महिलांनी अशा प्रकारे स्वतःचे संरक्षण केले पाहिजे

* आर. के. श्रीवास्तव

आजकाल वर्तमानपत्रे आणि मासिके महिलांवरील बलात्कार, खून, विनयभंग, लैंगिक छळ अशा घटनांच्या बातम्यांनी भरलेली असतात. विशेषतः तरुणी व किशोरवयीन मुलींना रस्त्यावरून चालणे कठीण झाले आहे. कायद्याची पोहोच सर्वत्र पोहोचत नाही किंवा त्याची मदतही वेळेत उपलब्ध होत नाही. अशा घटना घडत असतानाही लोक केवळ प्रेक्षकच राहतात. अशा परिस्थितीत मुलींनी स्वतःच्या सुरक्षेसाठी आणि संकटाच्या परिस्थितीला सामोरे जाण्यासाठी स्वतःला तयार करणे अत्यंत आवश्यक झाले आहे.

येथे काही सावधगिरी आणि सुरक्षितता उपाय आहेत, ज्याचा वापर करून महिला आणि मुली अशा अप्रिय परिस्थितींना बळी पडणे टाळू शकतात :

मुला-मुलींमध्ये मैत्री

शिक्षणाच्या वाढत्या संधी आणि सामाजिक बदलांमुळे आजकाल तरुण-तरुणींमध्ये मैत्री ही एक सामान्य गोष्ट झाली आहे. आजकाल आधुनिक कुटुंबे या मैत्रीला वाईटही मानत नाहीत. परंतु हे लक्षात ठेवा की मुलींना एक साथीदार, एक उपयुक्त आणि निःस्वार्थ मित्र म्हणून मैत्रीची कदर असते, तर सरासरी मुले लैंगिक संबंधाने प्रभावित होतात. अशा परिस्थितीत मुलींनी तरुणांशी मैत्री करताना खालील गोष्टी लक्षात ठेवणे अत्यंत आवश्यक आहे.

सुरवातीलाच जास्त मोकळेपणाने किंवा आपल्या कुटुंबाची सर्व माहिती देणे योग्य नाही. परीक्षण करून सावकाश आणि विचारपूर्वक पुढे जावे.

अगदी सुरुवातीलाच तुमच्या मैत्रीच्या सीमारेषा पुसल्या पाहिजेत.

तुम्ही तुमच्या मित्राची तुमच्या पालकांशी एकदा ओळख करून दिलीत तर खूप छान होईल.

तुमच्या मित्रासोबत निर्जन ठिकाणी जाण्याचा धोका कधीही घेऊ नका. आणि जर तुम्हाला जायचेच असेल तर तुमच्या मोबाईल द्वारे तुमच्या पालकांना कळवा की तुम्ही ठराविक ठिकाणी जात आहात आणि त्यासाठी खूप वेळ लागेल. प्रियकराच्या समोर फोन करा जेणेकरून तो देखील ऐकेल. जर त्याने तुमच्या कॉलनंतर गंतव्यस्थान बदलले तर तुम्ही सावधगिरी बाळगली पाहिजे. काही तरी निमित्त करून दुसऱ्या ठिकाणी जाणे टाळा.

तुमच्या व पालकांच्या मोबाईलवर GPS सिस्टीम व रेकॉर्डिंग सिस्टीम डाऊनलोड केल्याची खात्री करा. अनेक मोबाईलमध्ये ही सुविधा आधीच उपलब्ध आहे.

डेटिंग करताना खबरदारी

तुम्हाला कोणत्या स्तरावर आरामदायक वाटेल हे सुरुवातीला स्पष्ट करा.

पेय घेऊ नका. यामुळे तुमच्या स्वतःचे संरक्षण करण्याच्या क्षमतेत फरक पडतो. तुमच्या विचार करण्याच्या क्षमतेवर परिणाम होतो.

ब्लाइंड डेट न घेणे चांगले. जर तुम्हाला ते घ्यायचे असेल तर तुमच्या मित्रांना मुलाबद्दल विचारा. केवळ सार्वजनिक ठिकाणी ब्लाइंड डेटवर जा. अज्ञात, निर्जन ठिकाणी आणि मुलाच्या कथित मित्राच्या घरी जाऊ नका.

पेये घेण्याबाबत खबरदारी

पार्टी किंवा डेटिंगमध्ये असे पेय कधीही घेऊ नका, जे अज्ञात व्यक्तीने दिले आहे किंवा जे तुम्हाला वेगळे दिले जाते. आजकाल अशा घटना मोठ्या प्रमाणात घडत आहेत, ज्यात पेयांमध्ये अमली पदार्थ मिसळले जातात. त्याच्या नशेचा फायदा घेऊन लोक वाट्टेल ते करतात. पेय एकतर वेटरच्या ट्रेमधून घ्या किंवा ते जिथे ठेवले आहे तेथून घ्या.

आपले पेय एकटे ठेवू नका. काही काळासाठी कुठेतरी ठेवायचे असेल तर अशा ठिकाणी ठेवा की ते तुमच्या नजरेत राहील किंवा मित्राला किंवा ओळखीच्या व्यक्तीला द्या.

पेयातील औषधांची चव शोधता येत नाही. पण त्याची लक्षणे नक्कीच कळू शकतात. उदाहरणार्थ :

एका प्रकारच्या औषधाची सामान्य लक्षणे म्हणजे स्नायू कमकुवत होणे, आवाजात तोतरेपणा येणे, हात आणि पायांच्या हालचालींवर नियंत्रण गमावणे, म्हणजे हात कुठे जात आहेत, पाय कुठे पडत आहेत यावर नियंत्रण गमावणे आणि विचार करण्याच्या क्षमतेवर परिणाम होणे इ.

इतर प्रकारच्या औषधांमुळे तंद्री, डोक्यात जडपणा, मळमळ, चक्कर येणे, लवकर झोप येणे इ.

काहीवेळा लोक थंड पेयांमध्ये ऍस्पिरिन किंवा झोपेच्या गोळ्या दळून मिसळतात. या पेयामुळे बेशुद्ध पडते.

लक्षणे समजावून सांगितली जात आहेत जेणेकरुन तुम्हाला जे पेय दिले जाते ते तुम्ही हळूहळू आणि थोड्या वेळाने प्या. जर तुम्हाला चवीत थोडासा बदल जाणवला किंवा वर नमूद केलेली कोणतीही लक्षणे जाणवत असतील, तर ताबडतोब पेय सोडा आणि जास्त लोक असतील अशा सुरक्षित ठिकाणी जा. एखाद्या शुभचिंतकाला कळवा जेणेकरून गरज पडल्यास तो तुम्हाला डॉक्टरांकडे घेऊन जाईल.

तुम्ही जास्त पाणी प्या. उलट्या होत असल्यास, एखाद्यासोबत बाथरूममध्ये जा. बोटाने टाळूला मसाज करा.

रस्त्यावरून चालताना घ्यावयाची खबरदारी

हा मार्ग थोडा लांब असला तरीही नेहमी लोकांची ये-जा असते असा मार्ग निवडा. शॉर्टकटच्या नावाखाली निर्जन मार्ग निवडू नका.

रात्रीच्या पार्टीत जास्त वेळ थांबू नका.

शक्य असल्यास, नातेवाईक, जोडीदार, स्त्री घ्या.

अचानक तुमच्या आजूबाजूचे लोकांचे वर्तुळ घट्ट होत आहे किंवा काही लोक अनपेक्षितपणे तुमच्या जवळ येत आहेत, असे तुम्हाला कधी वाटत असेल तर त्या ठिकाणापासून दूर जाणेच योग्य ठरेल.

रात्री वाहन निवड

ज्या खाजगी बसमध्ये किंवा वाहनात फार कमी प्रवासी बसले असतील अशा वाहनातून प्रवास करू नका.

बहुतेक बसस्थानकांवरूनच बस पकडा. वाटेत एखाद्या वाहनचालकाने बसण्यास सांगितले तर चुकूनही बसू नका.

जर तुम्ही रात्री टॅक्सी किंवा ऑटोमध्ये बसला असाल आणि एकटे असाल तर तुमच्या मोबाईलवरून घरी फोन करा आणि वाहनाचा नंबर सांगा आणि फोनवर जोरात बोला जेणेकरून ड्रायव्हरलाही ऐकू येईल.

बसस्थानकावर प्रीपेड वाहने उपलब्ध आहेत. ते घेताना प्रवाशाचे नाव, पत्ता, मोबाईल क्रमांक आणि वाहन क्रमांक रेकॉर्डमध्ये टाकला जातो.

याशिवाय, एक कॅब सेवादेखील आहे, जी किलोमीटरनुसार शुल्क आकारते. कंपनी तुमचे नाव, पत्ता, फोन नंबर इत्यादी नोंदवल्यानंतर तुम्हाला वाहन पाठवते आणि तुम्हाला वाहन क्रमांक, ड्रायव्हरचे नाव, मोबाइल नंबर इत्यादीदेखील सांगते.

रात्रीच्या पार्टीला जाण्यासाठी स्वत:चे वाहन असल्यास बरे होईल.

चालत्या वाहनात ओढण्याचा प्रयत्न करत आहे

जेव्हा असे काही घडते, तेव्हा सर्वात आधी आपण आपल्या संवेदना गमावू नयेत हे लक्षात ठेवले पाहिजे. सहसा असे लोक यशस्वी होतात कारण मुली खूप घाबरतात, संवेदना गमावतात. मग त्यांचे हातपाय काम करत नाहीत. जेव्हा अशी परिस्थिती उद्भवते तेव्हा तुम्ही एकाच वेळी 3 गोष्टी कराव्यात. प्रथम, शक्य तितक्या जोरात मदतीसाठी ओरडा, दुसरे म्हणजे, हात, पाय, नखांनी शक्य तितका प्रतिकार करा आणि तिसरे म्हणजे, कारच्या शरीरावर पाय अशा प्रकारे दाबा की त्यांना खेचणे कठीण होईल.

आपण सर्वात महत्वाची गोष्ट म्हणजे तुम्हाला खेचणार्‍या २-३ लोकांपैकी तुम्ही तुमच्या जवळच्या व्यक्तीला इजा करावी. पायाने त्याच्या शरीरावर मारा, त्याच्या चेहऱ्यावर विशेषतः डोळ्यांवर नखांनी वार करा, पायाच्या चप्पलच्या टाचावर मारा.

आजकाल, मुलींच्या सुरक्षेसाठी अनेक साधनेदेखील उपलब्ध आहेत, ज्याच्या मदतीने तुम्ही गंभीर परिस्थिती उद्भवल्यास स्वतःला सुरक्षित ठेवू शकता. त्यापैकी काही मुख्य आहेत :

अंतराचा अलार्म : जेव्हा तुमच्या जवळ धोका असतो तेव्हा अलार्म खूप मोठ्या आवाजात वाजू लागतो. त्याचा आवाज 100-200 यार्डच्या त्रिज्येत गुंजतो. याद्वारे, गुन्हेगार घाबरून तेथून पळून जाण्याचा प्रयत्न करेल कारण अलार्म आपल्याकडे अनेक लोकांचे लक्ष वेधून घेईल. तुमचे रक्षण करण्यासाठी लोक तुमच्याकडे धावू लागतील.

बंदूक : ही एक छोटी बंदूक आहे (पिस्तूल प्रकार), ज्यातून समोरची व्यक्ती जोरदार विद्युत प्रवाह खातो आणि काही काळ (15 मिनिटांपासून ते अर्ध्या तासापर्यंत) निष्क्रिय होते. हे तुम्हाला त्या ठिकाणाहून सुरक्षितपणे दूर जाण्याची संधी देते.

स्प्रे : हे अनेक प्रकारचे असतात. बटण दाबल्यावर बाहेर पडणारा स्प्रे काही काळासाठी दादागिरी करणार्‍याला अक्षम करतो. त्याचे हात पाय सुन्न होतात. दुस-या प्रकारचा स्प्रे काही काळासाठी ज्या व्यक्तीवर लावला जातो त्याला आंधळे करतो. यामध्ये रासायनिक स्प्रे देखील आहे आणि मिरची (मिरपूड) सारखी फवारणीदेखील आहे.

कारण तुमची सुरक्षा आहे गरजेची

* प्रतिनिधी

सोलो ट्रिप, नवीन ठिकाणांचा शोध घेणे, अनोळखी व्यक्तींना भेटणे, रात्री उशिरा कॅबमध्ये प्रवास करणे हे सर्व महिलांसाठी असुरक्षित समजले जाते. जगाचा आर्थिक विकास झपाटयाने होत आहे आणि त्यासोबतच सर्व वयोगटातील आणि लिंगांच्या लोकांसाठी हिंसाचाराच्या घटनाही वेगाने वाढत आहेत, मात्र अधिकाधिक हिंसाचाराला महिलाच बळी पडत आहेत. या धोक्यामुळे घरातील सदस्यांकडून त्यांना सार्वजनिक ठिकाणी किंवा इतर ठिकाणी एकटे जाण्यापासून रोखले जाते. काही वेळा महत्त्वाचे काम असले तरीही त्यांना बाहेर जाता येत नाही. यामुळे त्यांची पुढे जाणारी पावले जिथल्या तिथे थबकतात. काही वेळा ते त्यांच्या शिक्षणाच्या किंवा कामाच्या अधिकाराचा पूर्ण वापर करण्यापासून वंचित राहतात. आपल्या शहरांमध्ये निर्भयासारख्या घटना वारंवार ऐकायला मिळतात. त्यामुळेच सूर्यास्तानंतर प्रवास करणे बहुतेक महिलांसाठी धोक्याचे ठरते. मुलांचेही असेच असते. पालकांना त्यांच्या सुरक्षेची चिंता असते.

सुरक्षा गरजेची

भारतामध्ये सुरक्षा हा प्राधान्याचा विषय आहे. मग ती सार्वजनिक वाहतूक असो, रस्ते, कामाचे ठिकाण किंवा घर असो. सुरक्षेची काळजी वाटणे स्वाभाविक आहे. लोकांना सुरक्षित ठेवण्याच्या आणि त्यांचा प्रवास त्रासमुक्त गतिशील होण्याच्या उद्देशाने, त्यांना प्रियजनांच्या संपर्कात राहण्याची संधी मिळण्याच्या उद्देशाने आघाडीचे जागतिक व्यासपीठ, टूकॉलरने एक वैयक्तिक सुरक्षा अॅप गार्जियंस सादर केले आहे. लोकांना त्यांच्या डिजिटल जीवनात सुरक्षित ठेवण्यासाठी टूकॉलरची निर्मिती केल्यानंतर आता ही स्वीडिश कंपनी गार्जियंससोबत वास्तविक जीवनात सुरक्षिततेसाठीची त्यांची वचनबद्धता सिद्ध करत आहे.

गार्जियंस आहे तुमचा सुरक्षारक्षक

गार्जियंस अँड्रॉइडवर उपलब्ध आहे आणि ते गूगल प्ले स्टोअर, अॅप्पल स्टोअर किंवा मोफत डाऊनलोड करता येते. याचे सर्व फीचर्स मोफत आहेत आणि यात कुठलीही जाहिरात किंवा सशुल्क सदस्यत्व नाही. हे अॅप आणि त्याचे सर्व फीचर्स कायमच निशुल्क म्हणजे मोफत असतील – ही वैयक्तिक सुरक्षेसाठीची टूकॉलरची वचनबद्धता आहे.

तुमच्या संपर्क यादीतील विश्वासाहार्य लोकांना स्वत:चा गार्जियन निवडता येतो आणि तुम्ही कुठे आहात हे पाहण्यासाठी सक्षम बनवले जाते. कुठलीही चुकीची घटना घडली तरी तुम्ही स्वत:च्या सुरक्षेबाबत बिनधास्त राहू शकता. आजच्या काळात सर्वांकडेच स्मार्टफोन आहेत आणि ते गार्जियंससारख्या अॅपच्या मदतीने सुरक्षेचे प्रभावशाली साधन बनू शकतात. मार्च २०२१ मध्ये हे अॅप पहिल्यांदा लॉन्च करण्यात आले, मात्र यात सातत्याने नवीन फीचर्स जोडले जात आहेत. या अॅपची वाढती लोकप्रियता ही त्याच्या डाऊनलोडसच्या वाढत्या संख्येवरून (वर्तमानात १० लाखांहून जास्त) सहज लक्षात येते. मागील काही आठवडयांमध्ये यात नव्याने जोडले गेलेले काही फीचर्स आहेत.

सॅटेलाईट व्यू : युजर्स सॅटेलाईट व्यूला टर्नऑन करू शकतात आणि अचूक भौगोलिक तपशिलासह पृथ्वीचा वास्तविक नकाशा पाहू शकतात. यात डिफॉल्ट मॅप व्यूप्रमाणे गुगल सॅटेलाईट इमेजरीही मिळते.

ठिकाणावर आधारित अलर्ट: अॅपच्या या फीचरसह युजर्स घर, शाळा किंवा कार्यालयीन ठिकाणासारख्या सतत जाव्या लागणाऱ्या स्थानांना चिन्हांकित करू शकतात. ही ठिकाणे त्यांची सुरक्षित ठिकाणे बनू शकतात. जेव्हा कोणी या सुरक्षित ठिकाणांहून बाहेर जाते तेव्हा गार्जियंसला त्याची सूचना मिळते.

हालचालींवर आधारित अलर्ट : हे फीचर आफ्ट इन आहे. त्यामुळे युजर्सना याचा वापर करण्यासाठी त्याला इनेबल करावे लागेल. हालचालींवर आधारित अलर्ट तुमच्या हलचालींच्या आधारावर दिला जातो. यासाठी अँड्रॉईड अॅक्टिविटी रिकग्निशन एपीआयचा वापर केला जातो. गार्जियंस अॅप लवकरच तुमच्याद्वारे वॉकिंग किंवा ड्रायव्हिंग सुरू केल्यानंतर ट्रिगर होऊन नोटिफिकेशन पाठवू शकेल. हे वेगावर आधारित अलर्टचे शेअरिंगही करू शकेल. जसे की, तुम्ही वेगाने चालल्यास किंवा धावल्यास अथवा तुम्ही ५० किलोमीटर प्रति तासांहून जास्त वेगाने वाहन चालवाल तेव्हा अलर्ट येईल.

लोकांना डिजिटल जीवनात सुरक्षा देणारे अॅप विकसित केल्यानंतर वास्तविक जीवनात टूकॉलर सुरक्षेसाठी वचनबद्ध आहे. ब्रॅण्डच्या रूपात आम्ही स्थानिक सरकारी अधिकाऱ्यांसोबत काम करण्यास तयार आहोत, कारण प्रत्येक व्यक्ती आणि त्यांच्या प्रियजनांना सुरक्षित ठेवता येईल. गार्जियंस गुगल प्ले स्टोअर आणि अॅप्पल अॅप स्टोअरवरून नि:शुलक डाऊनलोड करता येते.

गार्जियंस कसे काम करते : गार्जियंसमधील ऑनबोर्डिंगची प्रक्रिया सोपी आहे. जर तुम्ही टूकॉलर युजर नसाल तर एक मिस्ड कॉल किंवा ओटीपीद्वारे तुमचाच फोन आहे का, हे तपासले जाईल. या अॅपसाठी फक्त ३ परवानग्या गरजेच्या असतात. तुमचे लोकेशन म्हणजे ठिकाण, कॉन्टॅक्ट अर्थात संपर्क नंबर (जेणेकरून तुम्ही तुमच्या वैयक्तिक गार्जियंसना निवडून आंमत्रित करू शकाल) आणि फोनची परवानगी (ज्यामुळे तुमचे गार्जियंस तुमच्या फोनची स्थिती पाहू शकतील).

गार्जियंस गुगल टाईम अॅप्लिकेशनवर संपूर्ण नियंत्रण ठेवते. तुम्ही तुमच्या कॉन्टॅक्ट यादीतून तुमचे वैयक्तिक गार्जियन म्हणजे रक्षक निवडू शकाल. लोकेशन शेअरिंगला स्टॉप/स्टार्ट करू शकाल किंवा मग निवडलेल्या गार्जियंससोबत स्थायी सेटअप करू शकाल. जर तुम्ही एखाद्या खास प्रवासासाठी लोकेशन शेअर करत असाल तर बॅकग्राऊंडमध्ये गार्जियंस गुपचूप काम करत राहाते.

आपत्कालीन परिस्थितीसाठी वेगवेगळे मोड

इमर्जन्सी म्हणजे आपत्कालीन मोडमध्ये तुमच्या गार्जियंसना सूचना मिळेल. ते तुमचे ठिकाण अगदी अचूक पाहू शकतील आणि तुम्ही तुमच्या ठिकाणावर कधी पोहोचलात हे जाणून घेऊ शकतील किंवा मदत पाठवू शकतील. सामान्य मोडमध्ये हे अॅप बॅकग्राऊंडला शांतपणे काम करण्यासाठी डिझाइन करण्यात आले आहे. हे बॅटरी लाईफ वाचवत वेळोवेळी तुमच्या गार्जियनसोबत लोकेशन शेअर करते.

आमचे वचन : गार्जियंस आपल्या स्वत:च्या टूकॉलर अॅपसह एखाद्या थर्ड पार्टी अॅपसोबत कमर्शियल उपयोगासाठी कुठलीही वैयक्तिक माहिती शेअर करत नाही. वैयक्तिक सुरक्षेसाठी ही आमची वचनबद्धता आहे.

गार्जियंसबाबत

गार्जियंस वैयक्तिक सुरक्षेचे एक अॅप आहे ज्याचा विकास टूकॉलरचे क्रिएटर्स, टू सॉफ्टवेअर स्कॅन्डिनेविया एबीद्वारे करण्यात आला आहे. टूकॉलर जगातील २८० मिलियन अॅक्टिव्ह युजर्ससाठी दैनंदिन संचाराचे एक महत्त्वपूर्ण अंग आहे आणि याला लॉन्चनंतर अर्ध्या बिलियनवेळा डाऊनलोड करण्यात आले आहे. गार्जियंस मोफत आणि संपूर्ण जगात उपलब्ध आहे. ते दोन्ही मोबाइल प्लॅटफॉर्मवर सहजतेने काम करते. ते वैयक्तिक सुरक्षा आणि सोपी हाताळणी लक्षात घेऊन डिझाइन करण्यात आले आहे. टू सॉफ्टवेअर स्कॅन्डिनेविया एबीचे मुख्यालय स्टॉकहोम, स्वीडनमध्ये आहे. कंपनीची स्थापना २००९ मध्ये एलन ममेडी आणि नामी जैरिंघलम यांनी केली. याच्या गुंतवणूकदारांमध्ये कॅपिटल, एटोमिको आणि क्लेनर पर्किंस आहेत.

घरी एकट्या असाल तर सावधान

* नितीन शर्मा सबरंगी

दुपारच्या वेळी फ्लॅटच्या दाराची घंटी वाजली, तेव्हा रश्मी घरात एकटीच होती. तिचे पती ऑफिसला आणि मुलगा शाळेला गेला होता. ती दरवाज्यात पोहोचली, तेव्हा समोर एक युवती हातात बॅग घेऊन उभी होती. मुलगी होती, म्हणून विचार न करता रश्मीने दरवाजा बेधडक उघडला.

दरवाजा उघडताच तरुणी म्हणाली, ‘‘हॅलो मॅम, मी कॉस्मॅटिक प्रॉडक्ट विकण्याऱ्या कंपनीकडून आले आहे. आमचे प्रॉडक्ट खूप चांगले आहेत. एकदम डिफरंट.’’

‘‘सॉरी मला नकोत,’’ रश्मीने तिची उपेक्षा करत तिला टाळायचा प्रयत्न केला.

पण तरुणी उत्साहात होती. बोलली, ‘‘माझे म्हणणे तर ऐकून घ्या. आमच्या कंपनीची ऑफर अशी आहे की आपण खूष झाल्याशिवाय राहणार नाहीत. मी आमच्या प्रॉडक्टने तुम्हाला फ्रीमध्ये मसाज आणि मेकअप करेन आणि जर आपण प्रॉडक्ट घेतले तर एकावर एक मोफत मिळेल.’’

तरुणी काही सेकंद थांबून पुन्हा म्हणाली, ‘‘एवढेच नाही मॅम, आपण आमच्या कस्टमर बनलात तर, आम्ही वर्षाला १२ फेशियलची फ्री ऑफरही देणार आणि ते पण घरी येऊन.’’

तरुणीचा प्रस्ताव चांगला वाटल्याने तिने तरुणीला आत फ्लॅटमध्ये येऊ दिले. तरुणीने बॅगेतून मेकअपचे बरेच प्रॉडक्ट काढून तिला दाखवले, तेव्हा ती खूष होऊन तिला आपल्या बेडरूममध्ये घेऊन गेली. तरुणीने तिला ड्रेसिंगटेबलच्या समोर बसवले. तिने अगोदर क्रीमने तिच्या चेहऱ्यावर मसाज केला आणि मग चेहऱ्यावर चमक आणण्याची गोष्ट करून एक लेप लावला.

रश्मी यामुळे अधिक खुषीत होती की सर्व काही फ्रीमध्ये होत आहे. तरुणीने तिला डोळे बंद करून त्याच अवस्थेत खुर्चीत बसून राहायला सांगितले. रश्मीला ठाऊक नव्हते की तिच्याबरोबर काय होणार आहे. या दरम्यान तरुणीने कोणाचा तरी नंबर आपल्या मोबाईलने डायल केला आणि काही मिनिटांनी हळूच जाऊन बाहेरचा दरवाजा उघडला. एक तरुण घरात आला. लेपच्या वासाने रश्मी बेशुद्ध झाली होती.

जवळ-जवळ अर्ध्या तासाने रश्मीचे डोळे उघडले, परंतू बेडरूमची अवस्था बघून ती भानावर आली. कपाटातून रोख रक्कम आणि दागिने गायब झाले होते. सगळे सामान अस्त-व्यस्त पडले होते. रश्मीला कळून चुकलं होतं की ती लुटारूंची शिकार झाली आहे. तिने पोलिसांत तक्रार केली. तरुणीचा चेहरा-मोहरा व सीसीटीव्ही फुटेजवरून पोलिसांनी त्या तरुण-तरुणीला काही दिवसांनी अटक केली.

एकट्या महिलांना केले जातेय लक्ष्य

छोटया-मोठया शहरात अशा बऱ्याच गँग सक्रिय आहेत, ज्यांची माणसे कुठल्यातरी निमित्ताने कॉलनीत, सोसायटीत येतात. ते त्या घरांची ओळख करतात, ज्यांत महिला एका विशिष्ट वेळी एकटया असतात. बदमाशांसाठी महिलांना नियंत्रणात करणे सोपे असते. म्हणूनच ते त्यांना आपले सॉफ्ट टारगेट बनवतात.

नोएडामधील सेक्टर ५०च्या पॉश परिसरात राहणाऱ्या अरुणा जैन यांचे पती तेज बहादूर रिटायर्ड एक्झिक्यूटिव्ह इंजीनियर होते. हे पती-पत्नी एकटे राहत असत. म्हणून त्यांनी आपल्या घराचा एक भाग भाडयाने देण्याचा विचार केला आणि याविषयी एका ब्रोकरला सांगितले. ब्रोकरच्या माध्यमातून एके दिवशी दोन लोक घर बघण्यासाठी आले, त्यांनी सांगितले की घर त्यांना पसंद आले आहे. लवकरच एडव्हान्स देऊन शिफ्ट होऊन जाऊ.

दोन दिवसानंतर संध्याकाळी ४ वाजण्याच्या सुमारास तेज बहादूर काही कामासाठी बाहेर गेले होते, त्याचवेळेस घंटी वाजल्याने अरुणाने दरवाजात जाऊन बघितले तर ३ लोक उभे होते. त्यातील एक व्यक्ती अगोदर घर बघण्यासाठी आला होता. अरुणाने विचार केला की हे एडव्हान्स देण्यासाठी आले असतील. म्हणून तिने दरवाजा उघडला. पण त्यानंतर जे काही झाले त्याची त्यांनी कधी कल्पना पण केली नसेल. बंदुकीच्या जोरावर घाबरवून-धमकावून त्यांनी घरातील रोख रक्कम, दागिने आणि कार लुटून पोबारा केला. चौकशीत कळाले की त्यांना घर दाखविणारा ब्रोकर ओळखतही नव्हता.

खूप दिवसानंतर पोलिसांनी त्या लुटणाऱ्या लुटारूंना अटक केली. तेव्हा त्यांनी सांगितले की ते अशाच एकटया महिलांना आपले लक्ष्य बनवतात.

चोरीनंतर हत्याही

उत्तराखंडच्या हरिद्वार शहरातील हरीलोक कॉलनीत राहणारी प्रकाशवती आपल्याबरोबर घडलेल्या घटनेला कधीही विसरू शकणार नाही. ती लुटीची शिकार तर बनली शिवाय जीवावर बेतले. झाले असे की एके दिवशी दुपारी २ लोक देणगी मागण्याच्या निमित्ताने त्यांच्या घरी पोहोचले. त्यांनी दरवाजा उघडताच दोघे आत आले आणि शस्त्राच्या जोरावर त्यांना घाबरवून-धमकावून लुटालूट करू लागले.

यादरम्यान प्रकाशवतीचे पती केदार सिंह येऊन पोहोचले, तेव्हा त्यांच्या डोक्यावर बॅटने आघात करून त्यांना जखमी केले. प्रकाशवतीशीही मारहाण केली गेली. आरडा-ओरड ऐकून शेजारची महिला स्वाती त्यांच्या घरी पोहोचली, तेव्हा बदमाशांनी तिलाही आपली शिकार बनवले. तिच्याही अंगठया लुटून घेतल्या. सर्व लुबाडून बदमाश पळून गेले. सौभाग्याने प्रकाशवतीचे प्राण वाचले.

परंतु गाजियाबादच्या इंदिरापुरममधील एका महाग सोसायटीत राहणाऱ्या मधु अग्रवालला आपले प्राण गमवावे लागले. वास्तविक तिच्या मुलाचा आपला व्यवसाय होता. तो सकाळ होताच ऑफिसला निघून जाई. मधू घरात एकटीच राहत असे. एका रात्री जेव्हा मुलगा घरी परतला तेव्हा त्याने फ्लॅटचा दरवाजा उघडा बघितला. घरामध्ये मधू मृत पडली होती आणि घराचे सगळे सामान अस्त-व्यस्त पडले होते. घरात ठेवलेली रोख रक्कम व दागिने गायब होते.

पोलिसांनी प्रकरणाची चौकशी करून दीपक नावाच्या तरुणास अटक केली. वास्तविक दीपक त्याच सोसायटीत राहत होता आणि लोकांची लहानमोठी कामे करायचा.

मधुला त्याने आपले लक्ष्य यासाठी बनवले कारण की ती नेहमी एकटी राहत असे. घटनेच्या दिवशी तो वायरिंग चेक करण्याच्या निमित्ताने त्यांच्या फ्लॅटमध्ये आला होता. मधुने त्याला सोसायटीत इतर लोकांकडे काम करतांना बघितले होते. म्हणून त्याच्यावर शंका घेतली नाही. ती आपल्या कामाला लागली. तेव्हा दीपकने कपाटात ठेवलेले दागिने चोरायला सुरूवात केली. मधुने बघितल्यावर त्याला ओरडू लागली. तेव्हा दीपकने चाकू काढून तिच्यावर वार केले. मधुने बचावासाठी खूप संघर्ष केला, परंतु दीपकने तिची हत्या केली.

विश्वास कोणावर

लुबाडणूक करणारे प्रतिक्षेत असतात की महिला घरात एकटया असाव्यात. उत्तर प्रदेशातील बिजनौर शहराचे प्रकरण काहीसे असेच आहे. दुपारच्या वेळी शिरोमणी आपल्या घरी एकटीच होती. तिची बहिण शैलजा टीचर होती आणि मुलगाही नोकरी करायचा. दुपारच्या वेळी रोज शिरोमणी एकटीच असे.

एके दिवशी बाइकवरून २ तरुण मीटर रिडींग चेक करण्याच्या निमित्ताने तिच्या घरी आले आणि शस्राच्या जोरावर घाबरवून-धमकावून शिरोमणीला कैद केले. त्यानंतर बदमाशांनी रोख रक्कम आणि दागिने लुटून पोबारा केला.

हरियाणातील करनाल शहराच्या एका घटनेने तर लोकांचा थरकाप उडाला. त्यांना हा विचार करण्यास विवश केले की शेवटी विश्वास कोणावर करावा.

वास्तविक सेक्टर १३ तील एक्सटेंशनमध्ये एक कापड व्यावसायिक रवींद्रची पत्नी ५५ वर्षीय पूजाची निर्घृणपणे हत्या केली गेली. हत्या करणारे घरातील जरुरी सामानही लुटून घेऊन गेले होते.

काही दिवसांच्या तपासानंतर पोलिसांनी जेव्हा घटनेचा खुलासा केला, तेव्हा प्रत्येक जण चकित झाला. कारण की त्यांच्याच घरी ३० वर्षांपासून नोकर म्हणून काम करणाऱ्या एका व्यक्तीचा मुलगा मोहितने आपल्या मित्रांच्या मदतीने घटनेला पूर्णत्वास नेले होते. मोहितला माहीत होते की पूजा दुपारच्या वेळी अगदी एकटी असते.

पोलीस अधिकारी रुचिता चौधरी सांगतात की सावध राहूनच अशा घटनांपासून वाचले जाऊ शकते. कुठल्याही अपरिचित व्यक्तीसाठी घराचा दरवाजा उघडू नये. घराच्या गेटवर सीसीटीव्ही कॅमेराही अपराध करणाऱ्यांमध्ये भीती निर्माण करतो. बदलत्या काळात लुबाडणूकीसाठी नवनवीन पद्धतीचा अवलंब केला जातो. म्हणून महिलांनी सतर्क राहण्याची आवश्यकता आहे. विशेष करून तेव्हा, जेव्हा त्या घरी एकटयाच असतात.

स्त्रीसंरक्षण ते स्वसंरक्षण एक नवं वळण

* गरिमा पंकज

३१ डिसेंबर, २०१६ रोजी रात्री बंगळुरू शहरात महिलांसोबत झालेल्या सामूहिक छेडछाडीच्या घटनेने संपूर्ण देशाला मान खाली घालायला लावली. ही घटना महात्मा गांधी रोड आणि बिग्रेड रोल परिसरात घडली, जिथे नववर्षाचा आनंद साजरा करण्यासाठी दरवर्षीप्रमाणे हजारोंची गर्दी जमायची. रात्री जवळपास १२ वाजता हॅप्पी न्यू इयरच्या गडबडगोंधळात अचानक अंदाधुंदी माजली. आपले बूट-चपला सोडून अनेक मुली आपली अब्रू वाचवत रस्त्यावर धावताना पळताना दिसल्या, ज्यांच्यासोबत येथे जवळपास अर्धा तास सामूहिक छेडछाड, जोरजबरदस्ती, अश्लील शेरेबाजी करण्याचा आणि त्यांचे कपडे फाडण्याचा प्रयत्न केला गेला. आश्चर्याची बाब ही आहे की घटनाप्रसंगी १५०० पोलीस कर्मचारी ड्यूटीवर होते.

काही तासांनीच (१ जानेवारी, २०१७) अंदाजे अडीच वाजता, बंगळुरूच्या कम्मानहल्ली रोडवर पुन्हा एकद छेडछाडीचं प्रकरण समोर आलं. येथे बाइकवर बसलेल्या २ तरुणांनी एका तरुणीसोबत गैरवर्तणूक केली, ज्याचं सीसीटीव्ही फुटेज समोर आल्याने संपूर्ण देशात हल्लकल्लोळ माजला. फुटेजनुसार बाइकवरील दोन तरुण एकाकी रस्त्यावर मुलीचा मार्ग रोकताना दिसून आले, एका व्यक्तिने बाइकवरून उतरून त्या तरुणीला चुकीच्या पद्धतीने स्पर्श करण्याचा प्रयत्न केला. तिला बाइककडे ओढून नेत तिचे कपडे फाडण्याचा प्रयत्न केला, परंतु तरीही मुलीवर नियंत्रण साधता येत नाही पाहून अखेरीस तिला रस्त्यावर फेकून दोघे बाइकवरून पसार झाले. लक्षात घेण्यासारखी बाब ही आहे की घटनेच्या वेळी तिथे अनेक लोक उपस्थित होते, परंतु कुणीही मुलीला वाचवण्याचा वा मुलांना पकडण्याचा प्रयत्न केला नाही.

याच रात्री (३१ डिसेंबर, २०१६) रोजी दिल्लीच्या मुखर्जीनगर परिसरातही एका मुलीसोबत छेडछाडीचा प्रकार घडला. एका गल्लीतून एक तरुण-तरुणी बाइकवरून जात होते, इतक्यात काही तरुणांच्या टोळक्याने त्यांची वाट अडवण्याचा प्रयत्न केला. मुलीने आरडाओरडा केल्यामुळे एक हवालदार तिथे आला. तिथे खूप गर्दी जमली होती, ज्यामुळे आरोपी तिथून पळ काढण्यात यशस्वी ठरले, परंतु बघताबघता तिथे उभ्या मवाली मुलांनी पोलिसांवर दगडफेक करायला सुरूवात केली, ज्यात २० पोलीस कर्मचारी त्या १०० तरुणांच्या टोळक्यापासून अक्षरश: आपला जीव वाचवून तिथून पळू लागले. या घटनेने पोलीस हादरलेच शिवाय सामान्य माणसांच्या सुरक्षेचा प्रश्न उभा राहिला.

प्रसिद्ध शॉपिंग वेबसाइट स्नॅपडिलमध्ये सॉफ्टवेअर इंजिनीयर २४ वर्षीय दीप्ती सरनासोबतही काही कालावधीपूर्वी अशीच घटना घडली होती. दीप्ती १० फेब्रुवारी, २०१६ रोजी रात्री ८ वाजता गुडगाव येथील ऑफिसमधून बाहेर पडून वैशाली मेट्रो स्टेशनला उतरली आणि मग नेहमीप्रमाणे शेअरिंग रिक्षा घेऊन गाझियाबाद येथील बसस्थानकाकडे गेली, जेथून वडील आणि भाऊ तिला रोज आपल्यासोबत घरी घेऊन जात.

परंतु दीप्तीला कुठे ठाऊक होतं की शेअरिंग ऑटोमध्येही ती सुरक्षित नाहीए. रिक्षात बसल्यावर ४ लोकांनी तिचं अपहरण केलं. त्या रिक्षामध्ये एक मुलगीसुद्धा बसली होती, जिला चाकूची भीती दाखवून मीरत मार्गावर उतरवण्यात आलं. चार मुलांनी दीप्तीच्या डोळ्यांवर पट्टी बांधली आणि मग आपल्यासोबत घेऊन गेले.

वास्तविक एक दिवसानंतर दीप्तीला नरेला मेट्रो स्टेशनजवळ सोडून देण्यात आलं; कारण हे काम देवेंद्र नावाच्या मुलाने एकतर्फी प्रेमाच्या रोषातून केलं होतं.

आजपासून ६७ वर्षांपूर्वी फ्रान्सच्या प्रसिद्ध लेखिका सिमोन डे ब्यूवोर यांनी आपल्या ‘द सेकंड सेक्स’मध्ये एक प्रश्न विचारला होता की हे जग कायम पुरुषांचं होतं, स्त्रियांना त्यांच्या आधिपत्याखाली राहावं लागलं, असं का?

आपल्या पुस्तकात लेखिकेने अत्याचाराचं बिंग फोडलं आहे. त्यांनी सांगितलं आहे की कशाप्रकारे लैंगिक असमानता समाजातील बुरसटलेल्या रूढींद्वारे थोपवली जाते. स्त्रिया जन्माला येत नाहीत, त्या बनवल्या जातात. पुरुषांनी समाजात स्त्रियांना दुय्यम दर्जा दिला आहे, स्त्रियांच्या चहूबाजूंना दांभिक नियम कायदे बनवून त्यांच्यावर हा विचार लादला आहे की पुरुष श्रेष्ठ आहे.

लेखिकेचा हा प्रश्न आणि विचार बऱ्याच प्रमाणात आजही तितकाच योग्य आहे, जितका त्या काळात होता. आजही स्त्रिया आपलं अस्तित्व शोधत आहेत, आजही एका स्त्रीसाठी आपला आत्मसन्मान आणि इभ्रत सांभाळून जगणं पूर्वीइतकंच कठीण आहे.

स्त्री-संरक्षणाचा मुद्दा

या संदर्भात युगानुयुगांपूर्वी ग्रीक तत्त्वज्ञानी अॅरिस्टॉटलने म्हटलं होतं, ‘‘पुरुष सक्रिय आणि स्त्री निष्क्रिय आहे. स्त्री शारीरिकरित्या कनिष्ठ आहे, तिची योग्यता, तर्कशक्ती व निर्णय घेण्याची क्षमता, सर्व काही पुरुषापेक्षा कमी आहे. त्यामुळे पुरुषाचा जन्म राज्य करण्यासाठी आणि स्त्रीचा आज्ञा पाळण्यासाठी झाला आहे.’’

आजही लोकांच्या मनातील वर्षांनुवर्षांपासून साचलेलं दांभिक पारंपारिक मानसिकतेचं शेवाळ स्वच्छ झालेलं नाही. धर्माच्या बेड्यांमध्ये जखडलेली मानसिकता बदललेली नाही. काही स्त्रिया भले प्रत्येक क्षेत्रात सफलतेची शिखरं पादाक्रांत करत आहेत परंतु स्त्रियांच्या सुरक्षेचा मुद्दा कायम संदिग्ध राहिला आहे.

दरवर्षी स्त्रियांसोबतच्या गुन्ह्यांची प्रकरणं वाढत चालली आहेत. दर ५ मिनिटाला एक स्त्री हिंसा/अत्याचाराला बळी ठरते. नॅशनल क्राइम रेकॉर्ड्स ब्यूरोच्या आकडेवारीनुसार, २०१३मध्ये स्त्रियांसोबत १,१८,८६६  कौटुंबिक हिंसाचाराच्या, ३३,७०७ बलात्काराच्या व ३,०९,५४६ घटना इतर गुन्ह्यांच्या नोंदवल्या गेल्या आहेत.

वास्तविक दररोज न जाणे कित्येक निर्भया आपल्या मानसन्मानासाठी झगडत असतात. परंतु त्यांचा बचाव करणारं कुणीही आसपास नसतं.

कधी विचार केला तुम्ही की स्त्रीला सन्मानपूर्वक सुरक्षित वातावरण का मिळू शकत नाही, ज्याचा त्यांना पुरेपूर अधिकार आहे.

पारंपरिक मानसिकता ठरतेय वरचढ

वास्तविक आजही मुलींना लहानपणापासून नम्रता, त्याग, सहनशीलता, परोपकार यांसारख्या गुणांचे धडे दिले जातात. पिता व भावांना घाबरून राहायला शिकवलं जातं, परंतु हे सांगितलं जात नाही की कशाप्रकारे वेळ पडल्यास त्यांनी स्वत:साठी संघर्ष करायचा, आवाज उठवायचा आहे, आत्मविश्वासाने प्रगती साधायची आहे. हे कारण आहे की मुली लहानपणापासूनच स्वत:ला दबलेल्या, बंधनात, उपेक्षित असल्याचं अनुभवतात. त्या आपल्यासोबत झालेल्या अत्याचाराला व गैरवर्तनाला जीवनपद्धतीचा एक भाग मानतात. दुसरीकडे येथील पुरुषप्रधान समाजाला महिलेचं शोषण करणं आपला जन्मसिद्ध अधिकार वाटतो. तिला उपभोगाची वस्तू मानतो. परिणामी, प्रत्येक वळणावर स्त्रियांना शोषण सहन करायला तयार राहावं लागतं.

आजही खूप कमी कुटुंब आहेत जिथे मुलीच्या जन्माचा आनंद साजरा केला जातो. स्त्रियांसाठी स्वतंत्रपणे फिरणं, शिक्षण घेणं, आपल्या पायांवर उभं राहाणं, आपल्या मर्जीने जीवनसाठी शोधणं, संघर्षपूर्ण ठरतं. क्षणोक्षणी आपल्या कुटुंबाशी व समाजाशी तिला संघर्ष करावाच लागतो.

धर्माचा हस्तक्षेप

धार्मिक पुस्तकं असोत वा धार्मिक गुरू, धर्माने नेहमी स्त्रियांवर आपला नेम साधला आहे. पती जिवंत असेल तर दासी बनून राहायचं, त्याच्या नावाचं कुंकू लावा, त्याचं आयुष्य वाढण्यासाठी व्रतवैकल्य करा, त्यांच्या इच्छाआकांक्षासमोर स्वत:चं अस्तित्त्व शून्य करा आणि जेव्हा पतीचा मृत्यू होतो तेव्हा त्याच्या नावावर जळून मरा वा विधवा म्हणून जीवन जगा. आपल्या इच्छाआकांक्षांचा गळा घोटा. जीवनाच्या प्रत्येक वळणावर धर्म स्त्रीला पददलितांचं जीणं जगायला भाग पाडतो. तरीदेखील लोकांची आस्था आणि विश्वास या दांभिकतेप्रती डळमळत नाही आणि याचा फटका स्त्रियांना भोगावा लागतो.

घाबरू नका धाडस करा

लहानपणापासूनच मुलींना आपल्या भावाच्या धाकात राहायला शिकवलं जातं. ती आपल्या आईला वडिलांकडून मार खाताना पाहात लहानाची मोठी होते. कौटुंबिक हिंसेचं समर्थन स्त्रियांना वारसाहक्काने मिळतं. दुसरीकडे मुलं याला आपला धर्मसिद्ध अधिकार मानतात. स्त्रियांना सहनशीलता वाढवण्याचे व शांत राहाण्याचे धडे दिले जातात. जसजशी ती मोठी होते, तिच्या योनी शुचितेबाबत संपूर्ण कुटुंब गंभीर होतं. लहानपणापासूनच तिच्यावर बिंबवलं जातं की जर तिचा पाय घसरला, तर ते घराच्या मानमर्यादेला धक्का पोहोचवणं आहे. तिचं जीवन कागदाच्या नावेसारखं आहे. हलकंसं वादळही तिला बुडवण्यासाठी पुरेसं आहे. बदनामीचा छोटासा डागही तिचा पदर कायमस्वरूपी कलंकित करेल वगैरे. हे मान्य आहे की मुलीवर निशाणा साधणाऱ्यांची कमतरता नाही. परंतु या गोष्टीला घाबरून घरात बसणं हा निश्चितच उपाय नाही.

याऐवजी जर मुलीला जीवनात येणाऱ्या अनेक संभाव्य धोक्यांपासून सावध करत तिला बचावाचे व्यावहारिक उपाय समजावले, तर ते अधिक योग्य ठरणार नाही का? अलीकडे मोबाइल आणि नेटच्या काळात कनेक्टीव्हिटीची काही समस्या नाही. मुलीच्या हातात मोबाइल आहे, तर ती सतत तुमच्या संपर्कात राहू शकते आणि कोणत्याही प्रकारची समस्या दिसून येताच तुम्हाला सूचित करू शकते.

मुलीला केवळ मानसिक पातळीवरच नव्हे, शारीरिक पातळीवरही मजबूत बनवा. कराटे, कुंगफूपासून ते शरीर बळकट बनवणारे प्रत्येक प्रकारचे खेळ खेळायला तिला प्रोत्साहित करा, तिला नाजूक बनवून ठेवू नका. तिच्यामध्ये सदैव परावलंबित्वाऐवजी आत्मनिर्भरतेची बीजपेरणी करा. तिला सांगा की भविष्यात तिलाच कुटुंबाचं नाव उज्ज्वल करायचं आहे. तुम्ही जोवर तिच्यावर विश्वास दाखवणार नाही, समाजात ती आपलं स्वतंत्र अस्तित्त्व प्रस्थापित करू शकणार नाही.

मुलं असतात सोपी शिकार

लहान मुलं सोपं लक्ष्य असतात; कारण ती कमकुवत असतात. मोठ्यांच्या तुलनेत त्यांच्यावर सहज नियंत्रण मिळवत येतं. अनोळखी लोकांशी ही मुलं लवकर मैत्री करतात. ते सहज कुणावरही विश्वास ठेवतात. आश्चर्याची बाब ही आहे की ९८ टक्के गुन्हेगार घरातील वा शेजारपाजारचे वा ओळखीतील लोकच असतात, जे आपलेपणाच्या आवरणात लपून अशी दुष्कृत्य करतात.

तुमची मुलगी अशा फसव्या जाळ्यात अडकू नये वा तिच्यासोबत वाईट घटना घडू नये म्हणून जरुरी आहे आपण लहानपणापासूनच तिला व्यावहारिक माहिती द्यावी.

* मुलींना सुरूवातीपासूनच हे शिक्षण द्यायला हवं की त्यांनी अनोळखी व्यक्तिंशी मैत्री करू नये वा कुणी बोलावल्यास पटकन् त्यांच्याकडे जाऊ नये.

* अनोळखी व्यक्तिने दाखवलेल्या कोणत्याही लोभास बळी पडू नये.

* अनोळखी नव्हे, आपले काका, शेजारी, नातलग वगैंरेसोबतही एकटं जाण्याची सवय मुलींना लावू नये.

* मुलींना योग्य-अयोग्य स्पर्शाचा अर्थ समजावून सांगा. त्यांना सांगा की जर कुणी स्पर्श करू लागलं तर त्याच्यापासून दूर जा.

* लहान मुलींना अंघोळीच्या वेळेस आईने त्यांच्या शारीरिक अवयवांविषयी समजावून सांगावं की शरीराचा कोणता भाग असा आहे ज्यांना आईशिवाय इतर कुणी स्पर्श करू शकत नाही.

संवाद जरुरी

अनेकदा संकोचापायी मुली आपल्यासोबत घडलेल्या एखाद्या वाईट घटनेचा उल्लेखही आईवडिलांकडे करत नाहीत. तुम्ही आपल्यातील आणि मुलीमधील संकोचाची भिंत दूर सारावी. तिच्यासोबत मैत्रीपूर्ण वागावं, कमीत कमी रोज संध्याकाळी मुलीसोबत क्वालिटी टाइम व्यतीत करावा. संवाद साधून दिवसभरातील घटना तिला सांगायला प्रोत्साहित करा. अशाप्रकारे जेव्हा मुलीमध्ये रोज सर्वकाही सांगण्याची सवय विकसित होईल, तेव्हा ती कोणत्याही वाईट घटनेबद्दल माहिती द्यायला संकोचणार नाही.

अनलिमिटेड कहानियां-आर्टिकल पढ़ने के लिएसब्सक्राइब करें