* शिखा जैन
मुलांची पहिली शाळा म्हणजे त्याचे स्वतःचे कुटुंब. तो घरी जे पाहतो ते शिकतो. त्यामुळे तुमची वागणूक तुमच्या मुलांमध्ये दिसायची नाही तशी ठेवू नका.
जर बाप रस्त्याच्या मधोमध बाईक पार्क करत असेल तर तुम्ही तुमच्या मुलांना कोणते शिक्षण देत आहात? तसेच, जर तुम्ही पाण्याची बाटली रस्त्यावरून उचलल्यानंतर डस्टबिनमध्ये फेकली असेल, तर तुमचे मूलही तेच करेल. पण जर तुम्ही ते रस्त्यावर फेकले तर मूल घरीही तेच करेल. या छोट्या छोट्या गोष्टी मुलांच्या मनात खूप मोठ्या होतात. मुलाच्या आजूबाजूला घडणाऱ्या घटनांवरून तो शिकतो, मोदीजी आज अमेरिकेच्या राष्ट्राध्यक्षांशी का बोलले हे त्याला कळत नाही. पण त्याचे आई-वडील त्याच्या आजूबाजूला जे काही करत आहेत तेच त्याच्यासाठी पुरेसे आहे. आई घरी येताच तिची पर्स फेकून देईल, टीव्ही, एसी चालू करून इकडे तिकडे धावेल, तेव्हा मुलांना घरातील कामापेक्षा इकडे तिकडे धावणे महत्त्वाचे वाटते. अशा प्रकारे तुम्ही मुलांना चुकीचे शिक्षण देत आहात. याला पालकांची स्वतःची वागणूक जबाबदार आहे. यामुळेच पालकांना मुलांचे संगोपन करताना खूप काळजी घेण्याचा सल्ला दिला जातो. त्यामुळे मुलांना शिस्त लावण्याआधी स्वतःला शिस्त लावा.
सकाळी लवकर उठा आणि व्यायाम करा
सकाळी लवकर उठून सुरुवात करा. रोज सकाळी लवकर उठून फिरायला जायचे किंवा घरी व्यायाम करायचा आणि सुट्टीच्या दिवशी मुलांना सोबत घेऊन जायचे असा नियम करा. यामुळे ही गोष्ट मुलांच्या रुटीनमध्ये येईल. जेव्हा मुले तुम्हाला दररोज व्यायाम करताना पाहतील तेव्हा त्यांना हे समजेल की ते करणे अनिवार्य आहे.
पाहुणे आल्यावर त्यांचे स्वागत करा : अनेक वेळा पाहुणे आल्यावर तुम्ही वारंवार विनंती करूनही मुले खोलीतून बाहेर पडत नाहीत आणि सर्वांसमोर त्यांना लाज वाटते आणि पाहुणे गेल्यावर मुले येत नाहीत. त्यांना खूप फटकारले जाते पण तुम्ही कधी विचार केला आहे की ते असे का करतात? खरे तर पाहुणे आले की, ते गेल्यावर मुलांसमोर त्यांच्याबद्दल वाईट बोलणारे तुम्हीच असता. अनेकवेळा वडील घरी नाहीत असे खोटे बोलून मुलांना फोन लावतात. असे केल्यावर मुले त्यांचा आदर का करतील? त्यामुळे पाहुणे आले की त्यांच्याशी चांगले वागा आणि मगच मुलांकडून अशा वागण्याची अपेक्षा ठेवा.
झाडे आणि वनस्पतींचे महत्त्व समजून घ्या, मग समजावून सांगा : तुम्ही कधी झाडावर छान फूल करून डोळे वाचवण्यासाठी तोडताना पाहिले आहे का? असे असेल तर मुलालाही निसर्गाची ओढ लागणार नाही. जर तुम्ही घरी झाडे लावली तर तुमच्या मुलांची मदत घ्या, यामुळे त्यांना समजेल की झाडे लावणे ही चांगली गोष्ट आहे. तसेच त्यांना याचे फायदे समजावून सांगा.
मुलांवर विनाकारण रागावू नका : मुलांची चूक झाल्यावर त्यांना टोमणे न मारता त्यांच्याशी प्रेमाने बोलून त्यांना प्रेमाने समजावून सांगितले तर मुलांचा स्वभावही असाच होईल. ते देखील हट्टी होणार नाहीत आणि त्यांच्या पालकांचे ऐकल्यानंतर समजतील. मुलांवर हात उचलू नका नाहीतर मुलंही हिंसक होतील.
कायद्याचे पालन करा : रस्त्यावरून चालताना तुम्ही स्वतः नियम आणि कायदे पाळले नाहीत तर मुलांना काय शिकवणार? त्यामुळे वाहतुकीचे सर्व नियम पाळा म्हणजे मुलांनाही त्याची सवय होईल.
संवेदनशील व्हा : इतरांना मदत करणे, प्रत्येकाच्या अडचणीत साथ देणे, इतरांच्या दु:खात दुःखी होणे, हे सर्व मानवी गुण तुमच्यात असताना. मुलाने तुम्हाला हे सर्व करताना पाहिले तर तो आपोआप तुमच्याकडून शिकेल आणि त्याचे वागणेही तसेच होईल.
सोशल मीडियापासून दूर राहा : ऑफिसमधून आल्यावर किंवा सुट्टीच्या दिवशी फेसबुक आणि इंस्टाग्रामवर व्यस्त राहू नका. लक्षात ठेवा, तुमची स्क्रीनिंग वेळ म्हणून मुलांच्या दुप्पट संख्येचा विचार करा. जर तुम्हाला त्यांची स्क्रीन पाहणे आवडत नसेल तर आधी स्वतःवर नियंत्रण ठेवा कारण ते तुम्हाला पाहूनच शिकतात.
तुमच्या मित्रांसोबत वेळ घालवा : लहान मुले नेहमी घरात येतात कारण ते तुम्हाला असेच करताना पाहतात. तुमचे मित्र मंडळ तयार करा, त्यांना आणि त्यांच्या मुलांना घरी आमंत्रित करा आणि एकत्र आनंद घ्या. तुम्हाला हवे असल्यास वीकेंडला बाहेर जा. याचा फायदा असा होईल की मुलं एकमेकांची मैत्रीही करतील आणि तुमच्यासोबत त्यांना एक सामाजिक वर्तुळही निर्माण होईल.
मुलांसोबत गेम खेळा : मुले दिवसभर मोबाईल फोनमध्ये व्यस्त असल्याची तक्रार करू नका. तुम्ही आधी स्वतःकडे पहा. तुम्हीही मोबाईलमध्ये व्यस्त असाल तर मुलेही तेच शिकतील. मुलांसोबत घरात खेळ खेळण्याची किंवा बाहेर त्यांच्यासोबत बॅडमिंटन, क्रिकेट इत्यादी खेळ खेळण्याची सवय लावा. त्यामुळे मुले मोबाईलपासून दूर राहतील आणि या निमित्ताने सर्वांना एकत्र वेळ घालवता येईल.
घरी काही नियम बनवा आणि त्यांचे पालन करा मुलांना सांगा की तुम्ही घराबाहेर गेला असाल तर खेळून वेळेवर घरी यावे कारण सर्वांनी एकत्र जेवण केले आहे आणि प्रत्येकजण एकमेकांची वाट पाहत आहे, त्यामुळे तुम्ही स्वतःही हा नियम पाळा. आपण नियमांचे पालन केले तरच मुले देखील याची काळजी घेतील. हे नियम त्यांना वक्तशीर आणि त्यांच्या कुटुंबाशी जवळीक साधण्यास मदत करतात. त्यातून त्यांना शिस्तही शिकवली जाते.
