रजोनिवृत्ती हा आजार नाही

* गृहशोभिका टीम

या प्रकरणाचा जयश्रीला राग येऊ लागला. ऑफिसमध्ये तिचं कुणाशी तरी भांडण व्हायचं. या सगळ्यामुळे ती खूप अस्वस्थ असायची. त्याला काही आजार झाला आहे की काय? एवढा फरक त्याच्यात कसा येतोय ते समजत नव्हते. त्याला असे वाटायचे की आपले घरातील लोक आपले मन बिघडवत आहेत आणि मुले त्याचे अजिबात ऐकत नाहीत.

एके दिवशी जयश्रीची प्रकृती खूपच बिघडली तेव्हा तिचा नवरा तिला स्त्रीरोग तज्ज्ञाकडे घेऊन गेला. डॉक्टरांनी चौकशी केली आणि तपासणी करून सांगितले की काळजी करण्यासारखे काही नाही. जयश्रीला रजोनिवृत्तीचा त्रास आहे.

रजोनिवृत्ती हा स्त्रीच्या आयुष्याचा एक टप्पा आहे, ज्यामध्ये स्त्रीला शारीरिक आणि मानसिक समस्या असतात. कधीकधी ती इतक्या त्रासातून जाते की रजोनिवृत्तीचा त्रास तिच्यासाठी होतो.

वास्तविक, मादीच्या शरीरात गर्भाशयासोबत 2 अंडाशय असतात. या अंडाशयातून इस्ट्रोजेन आणि प्रोजेस्टेरॉन नावाची दोन हार्मोन्स बाहेर पडतात. या हार्मोन्सच्या माध्यमातून स्त्रीचे शारीरिक आणि मानसिक संतुलन राखले जाते. परंतु वयाच्या ४० व्या वर्षी हा स्राव हळूहळू कमी होऊ लागतो, त्यामुळे मानसिक समस्या सुरू होतात. याला रजोनिवृत्ती म्हणतात. 45 ते 50 या वर्षात, जेव्हा हे मध्यांतर कमी होऊ लागले, तेव्हा स्त्री रजोनिवृत्तीमध्ये आली.

 

स्त्रियांमध्ये आयुष्यभर रजोनिवृत्ती दिसून येते, ज्याला पोस्ट रजोनिवृत्ती म्हणतात. हे यात पाहायला मिळते.

* अनियमित मासिक पाळी.

* शरीरात अचानक उष्णता जाणवणे, घाम कमी होणे.

* हृदय गती वाढणे.

* मूत्राशय रोग.

* लघवीमध्ये वारंवार चिकटणे.

* वारंवार मूत्रविसर्जन.

* लघवी करताना वेदना आणि जळजळ.

* लघवीवरील नियंत्रण सुटणे, पोटदुखी.

* योनीमार्गातही अनेक समस्या दिसून येतात.

* खाज सुटणे.

* कधी कधी फोडही येतात.

* नसा आणि सांधे दुखणे.

* त्वचा कोरडे होणे आणि पातळ होणे.

* मानसिक त्रासात तणाव.

* आयुष्य कंटाळवाणे होत आहे.

* स्मरणशक्ती कमी होणे.

* मारण्याची इच्छा इ.

जेव्हा एखादी स्त्री कोणत्याही कारणास्तव हिस्टेरेक्टोमी करून घेते तेव्हा ती रजोनिवृत्तीमध्ये नसते. परंतु गर्भाशयासोबत दोन्ही अंडाशय काढून टाकल्यास रजोनिवृत्ती थांबते आणि स्त्रियांना रजोनिवृत्तीच्या समस्यांना सामोरे जावे लागते. स्त्रीला रजोनिवृत्ती आल्यावर गर्भाशय आणि अंडाशयाची सोनोग्राफी करावी. स्त्रीच्या पांढऱ्या पाण्याचीही तपासणी करावी लागते.

रजोनिवृत्ती मध्ये समस्या

* हाडांमध्ये वेदना होतात.

* हाडांची सर्वात धोकादायक गोष्ट.

* फ्रॅक्चर होणे.

* बराच वेळ अंथरुणावर पडून राहावे लागते.

* रजोनिवृत्तीमध्ये तपासणी.

* वयाच्या 35 वर्षापासून स्त्रीसाठी प्रत्येक चाचणी केले पाहिजे.

* सोनोग्राफी, मॅमोग्राफी किंवा बेक्साने हाडांची तपासणी करावी.

* नियमित रक्त चाचणी.

* थायरॉईड, ग्लुकोज, कोलेस्ट्रॉल, लिथियम प्रोफाइल नियमितपणे तपासावे.

* एक्स-रे करणे आवश्यक आहे.

* रजोनिवृत्तीमध्ये काय करावे.

* टेन्शन घेऊ नये.

* नियमितपणे काम केले पाहिजे.

* व्यायाम करावा.

* हर्बल आणि कॅल्शियमच्या गोळ्या डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार घ्याव्यात.

आरोग्य परामर्श

* डॉक्टर स्तुती मोदी, स्त्रीरोग तज्ज्ञ तसेच आयवीएफ एक्स्पर्ट, श्री मूलचंद हॉस्पिटल करणाल, हरियाणा

प्रश्न : माझ्या ओवरीत वारंवार सिस्ट बनतं. याचं कारण काय आहे आणि यामध्ये कॅन्सरचादेखील धोका संभवू शकतो का?

उत्तर : ओवरीमध्ये सिस्ट विविध कारणांनी बनू शकतो. मोनोपॉज याचं सर्वात प्रमुख कारण आहे. या व्यतिरिक्त पॉलिसीस्टिक ओवरी सिंड्रोम, एन्डो मॅट्रियोसिस, हार्मोन असंतुलन, क्रोनिक पेल्विक इन फ्लॅमेशन, ट्यूमर इत्यादीदेखील कारणं असू शकतात. सामान्य सिस्ट ज्याचा आकार ४ सेंटीमीटरपेक्षा कमी असतो, ते अनेकदा आपोआप कमी होतात. मोठया आणि गुंतागुंतीच्या सिस्टवर उपचाराची गरज असते. तसंही ओवेरियन सीस्ट कॅन्सरहित असतात, परंतु काही बाबतीत हे कॅन्सरयुक्तदेखील असू शकतात. खासकरून वाढत्या वयासोबत मेनोपॉजनंतर ज्या महिलांमध्ये ओवेरियन सीस्ट बनतं त्यामध्ये ओवेरियन कॅन्सरची शक्यता वाढू शकते.

प्रश्न : माझ्या वडिलांना लिव्हर आणि आईला ब्रेस्ट कॅन्सर झाला आहे. मी असं ऐकलंय की हे पुढेदेखील कुटुंबात होऊ शकतं. माझं वय ३२ वर्षें आहे. यापासून वाचण्यासाठी मला कोणती काळजी घ्यायला हवी?

उत्तर : हे खरं आहे की अनुवंशिकता कॅन्सरचं प्रमुख रिस्पेक्टर मानलं जातं. जर तुमच्या आईला ब्रेस्ट कॅन्सर असेल तर तुमच्यासाठी हा धोका १२ ते १४ टक्के अधिक असतो. अशाच प्रकारे लिव्हर कॅन्सरमध्येदेखील अनुवंशिकता  महत्त्वाची भूमिका साकारते. यापासून वाचण्यासाठी तुम्ही काही गरजेची पावलं उचलू शकता जसं की शारीरिकरित्या सक्रिय रहा, स्वत:चे वजन वाढू देऊ नका, दारूचे सेवन करू नका, मुलांना स्तनपान करा, गर्भ निरोधक गोळयांचे सेवन करू नका. खासकरून ३५ वर्षांनंतर मोनोपोज नंतर हार्मोन थेरपी घेऊ नका.

प्रश्न : फायब्रॉइड्सच्या सर्जरीनंतर हे पुन्हा होऊ शकतं का?

उत्तर : फायब्रॉइड्स गर्भाशयात विकसित होणाऱ्या कॅन्सर रहित पिंड आहेत जे याच्या भिंतीच्या मासपेशी आणि संयोजि टिशूपासून बनतात. यांना सर्जरीद्वारे काढले जाते. ज्याला मायोमेकटोमी म्हणतात. सर्जरीनंतरदेखील हे फायब्रॉईड्स पुन्हा विकसित होण्याची शक्यता २५ ते ३० टक्के असते. यापासून वाचण्यासाठी मीठ कमी खा, रक्तदाब नियंत्रणात ठेवा, व्यायाम करा, कमरेच्या आजूबाजूची चरबी वाढू देऊ नका, पोटॅशियमचे सेवन वाढवा.

प्रश्न : माझ्या लग्नाला ५ वर्षे झाली आहेत. या दरम्यान माझा ३ वेळा गर्भपात झाला आहे. मी कधीच आई होऊ शकत नाही का?

उत्तर : वारंवार गर्भपात होण्याचा अर्थ वांझपणा नाही. तुम्ही आई बनू शकता. गर्भपात होण्याची अनेक कारणं असतात जसं की अनुवंशिक समस्या, हार्मोनल असंतुलन, संक्रमण, भ्रुण निर्माणमध्ये विकृती आणि इम्युनोलॉजिकल व पर्यावरणीय कारक. कारणांचा योग्य शोध घेऊन योग्य जीवन शैली स्वीकारून तसंच योग्य उपचारद्वारे तुम्ही आई बनू शकता.

प्रश्न : माझ्या कुटुंबात अर्ली मेनोपॉजची समस्या आहे. माझी आजी आणि आईला मेनोपॉज ४०व्या वर्षीच आला होता. मी करिअरमुळे आता फॅमिली प्लॅनिंग करत नाहीए. मी काय करू?

उत्तर : अर्ली मेनोपॉजमध्ये अनुवंशिकतेचीदेखील महत्त्वाची भूमिका आहे. मेनोपॉजच्या स्थितीत आल्यानंतर स्त्रियांना स्त्री बीज होऊ शकत नाही. यामुळे गर्भधारणा करणं असंभव होऊन जातं. अशावेळी तुम्ही असिस्टेड रिप्रोडक्टिव्ह तंत्रज्ञानचा(एआरटी)आधार घेऊ शकता वा मग आपलं बीज फ्रीज करू शकता, जे आयव्हीएफ करताना वापरलं  जातं.

प्रश्न : मला २ वर्षांची एक मुलगी आहे. मला आता ४-५ वर्षांत दुसरं मूल नको आहे. मुलांमध्ये अंतर राखण्याची सर्वात सुरक्षित पद्धत कोणती आहे?

उत्तर : मुलांमध्ये अंतर राखण्यासाठी अनेक गर्भनिरोधक गोळयांचं सेवन दररोज करावं लागतं. जेव्हा तुम्हाला गर्भधारणा करायची असेल तेव्हा याचं सेवन बंद करा. व्हेजाइनल रींगचा वापरदेखील करता येतो. हे दर महिन्याला बदलावं लागतं. इंजेक्शन गर्भावस्था रोखण्यासाठी ९०-९५ टक्के सिद्ध आहे. हे इंजेक्शन दर तिसऱ्या महिन्यात घ्यावं लागतं. इंट्रा युटेराइन डिव्हायसेस (आययुडीएस)देखील येतं, जे दीर्घकाळपर्यंत काम करतं आणि त्याची खात्री ९९ टक्के आहे.

प्रश्न : मला वाटतं की माझी मासिकपाळी बंद होणार आहे. यामध्ये मला कशा प्रकारच्या अडचणींचा सामना करावा लागेल?

उत्तर : मासिक पाळी बंद होणं म्हणजे मेनोपॉजनंतर तुम्हाला हॉट फ्लॅशेज आणि व्हेजाइनल ड्रायनेससारख्या समस्यांचा सामना करावा लागू शकतो. हॉट फ्लॅशेजमुळे रात्री खूप घाम येण्याने तुमची झोपमोड होऊ शकते. व्हेजाइनल ड्रायनेसपासून वाचण्यासाठी तुम्ही वॉटर बेस्ड लुब्रिकंट्स वा व्हेजाइनल एस्ट्रोजन क्रीमचा वापर करू शकता. काही स्त्रियांमध्ये मूड स्विंग आणि वजन वाढण्यासारखी समस्यादेखील पाहायला मिळते. यापासून वाचण्यासाठी समतोल आणि पोषक आहाराचं सेवन करा.

अनलिमिटेड कहानियां-आर्टिकल पढ़ने के लिएसब्सक्राइब करें