* डॉ. क्षितिज मुर्डिया, इंदिरा इनफर्टिलिटी क्लीनिक एण्ड टेस्ट ट्यूब बेबी सेंटर, नवी दिल्ली
एण्डोमॅट्रिओसिस गर्भाशयाशी निगडित एक समस्या आहे. ही समस्या स्त्रियांच्या प्रजनन क्षमतेला सर्वात जास्त प्रभावित करते; कारण गर्भधारणा आणि मुलाला जन्म देण्यात गर्भाशयाची सर्वात महत्त्वाची भूमिका असते. अनेक स्त्रिंमध्ये ही समस्या जास्त गंभीर होऊन शरीरातील इतर अवयवांवरही प्रभाव टाकते. तसंही अत्याधुनिक औषधं आणि उपचारांच्या वेगवेगळ्या पर्यायांनी वेदना आणि वांझपणा या दोन्हीपासून सुटका मिळवून दिली आहे. एण्डोमॅट्रिओसिसचा हा अर्थ नाही की याने ग्रस्त असलेल्या स्त्रिया कधीच आई होऊ शकत नाही, मात्र यामुळे गर्भधारणा करण्यास अडचण नक्कीच येते.
एण्डोमॅट्रिओसिस म्हणजे काय?
एण्डोमॅट्रिओसिस गर्भाशयातील आंतरिक थरावरील पेशींचा असामान्यरीत्या झालेला विकास असतो. ही समस्या तेव्हा होते जेव्हा पेशी गर्भाशयाच्या बाहेर विकसित होतात. याला एण्डोमॅट्रिओसिस इंप्लांट म्हणतात. हे इंम्प्लांट्स सामान्यपणे अंडाशय, फॅलोपियन ट्यूब्स, गर्भाशयाचा बाह्य स्तर किंवा आतड्या किंवा श्रोणिय गुहेच्या थरावर उद्भवत असतात. योनीमार्ग, सरविक्स आणि ब्लेडरवरही हे असू शकतात. फारच कमी प्रमाणात एण्डोमॅट्रिओसिस इंम्प्लांट्स श्रोणीच्या बाहेर यकृतावर किंवा कधी कधी फुफ्फुस वा मेंदूच्या आजूबाजूलाही होतात.
एण्डोमॅट्रिओसिसची कारणं
एण्डोमॅट्रिओसिसचा परिणाम स्त्रियांना त्यांच्या प्रजनन काळादरम्यान होतो. याची अनेक प्रकरणं २५ ते ३५ वर्षांच्या स्त्रियांमध्ये आढळतात. बऱ्याचदा १०-११ वर्षांच्या मुलींमध्येही अशा प्रकारची समस्या आढळून येतात. मॅनोपॉजचं वय ओलांडलेल्या स्त्रियांमध्ये ही समस्या खूपच कमी असते. जगभरात कोट्यवधी स्त्रिया या समस्येने ग्रस्त आहेत. ज्या स्त्रियांना गंभीर श्रोणीय वेदना होते, त्यांच्यापैकी ८० टक्के एण्डोमैट्रिओसिसने ग्रस्त असतात.
यामागचं खरं कारण तर माहीत नाही, पण सर्वेक्षणांमध्ये ही गोष्ट समोर आली आहे की एण्डोमैट्रिओसिसची समस्या त्या स्त्रियांना जास्त असते ज्यांचा बौडी मास इंडेक्स (बीएमआय) कमी असतो. मोठ्या वयात आई होणाऱ्या किंवा कधीच आई न झालेल्या स्त्रियांमध्येही ही समस्या असू शकते. त्याचबरोबर ज्या स्त्रियांना पाळी लवकर सुरू होते किंवा मेनोपौज उशिराने होतो त्यांनाही याचा धोका संभवतो. त्याचबरोबर अनुवंशिक कारणंही यात महत्त्वाची भूमिका साकारतात.
