– सीमा ठाकुर
चित्रपट सृष्टीवरही कोरोनाचा कहर पाहायला मिळत आहे. बॉलीवूड असो किंवा प्रादेशिक सिनेमा, सर्वांनाच कोरोनाच्या झळा सहन कराव्या लागत आहेत. इंड्रस्टीतील सर्व विभाग आणि प्रोडक्शनचे काम जसे की, कास्टिंग, लोकेशन शोधणे, टेक स्काऊटिंग, कॉस्च्युम फिटिंग, वॉर्डरोब, हेअर आणि मेकअप आर्ट, साऊंड आणि कॅमेरा, केटरिंग, एडिटिंग, साऊंड आणि व्हॉईस ओव्हरसारखी सर्व कामे ठप्प आहेत. ती करणाऱ्यांच्या हातात कोणतेही काम नाही आणि कमाईचे साधनही नाही.
तज्ज्ञांच्या मते, सिनेमागृह बंद पडणे, शूटिंग थांबणे, प्रमोशनल इव्हेंट न झाल्यामुळे आणि मुलाखतीही मिळत नसल्याने टीव्ही आणि चित्रपटसृष्टीला आगामी काळात मोठा तोटा सहन करावा लागेल.
हे नुकसान किती मोठे असेल याची अचूक आकडेवारी अद्याप उपलब्ध झालेली नाही, परंतु असा अंदाज आहे की, इंडस्ट्रीचे सुमारे १०० ते ३० कोटींचे नुकसान होऊ शकते.
बंद पडली आहेत सिनेमागृह
सुमारे ९,५०० सिनेमागृह बंद करण्यात आली आहेत आणि येत्या काही आठवडयात ती सुरू होण्याची शक्यता नाही. दरवर्षी हिंदी चित्रपटसृष्टीत १,२०० चित्रपटांची निर्मिती होते. हे चित्रपट मल्टिप्लेक्सद्वारे कमाई करतात, जे लॉकडाऊनमध्ये बंद आहेत.
मार्चमध्ये सर्वप्रथम रिलायन्स एन्टरटेन्मेंटने रोहित शेट्टीचा चित्रपट ‘सूर्यवंशी’ची तारीख पुढे ढकलली. त्यानंतर ‘संदीप और पिंकी फरार’, ‘हाथी मेरे साथी’सह ८३ चित्रपटांच्या प्रदर्शनाची तारीख पुढे ढकलण्यात आली.
‘बागी’ हा चित्रपट ३ मार्च रोजी प्रदर्शित झाला, पण त्याची तिकिटे विकली गेली नाहीत. यामागचे कारण भारतातील कोरोनाचा वाढता संसर्ग हे होते.
याचप्रमाणे इरफान खान आणि राधिका मदान यांचा ‘अंग्रेजी मीडियम’ बॉक्स ऑफिसऐवजी ओटीटी प्लॅटफॉर्म डिस्ने हॉटस्टारवर प्रदर्शित करण्यात आला. प्रादेशिक चित्रपटही प्रदर्शित करण्यात आले नाहीत.
ओटीटी प्लॅटफॉर्म सर्वोत्तम पर्याय नाही
चित्रपटांच्या प्रदर्शनाची तारीख पुढे ढकलण्यात आल्याने आणि चित्रपटगृहे बंद असल्यामुळे चित्रपट, टीव्ही आणि वेब सिरीजचे शूटिंग थांबविण्यात आले होते, जे लॉकडाऊनमुळे पूर्णपणे बंद झाले. ओटीटी प्लॅटफॉर्म जसे की, अमेझॅन प्राइम, नेटफ्लिक्सवर काही चित्रपट प्रदर्शित झाले, परंतु ओटीटीपर्यंत पोहोचणे प्रत्येक चित्रपटाला शक्य नाही. शिवाय ओटीटी प्लॅटफॉर्म प्रत्येक मोठा चित्रपट खरेदी करू शकत नाही.
लोकप्रिय तेलगू चित्रपटाचे निर्माता एस. के. एन यांनी सांगितले की, सुमारे एक हजार खुर्च्यांची क्षमता असणाऱ्या चित्रपटगृहांचे दरमहा दहा लाख रुपयांचे नुकसान होत आहे.
ओटीटी प्लॅटफॉर्म मोठया शर्यतीत पळणाऱ्या घोडयांप्रमाणे उपयुक्त ठरतील की नाही, याबाबत एस. के. एन. यांना खात्री नाही. त्यांनी सांगितले, ‘‘मला वाटत नाही की ओटीटी प्लॅटफॉर्म असे चित्रपट विकत घेतील जे चित्रपटगृहांमध्ये प्रदर्शित झालेले नाहीत. कारण चित्रपटगृहात कोणता चित्रपट हिट ठरेल आणि कोणता फ्लॉप होईल हे सांगता येत नाही. त्यामुळे हे स्पष्ट आहे की, ओटीटी फक्त तेच चित्रपट विकत घेऊ इच्छितात जे आधीपासूनच हिट आहेत.’’
सध्या मनोरंजन क्षेत्रात फक्त ओटीटी प्लॅटफॉर्मच असे आहे जे फायद्यात आहे. लॉकडाऊनच्या काळात लोकप्रिय शो आणि चित्रपट पुन्हा पाहणे बरेच जण पसंत करीत आहेत, यामुळे या प्लॅटफॉर्मवरील प्रेक्षकांची संख्या वाढली आहे.
२०१९ मध्ये या इंडस्ट्रीने १७,३०० कोटींची कमाई केली. यावरून २०२० मध्ये हा प्लॅटफॉम कमाईची किती रेकॉर्ड मोडीत काढेल याचा अंदाज लावता येईल.
चित्रपटगृहात बॉलीवूडचे चित्रपट प्रदर्शित होणे आणि त्यांना लोकप्रियता मिळणे याला महत्त्व आहे, हे जगजाहीर आहे. पण ओटीटी प्लॅटफॉर्मवर असे घडणे अवघड आहे. शिवाय ओटीटी प्लॅटफॉर्म पाच कोटींचा चित्रपट विकत घेऊ शकतील पण १०० कोटींचा चित्रपट विकत घेण्याची क्षमता त्यांच्यात नाही. म्हणूनच बॉलिवूडचे चित्रपट चित्रपटगृहातच प्रदर्शित करणे आवश्यक आहे.
या चित्रपटांच्या कमाईचा मोठा हिस्सा दिल्ली, मुंबई आणि चेन्नईसह भारतातील १० महानगरांमधून येतो जी सध्या कोरोना विषाणूचे हॉटस्पॉट आहेत. अशा परिस्थितीत बॉलिवूडच्या बिग बजेट चित्रपटांचे भविष्य अंधकारमय आहे.
कर्मचाऱ्यांची अवस्था बिकट
प्रसिद्ध तारेतारका सोशल मीडियाच्या माध्यमातून सतत चाहत्यांच्या नजेसमोर राहत आहेत. कुणाला आपला एसी खराब झाल्याची काळजी वाटत आहे तर कुणी भांडी घासणे हेदेखील कामच आहे, असे दाखवून स्वत:ला वेगळया रुपात सादर करीत आहेत. पण, पडद्यामागे काम करणाऱ्यांसाठी हा बेरोजगारी आणि उपासमारीचा काळ आहे.
चित्रपटाचे शुटिंग आणि संबंधित सर्व कामे बंद असल्याचा तितकासा दुष्परिणाम मोठे बॅनर आणि कलाकारांवर जाणवत नसला तरी तो पडद्यामागे काम करणाऱ्या कर्मचाऱ्यांना मोठया प्रमाणात जाणवत आहे. क्रु मेंबर्स, रोजंदारी आणि छोटया प्रोजेक्टमधून पैसे कमावणाऱ्यांना उदरनिर्वाह करणे अवघड झाले आहे.
दोन वेळचे जेवणही मिळेनासे झाले आहे
प्रोड्युसर्स गिल्ड ऑफ इंडियाच्या माहितीनुसार, कोरोना संकटामुळे बॉलिवूडचे काम ठप्प झाल्यामुळे या इंडस्ट्रीशी प्रत्यक्ष तसेच अप्रत्यक्षरित्या जोडल्या गेलेल्या सुमारे १० लाख लोकांचे नुकसान झाले. अनेकांच्या हाताला काम नाही. बॉलिवूडमध्ये रोजंदारीवर काम करणाऱ्या ३५,००० कामगारांचे सर्वात जास्त हाल झाले.
सिने अँड टीव्ही आर्टिस्ट असोसिएशन अर्थात सीनटाने या कामगारांना आर्थिक मदत करण्याचे आवाहन बॉलीवूडच्या तारेतारकांना केले. त्याला प्रतिसाद देत रोहित शेट्टी, सलमान खान, हृतिक रोशन, अमिताभ बच्चन, विद्या बालन हे रेशन तसेच आर्थिक मदत करण्यासाठी पुढे आले.
नवीन कलाकार, फ्रीलान्सर फोटोग्राफरही असुरक्षित
मुंबई महानगरी आहे आणि येथे देशातील विविध भागातून तरुणाई आपली स्वप्ने पूर्ण करण्यासाठी येतात. पण भाडयाच्या घरात राहणाऱ्या तरुणांनाही घरी परत जावे लागले आहे. ते सर्व छोटया-मोठया प्रोजेक्टमध्ये काम करून कसेबसे उदरनिर्वाह करीत होते. पण कामच नसल्याने आईवडिलांवर विसंबून राहण्याची वेळ त्यांच्यावर आली.
साधारणपणे दिवसाला ११,००० ते २०,००० रुपये कमावणाऱ्या या फ्रीलान्स फोटोग्राफर्सचे मिळकतीचे मार्ग बंद झाले आहेत. दिग्दर्शक आणि निर्माता रोहित शेट्टी, अभिनेता हृतिक रोशन यांनी त्यांच्यासाठी आर्थिक मदत दिली आहे.
अशी सावरेल फिल्म इंडस्ट्री
लॉकडाउन उघडल्यानंतर फिल्म इंडस्ट्रीला व्यवसायाची गाडी पुन्हा रुळावर आणावी लागेल. पण हे तितकेसे सोपे नाही. चित्रपट निर्मात्यांना प्री-प्रोडक्शनचे काम खूपच काळजीपूर्वक पूर्ण करावे लागेल.
प्रोडक्शन सुरू करण्यासाठी प्रोड्युसर्स गिल्ड ऑफ इंडियाने ‘बॅक टू अॅक्शन’ हा अहवाल जारी केला आहे. यात व आणि ऑफ स्टेज, प्री आणि पोस्ट प्रोडक्शन अशा सर्व विभागांसाठी निर्देश जारी केले आहेत. यातील काही प्रमुख सूचना पुढील प्रमाणे :
* लॉकडाऊन उघडल्यानंतर सुरुवातीचे ३ महिने सेटवर येणाऱ्या प्रत्येकाचे तापमान तपासले जाईल. त्याने सॅनिटायजेशन, सोशल डिस्टन्सिंग पाळणे गरजेचे असेल. शक्य असेल तर ‘वर्क फ्रॉम होम’चे पालन करणे गरजेचे असेल. सोबतच मोजकेच स्टार कास्ट, क्रू मेंबर आणि शक्यतो बाहेरच्या लोकेशनवर शूटिंग कमी करण्यावर भर देणे आवश्यक असेल. सेटवर मेडिकल टीम असणे बंधनकारक असेल.
* सेटवर प्रत्येकाला दर थोडया वेळाने हात धुवावे लागतील. ट्रिपल लेयर मास्क लावूनच ठेवावा लागेल. प्रत्येकाला ३ मीटर अंतर ठेवणे या नियमाचे पालन करावे लागेल. हस्तांदोलन, गळाभेट, किसिंग टाळावे लागेल.
* सेटवरील प्रत्येक क्रू मेंबर आणि स्टाफला त्यांचे आरोग्य उत्तम असल्यासंदर्भातील अर्ज भरावा लागेल. कुठल्याही प्रोजेक्टवर स्वाक्षरी करण्यापूर्वी आपल्या आरोग्याबबात सर्व माहिती द्यावी लागेल.
* शूटिंगच्या दिवशी प्रत्येक व्यक्तीची उपस्थिती नोंदविली जाईल. शूटिंगच्या ४५ मिनिटे आधी सेटवर पोहोचावे लागेल, जेणेकरुन त्यांना कोरोना संसर्ग टाळण्याचे उपाय सांगितले जातील आणि हा नवीन दिनक्रम त्यांच्यासाठी नेहमीची सवय बनेल.
* जे घरुन काम करु शकतात त्यांना घरुनच काम करावे लागेल. ६० वर्षांपेक्षा जास्त वयाच्या किंवा एखादा आजार असलेल्याने घरुनच काम करणे बंधनकारक असेल.
आता पहावे हे लागेल की, ही परिस्थिती आणखी किती काळ टिकणार आहे. सर्वांचा प्रयत्न हाच आहे की, काम लवकरात लवकर रुळावर यायाला हवे आणि त्याने वेग पकडला पाहिजे.
