* नसीम अन्सारी कोचर
सोशल मीडिया : मेटाने भारतातील इंस्टाग्राम किशोरवयीन खात्यांच्या धोरणांमध्ये बदल जाहीर केले आहेत. नवीन नियमांनुसार, मुले आणि किशोरवयीन मुलांसाठी सुरक्षा उपाय वाढवले जातील.
भारतात, गेल्या काही काळापासून, मुले आणि किशोरवयीन मुलांमध्ये गुन्हेगारी प्रवृत्तींमध्ये लक्षणीय वाढ दिसून येत आहे. अल्पवयीन मुलांवरील बलात्काराच्या घटना, शाळांमध्ये बॉम्बस्फोटांबद्दल खोटी माहिती पसरवणे, क्षुल्लक गोष्टींवरून भांडणे, चोरी किंवा घरातून पळून जाणे यासारख्या घटनांव्यतिरिक्त, मुलांमध्ये आत्महत्येची वाढती प्रवृत्ती पालक आणि शिक्षकांसाठी भीतीचे कारण बनली आहे. इंटरनेट हे याचे सर्वात मोठे कारण असल्याचे मानले जाते. प्रगतीसाठी तंत्रज्ञानाचा विकास आवश्यक असेल, तर काही प्रकारे त्याचे प्रतिकूल परिणाम देखील दिसून येतात.
आजकाल मुले इंटरनेटवर अशा अनेक गोष्टी पाहत आहेत ज्या त्यांच्या वयाला अनुरूप नाहीत, त्यामुळे त्यांच्या मनावर आणि वर्तनावर त्याचा वाईट परिणाम होत आहे. कोरोना आपत्तीने प्रत्येक मुलाला मोबाईल दिला. आता त्याला फोनचे व्यसन लागले आहे. त्यांचे पालक दिवसरात्र फोनवर काय पाहत आहेत यावर सतत लक्ष ठेवू शकत नाहीत.
फोन आता फक्त ऑनलाइन अभ्यासासाठी राहिलेले नाहीत, तर मुले त्यांचा वापर अश्लील चित्रे, गुन्हेगारी मालिका किंवा चित्रपट पाहण्यासाठी, बॉम्ब कसे बनवायचे हे शिकण्यासाठी, शाळा बंद करण्यासाठी अफवा पसरवण्यासाठी ई-मेल पाठवण्यासाठी, ऑनलाइन बॉयफ्रेंड किंवा गर्लफ्रेंड बनवण्यासाठी, त्यांच्याशी अश्लील गप्पा मारण्यासाठी आणि ऑनलाइन सट्टेबाजी करण्यासाठी करत आहेत.
भारत सरकार बऱ्याच काळापासून मुलांसाठी इंटरनेटची उपलब्धता नियंत्रित करण्याचा आणि मुलांमध्ये वाढत्या गुन्हेगारी प्रवृत्तींना रोखण्याचा प्रयत्न करत आहे. मुलांनी अशा कंटेंटपासून दूर राहावे जे त्यांच्या कोमल मनावर वाईट परिणाम करते किंवा त्यांना गुन्हा करण्यास प्रवृत्त करते. यासाठी फेसबुक आणि इंस्टाग्रामसारख्या इंटरनेट मीडिया प्लॅटफॉर्मचे संचालन करणारी कंपनी मेटासोबतही चर्चा सुरू होती. आता अशी घोषणा करण्यात आली आहे की मेटाचे इंस्टाग्राम टीन अकाउंट्स फीचर भारतातही लाँच केले जाईल.
हे वैशिष्ट्य विशेषतः किशोरवयीन मुलांसाठी डिझाइन केले आहे. यामुळे हानिकारक सामग्री आणि अवांछित संदेशन यासारख्या समस्या टाळता येतील कारण किशोरवयीन खाती स्वयंचलितपणे उच्च सुरक्षा सेटिंग्जवर असतील. यामध्ये, गोपनीयता सेटिंग्ज वाढवून, पालकांकडून अधिक देखरेख सुनिश्चित केली जाऊ शकते. ते त्यांच्या मुलांच्या खात्यांवर लक्ष ठेवू शकतील. यामुळे हानिकारक सामग्री आणि अवांछित संदेश यासारख्या समस्या टाळता येतील.
मेटाने म्हटले आहे की ते त्यांच्या वय-पडताळणी पद्धती देखील वाढवत आहे. काही वापरकर्ते त्यांचे वय चुकीचे दाखवू शकतात अशी शक्यता लक्षात घेता, जर त्यांनी चुकीचे वय दिले तर अतिरिक्त पडताळणी आवश्यक असेल.
गेल्या महिन्यात, भारत सरकारने डिजिटल वैयक्तिक डेटा संरक्षण नियमांचा मसुदा जारी केला ज्यामध्ये अल्पवयीन वापरकर्त्यांना ऑनलाइन किंवा इंटरनेट मीडिया प्लॅटफॉर्मवर खाती तयार करण्यासाठी पालकांची संमती अनिवार्य करण्याचा प्रस्ताव आहे.
किशोरवयीन मुलांसाठी सुरक्षितता सुनिश्चित करण्यासाठी आणि हानिकारक सामग्रीबद्दल त्यांच्या पालकांच्या चिंता दूर करण्यासाठी आम्ही भारतात इंस्टाग्राम किशोर खात्यांचा विस्तार करत आहोत, असे मेटाने म्हटले आहे. वयाची चुकीची माहिती आणि संवेदनशील सामग्रीवरील निर्बंध टाळण्यासाठी उपाययोजनांसह, किशोरांना स्वयंचलितपणे सर्वोच्च सुरक्षा सेटिंग्जमध्ये ठेवले जाते.
सेटिंग्ज बदलण्यासाठी पालकांची परवानगी आवश्यक असेल. याअंतर्गत, पालक १६ वर्षांखालील किशोरांसाठी बदल मंजूर करू शकतात, अलीकडे जोडलेल्या संपर्कांवर लक्ष ठेवू शकतात. तुम्ही स्क्रीन वेळेची मर्यादा सेट करू शकता. तुम्ही विशिष्ट कालावधीसाठी अॅप वापरण्यापासून तुम्हाला ब्लॉक करू शकता.
इन्स्टाग्राम टीन अकाउंट पालकांच्या मुख्य चिंता दूर करण्याचा प्रयत्न करतो की त्यांची मुले ऑनलाइन कोणाशी संवाद साधतात, त्यांना कोणत्या प्रकारच्या सामग्रीचा सामना करावा लागतो आणि ते इंटरनेट प्लॅटफॉर्मवर त्यांचा वेळ कसा व्यवस्थापित करतात. १६ वर्षांखालील सर्व नवीन वापरकर्त्यांचे इंस्टाग्राम अकाउंट डीफॉल्टनुसार खाजगी म्हणून सेट केले जातील. म्हणजेच, परवानगीशिवाय कोणीही सामग्री फॉलो करू शकणार नाही आणि पाहू शकणार नाही.
किशोरवयीन खात्यांना कडक सुरक्षा मोडवर ठेवले जाईल जेणेकरून रील्सवर हिंसक सामग्री दिसू नये. याव्यतिरिक्त, आक्षेपार्ह भाषा फिल्टर करण्यासाठी लपलेले शब्द डीफॉल्टनुसार चालू असतील. दररोज ६० मिनिटे अॅप वापरल्यानंतर किशोरांना अॅपमधून बाहेर पडण्याची सूचना मिळेल. रात्री १० ते सकाळी ७ वाजेपर्यंत स्लीप मोड सक्रिय राहील, त्यामुळे सूचना म्यूट केल्या जातील.
मेटा कंपनीने अनेक सुरक्षा वैशिष्ट्ये प्रदान केली आहेत जी १८ वर्षांखालील किशोरांना या खात्यात बाय डिफॉल्ट मिळतील. यामध्ये काय होईल ते आम्हाला कळवा –
१. खाजगी खाते : किशोरवयीन मुलांचे खाते डीफॉल्टनुसार खाजगी असेल. फक्त मंजूर केलेले फॉलोअर्स त्यांच्या पोस्ट पाहू शकतात किंवा त्यांच्याशी संवाद साधू शकतात.
२. मेसेजिंगमध्येही सुरक्षितता : किशोरवयीन वापरकर्ते फक्त त्यांनाच मेसेज करू शकतात ज्यांना ते स्वतः फॉलो करतात.
३. संवेदनशील सामग्री नियंत्रण : हे वैशिष्ट्य डीफॉल्टनुसार देखील चालू असते. किशोरवयीन मुलांसाठी अनुचित सामग्री पोस्ट करू नये म्हणून कंटेंट फिल्टर्स लावण्यात आले आहेत.
४. टॅग करू शकत नाही : किशोरवयीन अकाउंटना कोणताही अज्ञात वापरकर्ता टॅग करू शकत नाही किंवा ते त्यांच्या पोस्टमध्ये त्यांचा उल्लेख करू शकत नाहीत. मेटा वैशिष्ट्य आक्षेपार्ह भाषा देखील फिल्टर करते.
५. वेळेच्या मर्यादेचे रिमाइंडर येतील : जर किशोरवयीन मुलाने ६० मिनिटे म्हणजे एक तासासाठी सतत अॅप वापरला तर त्याला अलर्ट मिळण्यास सुरुवात होईल.
६. स्लीप मोड : या अॅपमध्ये स्लीप मोड फीचर देखील आहे. रात्री १० ते सकाळी ७ या वेळेत किशोरांना कोणत्याही सूचना मिळणार नाहीत.
पालक लक्ष कसे ठेवू शकतील?
पालकांना त्यांच्या किशोरवयीन मुलांनी गेल्या सात दिवसांत मेसेज केलेल्या लोकांची यादी पाहता येईल. तथापि, येथे एक गोष्ट लक्षात ठेवावी की पालक फक्त त्यांचे किशोरवयीन मूल कोणाला संदेश पाठवत आहे ते पाहू शकतात, परंतु ते संदेश वाचू शकत नाहीत.
याद्वारे, पालक त्यांच्या किशोरवयीन मुलांसाठी वेळ देखील ठरवू शकतात. एकदा निर्धारित वेळ मर्यादा पूर्ण झाली की, किशोरवयीन व्यक्ती इंस्टाग्रामवर प्रवेश करू शकत नाही. जरी पालकांना त्यांच्या मुलाने रात्री किंवा विशिष्टवेळी इंस्टाग्राम वापरू नये असे वाटत असले तरी ते त्याला ब्लॉक करू शकतात.
तथापि, भारत सरकारच्या प्रयत्नांमुळे आणि META च्या सकारात्मक पावलांमुळे गुन्हेगारीचे प्रमाण किती कमी होईल हे सांगणे कठीण आहे कारण भारतात, समाजातील कमी शिक्षित, बेरोजगार आणि आळशी असलेला वर्ग बहुतेक गुन्हेगारी घटना घडवतो. चोरी, दरोडा, चोरी, बलात्कार इत्यादी गुन्हे करताना पकडल्या जाणाऱ्या किशोरवयीन मुलांचे पालक सहसा अशिक्षित असतात किंवा त्यांचे शिक्षण खूपच कमी असते. त्यांना मोबाईल फोन कसा चालवायचा हेही येत नाही, मग ते त्यांच्या मुलांच्या फोनवर लक्ष कसे ठेवतील? या श्रेणीतील किशोरवयीन मुले सहसा गट तयार करतात आणि फोनवर अश्लील सामग्री आणि गुन्हेगारी कृत्ये पाहतात. त्यांच्यावर कोणीही लक्ष ठेवू शकत नाही किंवा त्यांच्यावर कोणतेही बंधने लादू शकत नाही.
