मदर्स डे स्पेशल : किशोरवयीन मुलांचे चांगले मित्र व्हा

* मंजुळा वाधवा

काल संध्याकाळी ती शेजारी नविता गुप्ताला भेटायला गेली तेव्हा तिच्या चेहऱ्यावर अस्वस्थता आणि त्रागा असल्याचे स्पष्ट दिसत होते. विचारल्यावर केविलवाणे म्हणाली, ‘‘निकिता (तिची १३ वर्षांची मुलगी) गेल्या काही दिवसांपासून कुठेतरी हरवल्यासारखी, उदास राहते. पूर्वीसारखी ती किलबिलाट करत नाही, किंवा ती मैत्रिणींसमवेत फिरत नाही. विचारल्यावर कोणतेही योग्य उत्तर देत नाही.’’

आजकाल बहुतेक माता आपल्या किशोरवयीन मुलांविषयी काळजीत असतात की ते मित्रांसोबत तासन्तास गप्पा मारतील, इंटरनेटवर चॅटिंग करत वेळ घालवतील. पण आम्ही विचारल्यावर काही नाही आई म्हणत गप्प बसतील. मला चांगले आठवते, माझ्या महाविद्यालयीन काळात माझी आई माझी सर्वात चांगली मैत्रिण होती. आईच चांगले-वाईटाचे ज्ञान करून देत असे आणि माझ्या मैत्रिणी घरी आल्या की आई त्यांच्यातदेखील खूप मिसळत असे व प्रत्येक विषयावर त्यांच्याशी गप्पा मारत असे. म्हणूनच आजच्या पिढीने त्यांच्या पालकांशी केलेला व्यवहार पाहून मला खूप आश्चर्य वाटते.

कारण काय आहे

सत्याच्या टोकापर्यंत पोहोचण्यासाठी मी काही किशोरवयीन मुला-मुलींशी चर्चा केली. १४ वर्षांची नेहा पटकन म्हणाली, ‘‘आंटी, मम्मी एक काम तर खूप चांगल्या प्रकारे करते आणि ते म्हणजे सारखे टोकणे. हे करू नकोस, तिथे जाऊ नकोस, स्वयंपाकघरातील काम शिक.’’

१० वीत शिकणारी स्वाती आपल्या आईचा पूर्णपणे आदर करते, पण आईबरोबर सर्व गोष्टी सामायिक करायला तिला आवडत नाही. १७ वर्षाच्या शैलीला या गोष्टीचे दु:ख आहे की आईने तिच्या भावाला रात्री ९ वाजेपर्यंत घरी येण्याची सूट देऊन ठेवली आहे, परंतु मला म्हणेल की मुलगी आहेस, वेळेवर घरी येत जावे. कुठे अप्रतिष्ठा होऊ देऊ नकोस वैगरे.

या सर्व किशोरवयीन मुलींशी बोलल्यानंतर हे स्पष्ट झाले की किशोरवयीन मुले खेळण्यास, चित्रपट पाहण्यास, गप्पा मारण्यासाठी किंवा मजा करण्यासाठी भले मित्र शोधत असतील, परंतु जेव्हा त्यांच्यासमोर कुठल्या प्रकारची समस्या येते तेव्हा ते निसंकोच ज्या प्रकारे त्यांच्या आईकडे जाऊ शकतात, त्याप्रकारे वडील, बहीण, भाऊ किंवा जवळच्या मित्राकडे जात नाहीत. अशा परिस्थितीत आई हीच त्यांची मार्गदर्शक असते आणि उत्तम मित्रही.

तर मग बहुतेक किशोरवयीन मुले-मुली त्यांच्या आईशी मैत्रीपूर्ण संबंध राखण्यास का असमर्थ आहेत? सत्य हे आहे की या प्रभावी अवस्थेत आजची मुले असे मानत असतात की आजच्या परिस्थितीनुसार त्यांना सर्व काही माहित आहे आणि त्यांच्या माता काहीच जाणत नाहीत.

१५ वर्षीय ऋतू सांगतो, ‘‘मम्मी काळानुसार चालण्यासाठी तयारच नाही. छान कपडे घालून कॉलेजला जाणे, मित्रांशी फोनवर जास्त वेळ बोलणे, एखाद्या फिल्मला किंवा रेस्टॉरंटमध्ये मित्रांसोबत महिन्यातून किमान एकदा तरी जाणे, काळानुसार चालण्यासाठी किती महत्वाचे आहे हे सर्व मम्मीला कळत नाही.’’

आई-वडिलांचीही चूक

प्रामाणिकपणे बघितले तर आजच्या वेगवान गतीच्या आयुष्यात पालक कीर्ती, प्रतिष्ठा पूर्ण करण्याच्या शर्यतीत पळत तर आहेत, परंतु त्यांच्या मुलांच्या मनामध्ये संस्कार रुजवण्याऐवजी पैशाची प्राथमिकता आणि वयाच्या आधी प्रौढता निर्माण करीत आहेत. पूर्वी मुले संयुक्त कुटुंबात वाढायचे, प्रत्येक गोष्ट भावंडांसह शेयर करायचे. आज एकटया कुटुंबात १ किंवा २ मुले असतात. आईचा मुलांवर सर्वाधिक परिणाम होत असतो. नि:संदेह पूर्वीच्या तुलनेत आई आणि मुलांमधील ओढ वाढली आहे. पूर्वीपेक्षा अधिक प्रखरताही आली आहे. आजच्या किशोरांना त्यांच्या आईंनी त्यांना समजून घ्यावे, त्यांच्या गरजा समजून घ्याव्यात अशी त्यांची नक्कीच इच्छा असते, परंतु मातांनासुद्धा त्यांच्याकडून काही अपेक्षा असतात हे समजण्यास ते तयार नसतात.

मानसशास्त्रज्ञ स्नेहा शर्मा यांच्या मते, ‘‘आजच्या पिढीने मालकी हक्क गाजविण्याच्या वातावरणात डोळे उघडले आहेत. आजची मुले जेव्हा आपल्या आईला हे सांगतात की तुला कसे तयार होऊन, कोणता ड्रेस घालून आमच्या शाळेत यायचे आहे तेव्हा आपल्या पालकांवर मुलांचा किती दबाव आहे हे आपण समजू शकता.’’

शाळेतील शिक्षिका निर्मला एक उदाहरण देत म्हणतात, ‘‘माझ्या शाळेत, इयत्ता १२ वीची विद्यार्थीनी दररोज १५-२० मिनिटे उशिराने शाळेत येत असे. तिचे पालक तिच्या उशीरा येण्याचे समर्थन करत म्हणत असत की ती थोडी उशीराने आली तर काय झाले? जेव्हा पालक स्वत:च शिस्तीचे महत्त्व विसरले असतील, तेव्हा ते मुलीला कोणती शिस्त शिकवतील? चांगल्या संगोपनाचा अर्थ चांगले खाणे-पिणे आणि दिसणे राहून गेले आहे. मुलांमध्ये चांगली मूल्ये रुजवणे आता चांगल्या संगोपनाचा भाग राहिले नाहीत.’’

त्यांचेही काही ऐका

दोन्ही पालक कार्यरत असल्या कारणामुळे मुलांच्या विचारसरणीवर परिणाम झाला आहे. नोकरी करणारे पालक अधूनमधून मुलांना मोठे झाल्याची जाणीव करून देतात. साहजिकच मुलेही मोठयांप्रमाणे वागू लागतात. अशा परिस्थितीत मुलांच्या बालपणाबरोबरच बालिशपणाचे भोळे-भाबडेपणदेखील हरवले गेले आहे आणि त्यामुळे उपग्रहाच्या जगामध्ये पतित लैंगिक संबंध अजूनच मारधाडीचे रूप घेऊन चुकले आहेत. आई-वडिलांना मुलांच्या माध्यमातून त्यांची मोडलेली स्वप्न वा आकांक्षा पूर्ण करायची असते. अशा परिस्थितीत हे आवश्यक नाही काय की पालकांनी आपल्या मुलांना हवे ते द्यावे परंतु त्याचबरोबर त्यांनी आपला मौल्यवान वेळही दिला पाहिजे.

माझी सखी शर्बरीचा मुलगा संध्याकाळ होताच कार्टून चैनल लावून बसायचा. ऑफिसमधून घरी आल्यावर शर्बरीला तिची आवडती टीव्ही मालिका बघायला आवडत असे. जेव्हा तिने धाकदपटशा करण्याऐवजी प्रेमळपणे मुलाला समजावून सांगितले तेव्हा मला ते आवडले, ‘‘मुला, दररोज संध्याकाळी आधी माझ्या आवडीची मालिका बघत जाऊ आणि नंतर तुझे कार्टून चॅनेल.’’

अशा प्रकारे, प्रेमाने समजावून सांगितलेली गोष्ट मुलाने समजून घेतली आणि आई त्याची सर्वात चांगली मित्र बनली.

दुसरीकडे सुनीताने आपल्या मुलांशी सोयीचे नाते राखले आहे. स्वत: मिनीला ‘सिली’, ‘स्टुपिड’ यासारख्या विशेषणांनी बोलवते आणि मग मुलांच्या तोंडातून जेव्हा तेच शब्द बाहेर येतात तेव्हा त्यांना फटकारते. आधी सुनीताने स्वत:च्या भाषेवर नियंत्रण ठेवले असते तर बरे झाले असते.

या उपग्रहाच्या युगात बहुतेक वेळा पाहण्यात येते की जेव्हा प्रत्येक चॅनेल उघडपणे सेक्स संबंधित गोष्टी / जाहिराती पुरवीत आहेत, तरीही माता तारुण्याच्या उंबरठयावर उभ्या असलेल्या आपल्या मुलींना लैंगिक संबंधाविषयी आरोग्यदायी माहिती देत नाहीत. वरून त्याविषयाचे एखादे मासिक किंवा पुस्तक त्यांनी वाचल्याबद्दल त्यांना फटकारते, अशा परिस्थितीत हे चांगले होईल की मातांनी त्यांचे कर्तव्य समजून घ्यावे. किशोरवयीन मुलींना योग्य प्रकारे संपूर्ण माहिती द्यावी जेणेकरून त्या त्यांच्या आईंवर पूर्ण विश्वास करू शकतील आणि विकृत मार्गावर जाणार नाहीत.

मुलांशी मैत्रीपूर्ण वागणूक, त्यांच्याबरोबर घालवलेला वेळ भलेही तो गुणवत्तेचा वेळ खूप कमी असेल, त्यांना आपल्याशी त्यांच्या नात्याचे महत्त्व समजावून सांगेल आणि तेव्हा आपण स्वत: आपल्या प्रिय मुलांचे मित्र, तत्वज्ञानी आणि मार्गदर्शक व्हाल.

13-14 व्या वर्षी प्रेम, पालकांनी काय करावे

* किरण आहुजा

असं म्हणतात की प्रेम कुणावरही कोणत्याही वयात होऊ शकतं. ते हृदय आहे, ते कोणाकडे येते. असे किती किस्से वाचले आहेत की अश्याच्या प्रेमात पडलो आणि नंतर हे घडले, ते घडले इत्यादी.

प्रेम ही अशी गोष्ट आहे. माणसांना काय, प्राण्यांनाही प्रेम कळतं. प्रेमाच्या भावनेने, 60 वर्षांच्या वृद्धाचे हृदय किशोरवयीन मुलासारखे धडधडू लागते. अशा परिस्थितीत 14-15 वर्षांचा मुलगा आणि किशोरावस्थेच्या पहिल्या पायरीवर पाऊल ठेवणारी मुलगी यांच्यात हेच प्रेम असेल तर काय म्हणाल?

तौबताउबा, मुला-मुलीच्या घरच्यांना त्यांच्या प्रेमाची माहिती मिळताच घरात वादळ उठते. 13-14 वर्षांचे प्रेम तारुण्यात येऊन लग्नाच्या रूपाने त्यांच्या प्रेमाला कुटुंब आणि समाजाची मान्यता मिळाल्याचे फार क्वचितच ऐकायला मिळते. किशोरवयीन प्रेम यशस्वी का होत नाही याचा तुम्ही कधी विचार केला आहे का? शालेय जीवनात घडलेले हे प्रेम पुस्तकांच्या पानांपुरतेच बंदिस्त राहते. परिपक्व प्रेम किंवा नातेसंबंधात येणारे वाद मिटवण्याचा प्रयत्न जोडपे करतात, पण किशोरवयात असे काही घडले तर जोडपे एकमेकांपासून दूर राहण्याचे मार्ग शोधू लागतात.

बहुतेक किशोरवयीन प्रेम अयशस्वी

हे खरे आहे की किशोरवयीन प्रेम सुरुवातीला त्याच्या शिखरावर आहे. ना वयाची चिंता ना समाजाच्या बंधनांची भीती. यातून सुटलेला क्वचितच कोणी असेल. प्रत्येकाला त्यांच्या शाळेच्या काळात काहीतरी क्रश असेलच. ज्यांच्यात हिंमत असते, ते आपल्या क्रशचे प्रेमात रूपांतर करतात आणि काहीजण आपली आवड हृदयात बसवून ठेवतात.

किशोरवयीन प्रेम ही एक सामान्य आणि नैसर्गिक प्रक्रिया आहे. हार्मोनल बदलांमुळे मुलामध्ये शारीरिक आणि मानसिक दोन्ही बदल होतात. जसजसे गुप्तांग विकसित होतात तसतसे सेक्सची इच्छा वाढणे स्वाभाविक होते. ही अशी अवस्था आहे जेव्हा तो लहान किंवा प्रौढ नसतो. विरुद्ध लिंगाबद्दल आकर्षण असते आणि हे आकर्षण कुणालाही असू शकते. आपल्या स्वतःच्या वयाने किंवा अगदी मोठ्या असलेल्या कोणाशी तरी.

2002 मध्ये एक चित्रपट आला – ‘एक छोटी सी लव्ह स्टोरी’. यामध्ये हा विषय बारकाईने दाखवण्याचा प्रयत्न करण्यात आला आहे. 15 वर्षांचा मुलगा त्याच्या समोरच्या दुसऱ्या फ्लॅटमध्ये राहणाऱ्या वृद्ध स्त्रीकडे कसा आकर्षित होतो? तो रात्रंदिवस दुर्बिणीने तिची प्रत्येक हालचाल पाहतो. जेव्हा त्या स्त्रीचा प्रियकर त्याच्या घरी येतो आणि जेव्हा ती प्रेयसी आणि ती स्त्री लैंगिक संबंध ठेवते तेव्हा तो तिला पाहतो आणि त्याला राग येतो शेवटी तो त्या स्त्रीला सांगण्याची हिंमत करतो की त्याचे तिच्यावर प्रेम आहे.

ती बाई मुलाला पटवून देण्याचा प्रयत्न करते की ती त्याच्यासाठी योग्य मुलगी नाही. पण तो म्हणतो की त्याला पर्वा नाही, तो फक्त तिच्यावर प्रेम करतो.

शेवटी, ती स्त्री त्याला स्पष्टपणे समजावून सांगण्याचा प्रयत्न करते की हे फक्त विरुद्ध लिंगाबद्दलचे आकर्षण आहे. प्रेम नाही. फक्त 2 मिनिटे एक आनंद आहे. स्त्री त्याला स्वतःच्या हातांनी हस्तमैथुन करून भ्रमातून बाहेर काढण्याचा आणि वास्तवाचा सामना करण्याचा प्रयत्न करते.

चित्रपटात हा मुलगा भावनिक दाखवण्यात आला असून वयाच्या १५ व्या वर्षी मन परिपक्व होत नाही हे दाखवण्यात आले आहे. अनेक गोष्टी त्याच्या आकलनापलीकडच्या असतात. जेव्हा एखादी स्त्री असे करते तेव्हा तिला खूप दुखापत होते आणि तिच्या हातातील नस कापते.

हा चित्रपट होता, पण प्रत्यक्षातही घडतो. हे वय असे असते की मनात प्रेमाची ओढ असते. समजल्यानंतरही मला प्रकरण समजत नाही. प्रेमाची नशा मनाला भिडते. या वयातील लोकांसाठी ही एक कठीण वेळ आहे जेव्हा त्यांना स्वतःला समजत नाही किंवा त्यांना काय हवे आहे आणि त्यांना काय हवे आहे? तुम्हाला कोणत्या गंतव्यस्थानी जायचे आहे?

बॉयफ्रेंड-गर्लफ्रेंड बनवणे हे स्टेप सिम्बॉल बनत चालले आहे

आजची आधुनिक जीवनशैली आणि बदलती जीवनशैली यामुळे या गोष्टीला अधिक चालना मिळाली आहे. BBPM शाळेतील इयत्ता 7वीतील नम्रता म्हणाली, “माझ्या बहुतेक मित्रांना बॉयफ्रेंड किंवा गर्लफ्रेंड आहेत. प्रत्येकजण त्यांच्याबद्दल आपापसात बोलतो. अशा परिस्थितीत बॉयफ्रेंड नसल्यामुळे मला अनेकवेळा लाज वाटायची. म्हणूनच मी बॉयफ्रेंडही बनवला आहे. आता मी पण मोठ्या अभिमानाने कुठेतरी जाते आणि माझ्या बॉयफ्रेंडसोबत मित्रांच्या पार्टीत जाते.

यात आश्चर्य वाटण्यासारखे काहीच नाही. आज गर्लफ्रेंड किंवा बॉयफ्रेंड हे स्टेटस सिम्बॉल बनले आहे आणि जो याच्या पलीकडे आहे तो निगोशिएटर मानला जातो. मुलींना वाटतं की माझ्यात आकर्षण नाही, म्हणूनच मुलं माझ्याकडे बघत नाहीत.

कारणे काय आहेत

* कुटुंबातील मुलांना पुरेसा वेळ न देणे. अनेकदा आई-वडील दोघेही नोकरी करत असतात आणि विभक्त कुटुंबामुळे मूल घरात एकटेच राहते. मुलामध्ये अतृप्त कुतूहल निर्माण होते.

* मुलांना त्या कुतूहलांची उत्तरे हवी असतात पण पालकांकडे ना वेळ असतो ना उत्तरे, ना मुलांचे ऐकण्याचा संयम.

* बदलत्या जीवनशैलीमुळे मुले तणावग्रस्त झाली आहेत. अशा परिस्थितीत, स्वतःला तणावमुक्त करण्यासाठी ते आपुलकीचा आधार शोधू लागतात.

* या वयात उत्साह आणि उत्साह खूप जास्त असतो, वरून खाण्याच्या खाण्याच्या सवयी आणि जास्त ऊर्जा त्यांच्यात सेक्सची इच्छा वाढवते.

* अनेक वेळा भावनिकतेच्या आहारी गेलेली किशोरवयीन मुले निकालाची चिंता न करता, कोणते पाऊल, कधी उचलायचे हे लगेच ठरवून काहीही बोलू शकत नाहीत. कधीकधी मुले फसवणूक किंवा प्रेमात मन मोडणे सहन करू शकत नाहीत आणि ते मानसिकदृष्ट्या तुटलेले असतात. अशा परिस्थितीत त्यांनी आत्महत्या करण्यापूर्वी किंवा त्यांचे मानसिक संतुलन गमावण्यापूर्वी त्यांची काळजी घ्या. त्यासाठी त्यांच्या प्रत्येक हालचालीवर लक्ष ठेवणे आवश्यक आहे.

* जर मुलाने चुकीच्या मार्गावर चालणे सुरू केले असेल, तर ही वेळ त्याच्यासाठी किती महत्त्वाची आहे हे त्याला प्रेमाने समजावून सांगितले जाऊ शकते. जर हा वेळ वाया गेला किंवा करिअरमध्ये अडथळा आला तर तो त्याच्या सर्व समवयस्कांच्या मागे असेल आणि आयुष्यात काहीही होणार नाही. तुमच्या बोलण्याचा नक्कीच मुलावर परिणाम होईल. फक्त त्याच्यासोबत राहा आणि तुम्ही नेहमी त्याच्या पाठीशी आहात याची जाणीव करून देत रहा. त्यांच्यापासून काहीही लपवू नका.

* जेव्हा तुम्हाला कळेल की तुमचे मूल एखाद्याच्या प्रेमात पडले आहे, तेव्हा त्याला समजावून सांगा की हे लहान वयातील प्रेम आहे. हे फक्त एक आकर्षण आहे जे कालांतराने नाहीसे होऊ शकते.

* या वयात मुलं खूप संवेदनशील आणि भावनिक असतात, त्यामुळे त्यांच्या भावना समजून घेणं खूप गरजेचं असतं. जेव्हा तुमचे हृदय प्रेमात मोडते तेव्हा त्यांना तुच्छ लेखू नका. त्यांना मित्रांसारखे वागवा. त्यांच्या दु:खाला आपले दु:ख मानून, त्यांना आलिंगन द्या.

* मुलाच्या प्रेयसी किंवा बॉयफ्रेंडबद्दल संपूर्ण माहिती मिळवा आणि त्यांना घरी बोलावून त्यांच्याशी बोलण्याचा दृष्टिकोन अंगीकारा, ज्यामध्ये तुमच्या मुलाला तुमच्यापासून काहीही लपवण्याची गरज नाही आणि तो सर्व काही शेअर करतो.

* शेवटी मी हेच सांगू इच्छितो की पालकांनी केलेला छोटासा प्रयत्न मुलांना योग्य मार्ग दाखवू शकतो. मुलांच्या नाजूक वयाचा हा टर्निंग पॉइंट आहे. अशा परिस्थितीत पालकांनी त्यांच्याकडे लक्ष देण्याची, त्यांना मार्गदर्शन करण्याची आणि समजून घेण्याची गरज आहे.

अनलिमिटेड कहानियां-आर्टिकल पढ़ने के लिएसब्सक्राइब करें