* रेणू गुप्ता
“शेफाली, आजकाल तू खूप गप्प आणि म्हातारी झाली आहेस. काही प्रॉब्लेम आहे का?” शेफालीची जिवलग मैत्रीण, नवविवाहित मनदीपने विचारले.
“नाही नाही, तसं काही नाही.”
“माझा विश्वास बसत नाही, तुला काहीतरी त्रास होत आहे. तुम्ही पूर्वीसारखा किलबिलाट करत नाही. शांत राहते आणि सर्व वेळ हरवते. माझा तो मित्र जो पूर्वीच्या गोष्टींवर हसून हसायचा, आता तू नाहीस. मला सांगा, काय प्रकरण आहे? शेवटी मी तुझा चांगला मित्र आहे. तू गुपचूप प्रेमसंबंध जोपासले आहेस का?”
मनदीपने शेफालीला थोडंसं धक्का दिला होता, “अरे यार, मला फक्त रडायचं आहे की अशा माणसाने माझा जीव घेतला नाही. माझे पीएचडीचे नुकतेच पहिले वर्ष आहे आणि आजी माझे लग्न व्हावे म्हणून आटोकाट प्रयत्न करत आहेत. पण मी अजून यासाठी अजिबात तयार नाही.
“म्हणून मी माझ्या वडिलांना आणि आजीला स्पष्टपणे सांगितले आहे की आधी मी माझे पीएचडी पूर्ण करेन आणि नंतर मी चांगली नोकरी करेन. त्यानंतरच मी लग्न करेन. मला लग्नाआधी स्वतःच्या पायावर उभे राहायचे आहे. या मुद्द्यावरून पप्पा आणि आजी सतत घरात गोंधळ घालत असतात.
“बरोबर आहे मित्रा, लग्नानंतर मुलींवर इतक्या जबाबदाऱ्या येतात की त्या स्वतःचा विचारही करू शकत नाहीत. ग्रॅज्युएशननंतर मला इंटिरियर डिझायनिंगचा किती अभ्यास करायचा होता आणि इंटिरियर डिझायनर व्हायचे होते ते तुम्ही बघा. मला स्वतंत्र व्हायचे होते आणि माझी स्वतःची ओळख हवी होती, पण माझे वडील हार्ट पेशंट असल्यामुळे मला वयाच्या 23 व्या वर्षी लग्न करावे लागले.
“आता जीवन फक्त घर आणि स्वयंपाकघरापुरते मर्यादित आहे. नवरा महिन्यातील 20 दिवस घराबाहेर राहतो, त्यामुळे मला घराबाहेर त्याची काळजी घ्यावी लागते. माझ्यासोबत वृद्ध सासरेही राहतात, त्यांची काळजी घेण्याची जबाबदारीही माझ्यावर आहे. त्यामुळे इतक्या लवकर लग्नाच्या फंदात पडण्याचा सल्ला मी कधीच देणार नाही. सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे आत्मनिर्भर असणे महत्त्वाचे आहे. अरे मित्रा, आयुष्य एकदाच येते.
“तुम्ही लग्न करण्यायोग्य वयाचे आहात म्हणून लग्न करू नका. मी माझ्या अनुभवातून शिकले आहे की, जेव्हा तुमची मानसिक तयारी असेल तेव्हाच तुम्ही लग्न करावे.
शेफालिकाच्या घरी बसलेल्या दोन मैत्रिणी गप्पा मारत असताना अचानक त्यांची कॉमन सायकियाट्रिस्ट मैत्रिण यंग इंडिया सायकोलॉजिकल सोल्युशन्सच्या संस्थापक आणि संचालिका डॉ. सीमा शर्मा तिथे आली आणि त्यांची चर्चा सुरूच होती.
डॉक्टर सीमा यांनी त्या दोन मैत्रिणींना काही प्रश्न विचारले आणि त्यांना सांगितले की जर या प्रश्नांची उत्तरे हो असेल तर तुम्ही नक्कीच लग्नासाठी तयार आहात.
तर आता आम्ही तुम्हाला सांगतो की डॉ सीमाने त्यांना कोणते प्रश्न विचारले :
तुम्ही आर्थिकदृष्ट्या स्वतंत्र आहात का?
लग्नापूर्वी प्रत्येक मुलीने आर्थिकदृष्ट्या स्वतंत्र असले पाहिजे. तुम्ही आनंदी जीवन तेव्हाच जगू शकता जेव्हा तुम्ही तुमच्या जीवनातील मूलभूत गरजा तसेच स्वतःच्या आरामदायी जीवनासाठी आवश्यक असलेल्या गरजा पूर्ण करू शकता. आजच्या समाजरचनेत माणूस दिवसेंदिवस आत्मकेंद्रित होत चालला आहे. प्रत्येकाला स्वतःसाठी, त्याच्या आनंदासाठी जगायचं असतं. त्यामुळे मुलींना सुखी आणि समाधानी जीवन जगण्यासाठी आर्थिक स्वावलंबन अत्यंत आवश्यक आहे. त्यांची कोणतीही इच्छा पूर्ण करण्यासाठी त्यांनी पतीवर अवलंबून राहू नये.
डॉ. सीमा म्हणाल्या की, आजही द्वेषपूर्ण आणि आत्मकेंद्रित स्वार्थी मानसिकतेमुळे अनेक पतींना त्यांच्या मालमत्तेवर आणि पैशावर मक्तेदारी हवी असते आणि ती त्यांच्या पत्नींनाही वाटून घ्यायची नसते.
त्यामुळे प्रत्येक मुलीने आपल्या कुवतीनुसार आणि आवडीनुसार शिक्षण घेऊन यशस्वी करिअर घडवण्यासाठी सर्वतोपरी प्रयत्न केले पाहिजेत जेणेकरून ती कधीही कोणावरही अवलंबून राहू नये आणि स्वत: आनंदी जीवन जगू शकेल.
घराबाहेरील बहुआयामी जबाबदाऱ्या हाताळण्यासाठी तुम्ही तयार आहात का?
लग्नानंतर मुलींवर अनेक जबाबदाऱ्या येतात. आजही तथाकथित स्त्री-पुरुष समानतेच्या या युगात घर सुरळीत चालवणे ही घरातील स्त्रीची जबाबदारी मानली जाते. याशिवाय मुलांचे संगोपन, शिक्षण, सामाजिक बांधिलकी आदींची जबाबदारी केवळ पत्नीवर असते. त्यामुळे या जबाबदाऱ्या पार पाडण्यासाठी तुम्ही मानसिकदृष्ट्या तयार आहात, असे तुम्हाला वाटेल तेव्हाच लग्नाला होकार द्या.
तुमची आणि तुमच्या जोडीदाराची जीवनमूल्ये आणि स्वप्ने समान आहेत का?
लक्षात ठेवा, लग्न म्हणजे केवळ प्रणय, मेणबत्ती प्रकाश जेवण आणि भेटवस्तूंची देवाणघेवाण नाही. खरं तर, लग्न ही एक भागीदारी आहे ज्यामध्ये लग्नानंतर तुम्ही तुमची आर्थिक, ध्येये, मुलांचे संगोपन करण्याचा मार्ग, जीवनाकडे पाहण्याचा तुमचा दृष्टिकोन, जीवनमूल्ये तुमच्या जोडीदारासोबत शेअर करता. म्हणूनच, जेव्हा तुम्ही तुमच्या भावी आयुष्याच्या जोडीदाराशी हे सर्व शेअर करण्यास तयार असाल तेव्हाच तुम्ही लग्न करावे. या सगळ्या मुद्द्यांवर तुमचं तुमच्या जोडीदारासोबत एकच मत असणं गरजेचं नाही, पण तुमच्या स्वप्नांचा आधार एकच असणं महत्त्वाचं आहे.
तुम्ही तुमच्या जोडीदाराशी सकारात्मक जवळीक साधण्यासाठी तयार आहात का?
यशस्वी वैवाहिक नात्याची पहिली अट म्हणजे नात्यातील परस्पर मोकळेपणा आणि जवळीक. जिव्हाळ्याचा अर्थ फक्त निरोगी लैंगिक संबंध नाही. याचा अर्थ पती-पत्नीमधील खोल भावनिक जवळीक.
परस्पर भावनिक जवळीक हा यशस्वी वैवाहिक जीवनाचा पाया आहे. म्हणून, गाठ बांधण्यापूर्वी, आपण आपल्या जोडीदाराशी निरोगी सकारात्मक तुम्ही आणि तुमच्या भावी जोडीदारामध्ये चांगली समज आहे का? तुम्ही तुमच्या जोडीदाराची जीवनमूल्ये, तत्त्वज्ञान, स्वभाव चांगल्या प्रकारे समजून घेता आणि ओळखता का?
तुम्हाला तुमचे संपूर्ण आयुष्य तुमच्या जोडीदारासोबत घालवायचे आहे. अनेक आव्हानात्मक प्रसंगांना एकत्रितपणे सामोरे जावे लागते. म्हणूनच, जर तुमची परस्पर समज उत्कृष्ट असेल तर तुमच्यासाठी जीवनातील कठीण आव्हानांना तोंड देणे तुलनेने सोपे होईल.
तुम्हाला तुमच्या आणि तुमच्या जोडीदाराच्या कमतरतांची जाणीव आहे का?
या ठिकाणी परिपूर्ण नाही. प्रत्येक व्यक्तीमध्ये काही ना काही दोष असतात. मग तुम्ही तुमच्या जोडीदारासोबत तुमच्या कमतरतांबद्दल आरामात चर्चा करू शकता का? तुम्हाला तुमच्या भावी पतीच्या कमतरता आणि कमकुवतपणाची जाणीव आहे का? जर या दोन्ही प्रश्नांची तुमची उत्तरे हो असेल तर तुम्ही लग्नासाठी तयार आहात कारण अशा परिस्थितीत तुमच्या दोघांमधील समन्वयात अडचण येण्याची शक्यता कमी होते.
तुमच्या जोडीदारासमोर तुम्हाला आरामदायक वाटते का?
तुमच्या भावी जोडीदारासोबत तुमच्या आराम पातळीचे बारकाईने विश्लेषण करा. आपण त्याच्या सभोवताली आरामदायक आहात किंवा अस्वस्थ आहात? जर तुम्हाला त्याच्यासमोर कोणत्याही प्रकारची अस्वस्थता जाणवत असेल, कोणत्याही प्रकारची नकारात्मक भावना तुमच्यासमोर आली तर तुम्हाला अस्वस्थता किंवा अस्वस्थता जाणवते.
जर तिने तसे केले तर ते धोक्याचे लक्षण आहे आणि आपण लग्नाचा निर्णय घेण्यासाठी आणखी थोडा वेळ घ्यावा.
तुमचे मतभेद निरोगी आहेत का?
जर तुम्ही आणि तुमच्या जोडीदाराने असहमत राहण्याच्या निरोगी मार्गावर सहमती दर्शवली असेल, तर तुम्ही आता लग्नासाठी तयार आहात. हे सूचित करते की तुम्ही दोघेही तुमचे मतभेद सोडवण्याचा परिपक्व मार्ग शिकलात. यामुळे तुमच्या जोडीदाराप्रती तुमचा आदर आणि परस्पर समज वाढेल.
तुम्हाला तुमच्या जोडीदारासोबत वेळ घालवायला आवडते का?
जर या प्रश्नाचे उत्तर होय असेल तर याचा अर्थ असा आहे की आता तुम्ही त्या व्यक्तीशी लग्न केले पाहिजे, परंतु जर उत्तर नाही असेल तर याचा अर्थ असा आहे की तुम्ही तुमच्या नात्याला जास्त वेळ द्यावा. जर तुम्हाला तुमच्या जोडीदाराचा कंटाळा आला असेल, मानसिक थकवा जाणवत असेल किंवा चिडचिड होत असेल तर ते चांगले नाही. या नात्यामुळे तुम्हाला कोणत्याही प्रकारचा मानसिक त्रास होत असेल तर ते धोक्याचे लक्षण आहे आणि तुम्ही तुमच्या लग्नाच्या निर्णयावर पुनर्विचार करावा.
लग्नाकडून तुमच्या अपेक्षा वास्तववादी आहेत का?
तुम्हाला हे लक्षात ठेवावे लागेल की तुमच्या भावी जोडीदारासोबतचा तुमचा वैवाहिक प्रवास नेहमीच आनंदी नसतो. या प्रवासादरम्यान, तुम्हाला कधीकधी काही कटू अनुभव येऊ शकतात ज्यामुळे तुमच्या तोंडात आंबट चव येते. तुमच्या वैवाहिक जीवनात केवळ आनंदाचे क्षण नसतील. कधीकधी, काही विशिष्ट परिस्थितीत, तुमच्या जोडीदाराचे वागणे तुम्हाला निराश करू शकते.
म्हणूनच, जर तुम्हाला वाटत असेल की तुम्ही या आव्हानात्मक परिस्थितींना हसतमुखाने आणि तुमच्या चेहऱ्यावर कोणत्याही सुरकुत्या न ठेवता तोंड देऊ शकता, तर याचा अर्थ असा की तुम्ही आता लग्नासाठी पूर्णपणे तयार आहात.
तुम्हाला आणि तुमच्या जोडीदाराला मुले हवी आहेत का?
जर तुम्ही आणि तुमचा भावी पती या मुद्द्यावर एकमत असाल की मूल तुमच्या आयुष्यात योग्य वेळी प्रवेश करेल आणि तुम्ही दोघेही लग्नानंतर मुलाच्या सामान्य जबाबदाऱ्या उचलण्यास प्रतिकूल नसाल तर याचा अर्थ असा आहे की आता तुम्हाला ते मिळू शकेल. विवाहित जर तुम्हाला मूल हवे असेल पण तुमच्या जोडीदाराला नको असेल तर तुम्हाला तुमच्या निर्णयाबद्दल पुन्हा विचार करावा लागेल.
लग्नानंतर तुमच्या जोडीदाराच्या वागण्यात आमूलाग्र बदल होण्याची अपेक्षा आहे का?
या प्रश्नाचे उत्तर होय असेल तर ते चांगले लक्षण नाही. तुम्हाला तुमच्या भावी पतीला त्याच्या खऱ्या स्वभावासाठी स्वीकारावे लागेल पण हे तुमच्यासाठी शक्य नाही असे तुम्हाला वाटत असेल तर तुम्हाला तुमच्या निर्णयावर पुनर्विचार करण्याची गरज आहे. लक्षात ठेवा, कोणत्याही माणसाचा मूळ स्वभाव, चारित्र्य आणि व्यक्तिमत्त्व बदलता येत नाही.
म्हणूनच, या संदर्भात, जर तुमच्या जोडीदाराच्या त्रुटी, कमतरता आणि कमकुवतपणा स्वीकारण्याचे धैर्य असेल तर याचा अर्थ असा आहे की तुम्ही लग्नाचा निर्णय घेऊ शकता. जवळीकीसाठी तयार आहात याची खात्री करा.
