तरुणाईचे हब असलेले इंस्टाग्राम आता संकटांचा खाई बनले आहे

* गृहशोभिका टीम

आजकाल सोशल मीडियाचे नाव ऐकले की प्रत्येकाच्या मनात एकच नाव येते ते म्हणजे इंस्टाग्राम. इन्स्टाग्राम हे तरुणांमध्ये सर्वाधिक वापरले जाणारे सोशल प्लॅटफॉर्म बनले आहे. प्ले स्टोअरवर आतापर्यंत एक अब्जाहून अधिक लोकांनी ते इन्स्टॉल केले आहे. Instagram 6 ऑक्टोबर 2010 रोजी लाँच झाले. केविन सिस्ट्रॉम आणि माईक क्रेगर यांनी याची सुरुवात केली. इंस्टाग्राम ही अमेरिकन कंपनी आहे.

इंस्टाग्रामवर, तरुण त्यांचे छोटे व्हिडिओ, ज्याला रील म्हणतात, आणि त्यांची छायाचित्रे शेअर करतात. एकप्रकारे ते तरुणाईचे केंद्र बनले आहे जिथे तरुण आपली प्रातिनिधिक अभिव्यक्ती व्यक्त करतात. प्रश्न एवढाच आहे की तो अशा प्लॅटफॉर्मचा योग्य वापर करू शकतो का?

जर आपण इन्स्टाग्रामच्या फॉलोअर्सबद्दल बोललो, तर इंस्टाग्रामवर स्वतः इंस्टाग्रामवर सर्वाधिक फॉलोअर्स आहेत. यानंतर फुटबॉलपटू क्रिस्टियानो रोनाल्डोचे ६०३ दशलक्ष फॉलोअर्स आहेत. तर भारतात क्रिकेटपटू विराट कोहलीचे इंस्टाग्रामवर सर्वाधिक फॉलोअर्स आहेत. अलीकडेच विराट कोहलीबद्दल अशी बातमी आली होती की तो एका प्रायोजित इंस्टाग्राम पोस्टसाठी सुमारे 11 कोटी रुपये घेतो, ज्याचा त्याने नंतर इन्कार केला. इन्स्टाग्रामवर कोहलीचे २५७ दशलक्षहून अधिक फॉलोअर्स आहेत. त्याचबरोबर कोहलीच्या खालोखाल बॉलिवूडमधून हॉलिवूडमध्ये झेप घेणारी प्रियांका चोप्रा भारतात दुसऱ्या क्रमांकावर आहे. तो जागतिक आयकॉन आहे. त्याचे सुमारे 89 दशलक्ष फॉलोअर्स आहेत.

आता इन्स्टाग्रामने फेसबुकला मागे टाकत पहिल्या क्रमांकावर आले आहे. त्याची वाढती लोकप्रियता पाहून फेसबुकने २०१२ साली ते विकत घेतले. आता फेसबुक आणि इंस्टाग्राम दोन्ही एकमेकांशी जोडले गेले आहेत. हे मेटाचे भाग आहेत, जे मार्क झुकरबर्ग चालवतात. आता इन्स्टाग्रामवर पोस्ट केलेला कोणताही फोटो किंवा रील फक्त एका क्लिकवर फेसबुकवर अपलोड होतो. हे आश्चर्यकारक आहे ना? त्यामुळेच ती तरुणांची पहिली पसंती ठरलेली नाही.

इंस्टाग्राम हे एक व्यासपीठ आहे जिथे वापरकर्ते केवळ त्यांचे फोटो आणि व्हिडिओ अपलोड करत नाहीत तर नवीन मित्र देखील बनवतात आणि त्यांना त्यांची प्रतिभा दाखवण्यासाठी कोणत्याही रिअॅलिटी शोसाठी स्पर्धा करावी लागत नाही. यामुळेच तरुणांनी तो आपला अड्डा बनवला आहे. यामध्ये अनेक तरुण आपल्या टॅलेंटचे व्हिडिओ अपलोड करून जगात नाव कमवत आहेत.

बरेच लोक गाणे, नृत्य, मेक-अप, स्टाइलिंग, स्वयंपाक, प्रवास, अभ्यासाच्या टिप्स आणि बातम्या यासारखे रील्स बनवत आहेत आणि ते इंस्टाग्रामवर अपलोड करत आहेत. त्यांना पाहणाऱ्या आणि फॉलो करणाऱ्यांची संख्याही हजारो-लाखांमध्ये आहे. हे अनुयायी त्यांचे उत्पन्नाचे साधनही आहेत.

तरुणांचा वेळ वाया जातो

त्याच वेळी, काही लोक यावर आपला वेळ रात्रंदिवस वाया घालवत आहेत, ज्यांचे काम फक्त इन्स्टाग्रामवर रील पाहणे आहे. अशा प्रकारे ते फक्त वेळ वाया घालवत आहेत. इन्स्टाग्रामवर रिल्स पाहिल्याने करिअर घडणार नाही, हे त्यांनी समजून घेतले पाहिजे. करिअर करण्यासाठी त्यांना अभ्यास करावा लागेल. याशिवाय तुम्हाला तुमच्या टॅलेंटवर काम करावे लागेल. असे आळशी लोक आपला वेळ वाया घालवण्याशिवाय समाजासाठी कोणतेही योगदान देत नाहीत.

असं म्हणतात की, ‘एखाद्या गोष्टीचे फायदे असतील तर त्याचे तोटेही आहेत.’ त्याचप्रमाणे इन्स्टाग्रामच्या फायद्यांसोबतच काही तोटेही आहेत. खरं तर, इंस्टाग्राम वापरकर्ते त्यांच्या आयुष्याची एकमेकांशी तुलना करू लागतात, जे चुकीचे आहे. प्रत्येकाचे घर, कुटुंब आणि आर्थिक स्थिती वेगळी असते. पण वापरकर्ते हे विसरतात.

जर एखादा श्रीमंत वापरकर्ता यूएस, यूकेच्या सहलीचा आनंद घेत असेल आणि त्याचा व्हिडिओ सोशल मीडियावर अपलोड करत असेल, तर आर्थिकदृष्ट्या मजबूत नसलेले इतर वापरकर्ते स्वतःची त्याच्याशी तुलना करू लागतात. तर दोघांची आर्थिक स्थिती खूप वेगळी आहे. अशा परिस्थितीत जेव्हा त्याला सहलीला जाता येत नाही, तेव्हा तो उदास होतो.

इंस्टाग्राम आपल्या मानसिक आरोग्यासाठी चांगले नाही. या विषयावर एक संशोधन करण्यात आले. युनायटेड किंगडमच्या रॉयल सोसायटी फॉर पब्लिक हेल्थने प्रकाशित केलेल्या द स्टेटस ऑफ माइंड रिसर्चने इंग्लंड, स्कॉटलंड, वेल्स आणि उत्तर आयर्लंडमधील 1,479 तरुणांकडून माहिती घेतली. त्यांचे वय 14 ते 24 वर्षे होते. वेगवेगळ्या सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मचा त्यांच्या मानसिक आणि शारीरिक आरोग्यावर कसा परिणाम होतो हे जाणून घेणे हा या संशोधनाचा मुद्दा होता.

संशोधनात, इंस्टाग्रामला मानसिक आरोग्यासाठी सर्वात वाईट सोशल मीडिया नेटवर्क म्हटले गेले. तणाव, नैराश्य, गुंडगिरी आणि FOMO या उच्च पातळीच्या भावना जागृत करण्यासाठी हे व्यासपीठ मानले जात असे.

इन्स्टाग्राम किती धोकादायक ठरू शकते हे तुम्हाला आधीच माहीत आहे, त्यामुळे जर तुमच्याकडे काही टॅलेंट असेल तर तुम्ही इन्स्टाग्रामवर स्वतःला नक्कीच दाखवावे, पण त्यात इतके अडकू नका की तुम्हाला समस्यांना सामोरे जावे लागेल.

सोशल मीडिया अर्धे किस्से अर्ध वास्तव

* पूनम अहमद

अंजू जेव्हा सांगते की मला घरच्या कामांमधून सोशल मीडियावर राहायला फुर्सतच मिळत नाही, मला याची अजिबात आवड नाही आहे, तेव्हा तिच्या मैत्रिणी रेणू आणि दीपा मनातल्या मनात हसत होत्या. त्यावेळी दोघी गप्प बसल्या, परंतु नंतर दोघी या गोष्टीवर अंजूची खेचत राहिल्या, अंजूने जर ऐकलं असतं तर या दोघींसमोर कधीच भोळी बनण्याचं नाटक केलं नसतं.

यावेळी हेच होतंय अंजूच्या बोलण्यावर दोघी मागून हसत आहेत. दीपा म्हणतेय, ‘‘यार ही काय आपल्याला मूर्ख समजते, प्रत्येक वेळी फेसबुकवर ऑनलाइन दिसते. ना कधी कोणाच्या पोस्टवरती लाईकचं बटन दाबते ना कमेंट करते, नोकरी तर करत नाही, मुलं मोठी झाली आहेत, वाचनाची तर काही आवड नाही, दिवसभर हिच्या नावासमोर ग्रीन लाईट सुरू असते. विचार करते की एक दिवस एक स्क्रीन शॉट घेऊन तिलाच दाखवायचं. तेव्हाच या खोटयातून आपला पिच्छा सुटेल. यार, हिला माहित नाही की आता कोणाचंही आयुष्य खाजगी राहिलं नाहीए.’’

रेणू हसली, ‘‘सोशल मीडिया कमालीची गोष्ट आहे. लोकं स्वत:ला हुशार समजतात. त्यांना हे माहीत नाही की त्यांच्यावरती कोण कोण नजर ठेवतंय. आता सपनावासूचंच बघा ना,’’ एवढं बोलून दोघी पुन्हा खो-खो हसू लागल्या.

रहस्य उघड होण्याची भीती

रेणू आणि दीपा दोघी एका शाळेत शिक्षिका आहेत. त्यांच्या शाळेमध्ये ग्रंथपाल दीपक आणि ड्रॉइंग टीचर आहे सपना. दोघांचं वय ५५ च्या आसपास आहे. दीपक जरासा दिलफेक आशिक आहे. स्त्रियांशी गप्पा मारायला त्याला खूप आवडतं, कोणत्याही वयाची स्त्री असो त्याला काहीच फरक नाही. फक्त बाई असायला हवी. सपनाची दोन्ही मुलं परदेशात आहेत. तिथे तिच्या निवृत्त पतींसोबत राहतात. वय ५५ झाले आहे परंतु अजूनही मन अजून विशी वरतीच अडकलं  आहे.

एके दिवशी सपना ग्रंथालयात एक पुस्तक घ्यायला गेली तेव्हा दीपकला पाहिलं आणि प्रेमातच पडली की, आज रेणू आणि दीपासारख्या सैतान आणि मस्तीखोर शिक्षकांनी त्यांचं नाव सपनावासू ठेवलंय. त्यांची चोरी सर्वानी फेसबुक आणि इंस्टाग्राम वरतीच पकडली. आता तर लोकं फेसबुकवरती एकमेकांचे फ्रेंड्स आहेत.

सपना असो वा दीपक जेव्हा एखादी पोस्ट टाकतात तेव्हा असं मनोरंजन होतं की दिवसभर लोकं शाळेत दोघांकडे इशारे करताना दिसतात. दोघे एकमेकांच्या पोस्टवरती एवढी स्तुती करून मोठ मोठे कमेंट करतात की काही दिवस लोकांनी तसं हलक्यात घेतलं, परंतु हे काही लपलं नाही, सर्वांना समजलं की काहीतरी आहे की जे लपवलं जातंय. आता तर अशी परिस्थिती आहे की वासू ओह सॉरी दीपकची जर एखादी पोस्ट आली तर सर्वजण वाट पाहत असतात की आता पाहूया. आज सपनाजी काय लिहिणार आहे. असं वाटतं की दीर्घ कमेंट लिहून एकमेकांच्या गळ्यातच लटकतील एके दिवशी.

आता तर वासूसपना हेच नाव झालंय. कोणी एखादा जुना फोटो टाकतं तेव्हा उफ, एक एडल्ट लव्ह स्टोरी… वासू दीपकच्या कमेंटवर दिवसभर या शैतान ज्युनिअर टीचर्स एकमेकांना फोन करून हसत राहतात. आता बिचाऱ्या या वयस्कर प्रेमिकांनी स्वप्नातदेखील आशा केली नसेल की तिथे किती बदनाम झाले आहेत.

मूर्ख बनणारी लोकं

आता सीमाबद्दल बोलूया, जी एक उभरती गायिका आहे. आतापर्यंत सोसायटी आणि महाविद्यालयाच्या कार्यक्रमात गाणी घेऊन स्वत:चा छंद पूर्ण करत होती. परंतु तिची मैत्रीण नेहा तिच्यापेक्षा थोडी जरा जास्त आहे. नेहालादेखील सिंगिंगमध्ये पुढे जायचं आहे. दोघींना एकच मुलगा आहे जे अजून लहान आहेत. दोघींचे पती त्यांना खूपच पाठिंबा देतात. अचानक नेहाने सीमाला सांगितलं की प्रसिद्ध गायक सुधीर वर्माने भेटण्यासाठी बोलावलं आहे. सीमाच डोकं चाललं की तिला कसं काय बोलावलं?

ही पण तर माझ्यासारखीच आहे. हिला संधी कशी मिळाली? तिने विचारलंच,

‘‘अरे पण हे तुला कुठे भेटले?’’

‘‘इंस्टाग्रामवर फॉलो करते.’’

‘‘मग काय झालं? ते तर मी पण करते.’’

‘‘बस आमची हळूहळू ओळख झाली.’’

सीमाला समजलं नाही की फॉलो केल्याने काय होतं. आता दोघी चांगल्या मैत्रिणी आहेत परंतु दोघींमध्ये तशी छुपी स्पर्धादेखील आहे. पुढे तर जायचं आहे. आता नेहाने सर्वांना कशाला सांगेल. सीमाने घरी जाऊन सुधीर वर्माच्या पोस्ट बघितल्या. तिच्या प्रत्येक पोस्टवरती नेहाचे कमेंट्स दिसले. तर असं आहे मॅडम प्रत्येक जागी मोठमोठया कमेंट्स लिहून स्वत:बद्दल सांगत असते. ओह, मी किती मूर्ख आहे. त्यांचा पेज फक्त लाईक करत सोडून देत राहिली. चला अजूनही काय बिघडलं आहे.

आतापासूनच सुरुवात करते. मग काय जिथे सुधीर वर्मा तिथे सीमा. रियाज एका बाजूला, लाईक्स आणि कमेंट्स एका बाजूला. सुधीर वर्माच काय सीमाने अजूनदेखील इतर सिंगर्सना फॉलो करायला सुरुवात केली. सर्व ताकद त्यांच्या नजरेत येण्यासाठी लावली. गाणं काय आहे, ते तर गातेच.

नकली लोकं नकली कमेंट्स

कॉलेजच्या कॅन्टीनमध्ये सुजाता निराशपणे बसली होती. तिची मैत्रीण रीनीने विचारलं, ‘‘काय झालं, बॉयफ्रेंड पळाला का?’’

‘‘मूर्खपणा करू नकोस.’’

‘‘मग काय झालं?’’

‘‘यार, मी किती चांगली कविता फेसबुकवर पोस्ट केली तरी माझ्या पोस्टला लाईक का मिळत नाहीत? माझी कझिन रोमा किती वाईट लिहिते, तरीदेखील तिला वाहवाही मिळते.’’

‘‘तुला नाही माहित?’’

‘‘काय?’’

‘‘तिच्या कवितेसोबत ती तिचे कितीतरी फोटो टाकते तेदेखील फिल्टर वाले. शिकून घे काही. मूर्ख मुली असेच मिळत नाही सर्व काही. अदा दाखव काही जलवे दाखव. काहीही कर, पण स्वत:ला दाखव. तिला तिच्या कवितेवरती नाही तर तिच्या नकली फोटोवर लाईक्स मिळतात.’’

तर सुजाताला हे समजलं तिने रीनाच म्हणणं मानलं, आता ती आनंदी आहे.

प्रेम प्रकरण

सोशल मीडियावरती तुम्ही स्वत:ला किती बुद्धिमान समजत असाल तरी तुमच्यावर नजर ठेवणारे तुमच्यापेक्षा अधिक हुशार आहेत. तुम्हाला जर कधी कंटाळा आला असेल, तुमच्याजवळ खूप वेळ असेल तर आरामात सोशल मीडियावरती वेळ घालू शकता. पहा, लोकं काय काय करत आहेत, कुठेही जायचं नाही, ओमी क्रॉनचा वेळ आहे, सर्वात सेफ आहे सोशल मीडियावर मनोरंजन करणं. बस दुसऱ्यांना बसताना पहा, परंतु अंजूप्रमाणे हे सांगण्याची चूक कधीच करू नका की तुम्ही सोशल मीडियावर नसता. सर्वांना तुमचा प्रेझेन्स माहित असतो.

घरात बंद होऊन थोडसं मनोरंजन करणं तुमचा हक्क आहे. आरामात दुसऱ्या प्रकरणांमध्ये डोकं खुपसायचं. सोशल मीडिया खूपच कामाची गोष्ट आहे, ज्याबद्दल समजून घ्यायचं असेल तर शोधून काढा तिच्या लाईफला आणि नंतर भोळे बनून आशिकीच्या गोष्टींचा आनंद घ्या ज्यामध्ये वासू सपनासारखी लोकं एकमेकात बुडाली आहेत. मैत्रिणींसोबत हसा, मस्ती नक्की करा. फक्त तुमच्या या मनोरंजनाने कोणाचं नुकसान करू नका, ही गोष्ट नक्कीच लक्षात ठेवा.

अनलिमिटेड कहानियां-आर्टिकल पढ़ने के लिएसब्सक्राइब करें