. पाण्याची बाटली भरली.

‘‘चल बाळा, दूध कॉर्नफ्लेक्स घे. केळंही खा.’’

‘‘मम्मा, आज डब्यात काय दिलं?’’

श्रेयांशच्या या प्रश्नालाच ती घाबरत होती. त्याची नजर टाळत तिनं म्हटलं, ‘‘सँडविच.’’

‘‘काय…मम्मा, अगं काल पण तू तेच दिलं होतंस…मला नको डबा…इतर मुलांच्या आया काय काय, नवंनवं देतात डब्यात…’’ रडवेला होऊन श्रेयांश म्हणाला.

‘‘बाळा, आपली मालतीबाई दोन दिवस झाले येत नाहीए. ती आली की तुला रोज छान छान पदार्थ मिळतील डब्यात….प्लीज हट्ट करू नकोस, नाहीतर पैसे देते. स्कूल कॅण्टीनमधून काहीतरी घे आजच्या दिवस.’’

इतर मुलांच्या आया तिच्यासारख्या वर्किंग नव्हत्या. पण ऑफिसमधून येतानाच इतका उशीर झाला की शेवटी येतानाच तिनं रात्रीसाठी डिनर पॅक करून आणला.

घड्याळात सात वाजले. स्कूलबस येणारच होती. मालती अजूनही आलेली नव्हती. श्रेयांशचा लाडाने गालगुच्चा घेत ती त्याच्यासकट पायऱ्या उतरू लागली.

या कामासाठी ठेवलेल्या बायकांनाही स्वत:चं महत्त्व बरोबर ठाऊक असतं. त्यामुळेच त्या कधी उशीरा येतात, कधी दांड्या मारतात. मालती गेली तीन वर्षं तिच्याकडे काम करतेय. सकाळी बरोबर सहाला ती कामावर हजर होते आणि रमा कामावर जाण्याआधी नऊ वाजेपर्यंत तिची कामं आटोपलेली असायची. ती स्वयंपाक फार छान करायची, त्यामुळे लंचबॉक्समध्ये नेहमीच चविष्ट पदार्थ असायचे. सायंकाळी रमा सहापर्यंत घरी यायची, त्यावेळी मालती पुन्हा यायची. सायंकाळच्या चहासोबत काहीतरी खायलाही द्यायची अन् रात्रीचा स्वयंपाक करून निघून जायची.

मालतीचा रमाला खूप आधार होता. तिच्यामुळेच ती ऑफिसच्या कामात पूर्णपणे लक्ष देऊ शकत होती. घराची काळजी नव्हती. त्यामुळेच तीन वर्षांत रमानं दोन प्रमोशन्स मिळवली होती. आता तर तिचा पगार रोहनपेक्षा दुप्पट झाला होता. पण मालती नसली तर मात्र तिच्या हालांना सीमा नसायची. वाढलेला पगार अगणित नव्या जबाबदाऱ्या घेऊनच आला होता. अर्थात वाढलेल्या पगारामुळे घरातली सुबत्ता अन् सुखसुविधाही वाढल्या होत्या. इतक्या पॉश लोकॅलीटीत असा आलिशान फ्लॅट घेणं त्यामुळेच शक्य झालं होतं.

तसं त्यांचं कुटुंब तीन माणसांचंच होतं. त्यामुळे मालती घरकाम करत असताना इतर कुणी नोकर किंवा अजून एखादी कामवाली मदतीला ठेवण्याची गरज भासली नव्हती. मालती साधारण रमाच्याच वयाची होती. कामही मन लावून, प्रामाणिकपणे करायची. त्यामुळेच रमाही तिची खूप काळजी घ्यायची. पगार भरपूर द्यायचीच. शिवाय इतरही बरंच काही करायची. मालती जणू घरातलीच एक सभासद असल्यासारखी झाली होती. पण अलीकडे काही दिवस मालतीचं वागणं बदललं होतं. सकाळी उशीरा यायची. कित्येकदा यायचीच नाही. न सांगता दोन दिवस गैरहजर रहायची. अशावेळी रमाची फारच ओढाताण व्हायची. पण तिच्या कामाचाच तिला इतका ताण असायचा की मालतीला रागवणं अथवा जाब विचारणंही तिला परवडणारं नव्हतं.

श्रेयांशला बसमध्ये बसवून बाय करून रमा घाईनं घरात आली. हॉलमध्ये बऱ्यापैकी पसारा होता. तिकडे सोयीस्करपणे दुर्लक्ष करून ती स्वयंपाकघरात शिरली. किमान दोन भाज्या अन् पोळ्या करून ठेवायची तिची इच्छा होती कारण आजही तिला ऑफिसात जास्त वेळ थांबावं लागणार होतं.

हात कामं उरकत होते अन् मेंदू आज ऑफिसमध्ये होणाऱ्या मिटिंगमध्ये गुंतला होता. उशीरा एका परदेशी क्लायंटबरोबर एक मोठं डिल व्हायचं होतं. त्यासाठी व्हिडिओ कॉन्फरन्स घ्यायची होती. एकूणच कामं खूप होती. तिचं स्वयंपाकघरातलं कामंही ओटोपत आलं होतं. आता रोहनला उठवायला हवं, नाहीतर त्यालाही उशीर होणार.

रोहन अगदी टिपिकल नवरा होता. घरकामात रमाला मदत करावी असं त्याला चुकूनही वाटत नसे. उलट कामं वाढवून ठेवायला त्याला मजा यायची. काल रात्री तो बराच उशीरा घरी आला होता. उगीच भांडण व्हायला नको म्हणून रमानं काहीच विचारलं नव्हतं. खरं तर त्याची बँक संध्याकाळी सहालाच बंद व्हायची. तिच्या हेही लक्षात आलं होतं की हल्ली रोहन फार जास्त पैसे खर्च करतोय. त्याचे छंदही महागडे होते. सतत महागड्या हॉटेलातल्या पार्ट्या रमाला आवडत नव्हत्या, पण मग ती विचार करायची इतकं कमवतोय ते कशासाठी? घर, दोन गाड्यांचे दर महिन्याला भरायचे हप्ते अन् त्यावरचं व्याज याबद्दल विचार करताना कामं अधिकच घाईनं व्हायची.

काल तिनं रात्री रोहनला अत्यंत सौम्यपणे म्हटलं, ‘‘ तू श्रेयांशला घ्यायला आईकडे गेला नाहीस. तो वाट बघून तिथंच झोपला. आईचं हार्टचं ऑपरेशन झालंय…तिला दगदग सोसत नाही. लहान मुलाची उठाठेव भरपूर असते…रात्री घरी आल्यावर मी त्याला घेऊन आले.’’

खरंतर मनात होतं त्याला चांगलंच फटकारावं की क्रेडिट कार्डाचं बिल इतकं अवाढव्य का आलंय? पण तिनं तो विषय काढलाच नाही.

पण रोहन तेवढ्यातच भडकला, ‘‘हो तर मी अगदी रिकामटेकडाच आहे ना. मॅडम स्वत: रात्री उशीरा येणार अन् मी लवकर घरी येऊन मुलं सांभाळायची?’’

रोहनच्या या बोलण्यावरही रमा गप्पच राहिली. मुकाट्यानं लॅपटॉपवर काम करत बसली. क्लायंटच्या मिटिंगच्या आधी हे प्रेझेंटेशन तयार करून तिला तिच्या हाताखालच्या लोकांना दाखवणं गरजेचं होतं. तिनं हळूच रोहनकडे बघितलं, रोहन सरळ अंथरूणावर पसरला होता. तिची बोटं विजेच्या गतीनं लॅपटॉपवर फिरत होती.

तिनं चहा करून घेतला. रोहन अजून उठला नव्हता. स्वत:चा चहा घेऊन ती ऑफिसला जायला तयार होऊ लागली. सगळे पेपर्स गोळा केले. लॅपटॉप बंद केला. भराभर थोडंसं खाऊन घेतलं. आज महत्त्वाची मिटिंग होती. फिकट गुलाबी फॉर्मल शर्टवर कोणती पॅण्ट घालावी याचा विचार ती करत होती.

तेवढ्यात रोहन उठल्याची चाहूल लागली. त्याचा चहा त्याला तिथंच द्यावा म्हणून ती खोलीत गेली.

‘‘गुड मॉर्निंग डार्लिंग…लवकर चहा घे. मला आता निघायला हवं.’’

‘‘काय कटकट आहे गं? बघावं तेव्हा तुझी घाईच असते. कधीतरी जरा बैसना माझ्यापाशी.’’ रोहननं पडल्यापडल्याच तिला जवळ ओढायचा प्रयत्न केला. ‘‘मला चहा नकोय. भूक लागली आहे. मी आधी खाणार.’’ तिला अंथरूणात ओढत त्यानं म्हटलं.

‘‘रोहन, आत्ता रोमँटिक होऊ नकोस. मला उशीर होतोय. नाश्ता, लंच बॉक्स तयार आहे.?खाऊन घे. नऊ वाजताहेत, तू ही आवर.’’ स्वत:ला सोडवून घेत ती बाहेर निघाली.

‘‘रोहन मी गेले, दार लावून घे.’’ तिनं खाली येऊन गाडी काढली अन् ऑफिसला निघाली. डोक्यात मिटिंगचेच विचार होते.

उमेशला ती व्हिडिओ कॉन्फरन्सच्यावेळी स्वत:बरोबर ठेवेल. त्याला या प्रोजेक्टची सगळी माहिती आहे. शिवाय तो स्मार्टही आहे. जितेश मार्केटिंगची सगळी डिटेल्स आणतोय. एकदा हे प्रेझेंटेशन सगळ्यांना दाखवलं अन् त्यावर त्यांचं मत घेतलं की फायनल प्रेझेंटेशन रत्ना तयार करेल. ठरल्याप्रमाणे सगळं पार पडलं की आणखी एक प्रमोशन नक्की.

ऑफिसच्या गेटपाशी पोहोचली अन् तिच्या लक्षात आलं की निघायच्या घाई गडबडीत लॅपटॉप, लंच बॉक्स अन् महत्त्वाचे कागद घरीच राहिले आहेत.

कालपासून इतकी दगदग अन् धावपळ चालली आहे की मेंदू पार दमला होता. तिनं कार परत घराकडे वळवली. बाहेर रस्त्यावरच कार उभी करून ती घाईनं पायऱ्या चढून वर गेली. दार उघडंच होतं. आतून हसण्याबोलण्याचे आवाज येत होते.

‘‘व्वा व्वा मितूराणी, तू आज अगदी तृप्त केलंस. पोट भरलं माझं…यू आर ग्रेट,’’ रोहन म्हणाला.

‘‘साहेब, तुम्हीसुद्धा ना…’’

याचा अर्थ मालती आलीय. तिलाच रोहन मितू म्हणतोय. रमाला घेरी आल्यासारखं झालं. पाय जड झाले होते. जीभ टाळ्याला चिकटली होती. रोहनचं हसणं अन् मालतीच्या बांगड्यांची किणकिण डोक्यात हातोडे मारत होती. आल्या पावली ती परत फिरली. पायाखालची जमीन सरकली होती. ती कारमध्ये जाऊन बसली. लॅपटॉप, कागदपत्रं कशाचीही शुद्ध नव्हती.

माझ्या पाठीमागे हे कधीपासून सुरू आहे…मला अजिबात संशय आला नाही. पण रोहननं असा विश्वासघात करावा? सरळ काम करणाऱ्या मोलकरणीशी रत व्हावं? अन् मालती. माझं घर सांभाळता सांभाळता सरळ नवराच ताब्यात घेतला की तिनं. मालतीच्या धाडसानं ती फारच संतापली. विचलितही झाली. रोहन तिच्यापासून इतका दूर कधी गेला?…खरं तर त्याला रमा हवी होती. तो कायम तिला जवळ घ्यायला बघायचा पण कामाच्या नादात नवी आव्हानं, नवे प्रोजेक्ट, प्रमोशनच्या गडबडीत रमानंच त्याला दूर केलं होतं. तो तरी किती काळ संयम ठेवेल?

रोहनला या मार्गावर जाण्याची गरज का पडली? कारण रमाकडून त्याला हवं ते सुख मिळत नव्हतं. अन् हे कसं…केव्हा घडलं…दोघांचा प्रवास एकाच गतीनं एकाच वाटेने सुरू होता, पण नकळत रमाची गती वाढली. खूपच वाढली. ती खूप पुढे निघून गेली. रोहन फार मागे राहिला. पण रमासुद्धा घर, नवरा, मुलगा यांच्यासाठीच खपत होती. भरपूर पैसा मिळवत होती म्हणूनच ही लाइफस्टाइल मिळाली होती. रोहननेही विचार करायला हवा होता. विश्वासघात करणं, परक्या स्त्रीशी संबंध ठेवणं, उधळेपणा करणं, त्याला तरी शोभतं का? मनात विचारांचा कल्लोळ होता. बेभानपणे ती गाडी चालवत होती. शेजारच्या सीटवरचा मोबाइल सतत वाजत होता. ऑफिसमधून फोनवर फोन येत होते. एका बहुराष्ट्रीय कंपनीतली उच्चपदस्थ अधिकारी असलेली रमा याक्षणी स्वत:ला खूपच असहाय्य, पराभूत समजत होती.

रमाला शुद्ध आली तेव्हा ती हॉस्पिटलमध्ये होती. रोहन अन् श्रेयांश चिंतातूर मुद्रेनं तिच्याजवळ बसून होते. एकाएकी ब्लडप्रेशर खूपच वाढलं अन् ती बेशुद्ध झाली. सुदैवानं गाडी एका वाळूच्या ढिगावर आपटली. त्यामुळे रमाला फार लागलं नव्हतं. काही दिवस तिला हॉस्पिटलमध्ये रहावं लागलं. ऑफिसमध्ये सहकारी भेटायला आले होते. ती नसल्यामुळे ऑफिसात बरेच प्रॉब्लेम्स झाले होते. रमानं त्यांना आश्वस्त केलं की जरा तब्येत सावरली की ती ऑफिसात यायला लागेल.

रोहनला बघूनच तिच्या मनात तिरस्कार दाटायचा. त्याचं त्या दिवशीचं बोलणं, त्याचं हसणं, मालतीच्या बांगड्यांचा आवाज सगळं कानात दणाणायचं. रोहनला घटस्फोट देण्याचा विचारही मनात येऊन गेला. पण श्रेयांशला बघितलं की तो विचार मागे पडायचा. त्याचं आयुष्य आपल्या निर्णयामुळे उद्ध्वस्त व्हायला नको. अन् एवढी बुद्धिमान कर्तबगार स्त्री स्वत:च्या आयुष्यातले प्रश्न सोडवू शकते. फार अवघड नाहीए ते.

‘श्रृंखला पायी असू दे मी गतीचे गीत गाई, दु:ख उधळायास आता आसवांना वेळ नाही’ ही कविता तिची फार आवडती होती. विपरीत परिस्थितीत शांतपणे झुंजायची प्रेरणा यातून तिला मिळायची. आत्ताही तिनं त्या ओळी गुणगुणच्या…फार बरं वाटलं.

लवकरच ती पुन्हा ऑफिसला जायला लागली. तिथली विस्कटलेली घडी नीट बसवताना बरेच श्रम घ्यावे लागले. पण तिची टीम, तिचा स्टाफ खरोखर खूपच छान होता. सगळ्यांच्या सहकार्यानं लवकरच सगळं ठीकठाक झालं.

ती घरी आली, त्याचवेळी तिची एक मैत्रीण आली होती. ती बरीच वर्षं अमेरिकेत होती. बोलता बोलता तिनं सांगितलं, ‘‘अमेरिकेत कामाला नोकर माणसं, मोलकरीण मिळत नाही. नवरा बायको दोघं मिळून घरातली सगळी कामं करतात. अगदी भांडी धुणं, कपडे धुणं, केरवारे, स्वयंपाक सगळ्याच कामात नवरा बायकोच्या बरोबरीनं मदत करतो. स्वत:च्या घरात काम करताना लाज कशाला वाटायला हवी?’’

रात्री ती रोहनला म्हणाली, ‘‘रोहन, मी विचार केला, मी नोकरीचा राजीनामा देणार आहे. घरी राहून तुझी अन् श्रेयांशची काळजी घेईन. तू म्हणतोस ना मी फार कामात असते, तुला वेळ देत नाही. तुझी तक्रारही दूर होईल.’’

दचकून रोहननं तिच्याकडे बघितलं. ती गंमत करत नव्हती. गंभीरपणेच बोलत होती. एका क्षणात तो भानावर आला. श्रेयांशच्या महागड्या शाळेची फी, फ्लॅट अन् दोन गाड्यांचे हफ्ते हे सगळं त्याच्या पगारात शक्य नव्हतं. अन् हल्ली तर त्याचे ते चैनचंगळीचे छंद हे फक्त रमाच्या भरभक्कम पगारामुळेच शक्य होतं. रमानं खरोखर नोकरी सोडली तर?

‘‘नाही डियर, नोकरी सोडायचं का बरं मनात आलं तुझ्या? मी आहे ना?’’ त्यानं उसनं अवसान आणून म्हटलं.

‘‘मी नोकरीवर गेले म्हणजे तुला मिनू सोबत रंगलीला करता येतील…असंच ना? नाही, आता मी कामाला मोलकरीण ठेवणार नाही…घरकाम मीच करेन.’’

रोहनचा चेहरा शरमेनं काळाठिक्कर पडला. तो चक्क गुडघ्यावर बसून तिची क्षमा मागू लागला…नोकरी न सोडण्याबद्दल विनवू लागला. भारतीय स्त्री, मग ती निरक्षर,   अडाणी असूं दे किंवा उच्चशिक्षित…तिची  इच्छा आपला संसार वाचवण्याचीच असते. रमानंही रोहनला एक संधी द्यायचा विचार केला. एरवी दुसरा पर्याय तिला केव्हाही उपलब्ध होताच!

आता रमाचं घर अन् ऑफिस दोन्ही छान चालू आहे. रोहन अन् श्रेयांशच्या मदतीनं घरकाम आटोपतं. सहकाऱ्यांच्या मदतीमुळे ऑफिसचं काम होतं. घर आणि ऑफिस दोहोंमध्ये संतुलन साधायचं असं तिनं ठरवलंय एखादं प्रमोशन कमी मिळालं तरी चालेल, पण घरासाठी वेळ द्यायचाच अन् आपल्या आरोग्याचीही काळजी घ्यायची.

नोकरी सोडण्याच्या धमकीमुळे रोहनही आता वठणीवर आला आहे. दोघांमधले संबंध सुधारले आहेत. सगळ्यात खुश आहे श्रेयांश, कारण आता त्याला आई बाबा दोघांचा सहवास मिळतोय. शिवाय डब्यात रोज छान छान पदार्थ मिळताहेत. तेही आईच्या हातचे त्यात आईचं सगळं प्रेमही समावलेलं असतं. रमाही समाधानी आहे कारण तिला संतुलन साधता आलं आहे. घर अन् ऑफिस आता व्यवस्थित चालू आहे.