* गरिमा पंकज
परदेशात, वृद्धांना भीती वाटते की त्यांना आपल्या मुलांवर अवलंबून राहावे लागणार नाही, परंतु भारतात उलट परिस्थिती आहे. इथे वडिलधाऱ्यांना वाटतं की ज्याप्रमाणे त्यांची मुलं तरुणपणी त्यांच्यावर अवलंबून होती, त्याचप्रमाणे म्हातारपणी त्यांची सेवा करण्याचा त्यांना हक्क आहे. पण सत्य हे आहे की मुलांकडून ही अपेक्षा आणि त्यांना त्यांच्या कर्तव्याची आठवण करून देण्याचा प्रयत्न चुकीचा आहे. लग्नानंतर मुलाला जन्म दिला तर त्याला आपले खेळणे समजू नका. त्याच्याकडून कशाचीही अपेक्षा करू नका.
आधुनिक भारतीय कुटुंबातील ते दिवस गेले जेव्हा पालकांना त्यांच्या मुलांसोबत राहायचे होते. मावळत्या सूर्याकडे पाऊल टाकताना म्हणा की गंमत तुम्ही आयुष्य कसे जगलेत नाही. तुम्ही मृत्यूला किती सुंदरपणे मिठी मारली हा प्रश्न आहे. निवृत्तीनंतर तुम्हाला तुमचे आयुष्य तुमच्या अटींवर जगायला आवडेल. कदाचित तुम्हाला आणि तुमच्या पत्नीला पुस्तके वाचणे, निसर्गाचा आनंद घेणे आणि समविचारी लोकांशी बोलणे आवडते. जर तुम्ही तुमच्या मुलांसोबत राहाल तर ते तुमच्या जीवनावर राज्य करतील पण तुम्ही हे मान्य करणार नाही.
खरं तर, कुटुंबाचा अर्थ असा नाही की तुम्ही तुमच्या मुलांना प्रौढ झाल्यावरही तुमच्याशी बांधून ठेवा. त्यांना पुढे जाण्यासाठी दुसऱ्या शहरात किंवा दुसऱ्या देशात जावे लागले तर तुम्ही त्यांना रोखू शकत नाही. हे आवश्यक नाही की प्रौढ मुले नेहमी त्यांच्या पालकांसोबत राहतील आणि त्यांची काळजी घेतील. गरज असेल तेव्हा मुलांनी त्यांची काळजी घ्यावी अशी पालकांची अपेक्षा असते. परंतु आपण हे लक्षात ठेवले पाहिजे की या अपेक्षांची किंमत असते. बदल्यात मुलांकडून नाराजी आणि दुर्लक्ष होत असेल तर फायदा काय. त्यामुळे मुलांवर कधीही दडपण आणू नका किंवा त्यांच्यासाठी कर्तव्य समजू नका की जर तुम्ही त्यांना त्यांच्या लहानपणी सांभाळून वाढवले, तर आता म्हातारपणी त्यांना तुमचा आधार व्हावे लागेल. तुमच्या मुलांशी आणि त्यांच्या कुटुंबियांशी सुरळीत संबंध ठेवण्यासाठी तुम्ही काही गोष्टी लक्षात ठेवल्या पाहिजेत;
तुम्ही जिवंत असताना तुमची संपत्ती तुमच्या मुलांमध्ये वाटून घेऊ नका आणि मृत्यूपत्रही करू नका.
बागबान चित्रपटातील दृश्य आठवा. अमिताभ बच्चन यांनी आपली सर्व संपत्ती आपल्या मुलांमध्ये वाटून घेतली, मग त्यांचे आणि त्यांच्या पत्नीचे काय झाले? प्रेम आणि भावनेतून हे कधीही करू नका. निवृत्तीनंतर तुम्ही आर्थिकदृष्ट्या स्वतंत्र असल्याची खात्री करा. जर तुमच्याकडे घर असेल तर ते ठेवा आणि शक्य तितक्या लांब राहा. दैनंदिन खर्चाचे व्यवस्थापन करण्यासाठी एक रुपया सोबत ठेवा. तुमच्या मुलांवर अनावश्यक पैसे खर्च करण्याऐवजी स्वतःसाठी पैसे वाचवा. आपल्यापैकी बहुतेक सर्व काही संपवतो आणि वृद्धापकाळात आपल्या मुलांना वाटून देतो, हे योग्य नाही.
जीवनात एक उद्देश शोधा
एक सेवानिवृत्त व्यक्ती म्हणून, तुमच्या हातात वेळ आहे, इतरांसाठी तुमच्या जबाबदाऱ्या मर्यादित आहेत आणि भविष्यासाठी तुम्ही तुमच्या संपत्तीमध्ये सुरक्षित आहात. तर तुमच्या मुलांनी त्यांचे करिअर पाहावे, मुलांचे संगोपन करावे आणि पैसे कमवावे. तुम्हाला वेळ देण्यासाठी, तुमची काळजी घेण्यासाठी किंवा पैसे खर्च करण्यासाठी त्यांच्यावर अवलंबून राहू नका. यासाठी त्यांच्यावर अवलंबून राहू नका. तुमच्या समविचारी मित्रांवर विसंबून राहणे आणि तुमची प्रौढ मुले आणि त्यांच्या कुटुंबियांसोबत हँग आउट करण्यापलीकडे जाणारा उद्देश शोधणे चांगले. असा उद्देश ज्यामुळे तुम्हाला आनंद मिळतो आणि समाजाचे काही भलेही होते.
संप्रेषण चॅनेल उघडे ठेवा
तुमचे आणि तुमच्या मुलांमधील संबंध सौहार्दपूर्ण राहतील आणि तुमची मुले कठीण प्रसंगी तुम्हाला साथ देण्यास तयार असतील याची खात्री करण्याचा प्रयत्न करा. स्वतःसाठी वेळ मागून चिडचिड करण्याऐवजी, आपल्या सामान्य दैनंदिन दिनचर्येची काळजी घेणे आणि आपले आरोग्य राखणे चांगले. तुमच्या भीतीबद्दल किंवा आजाराबद्दल त्यांच्याशी बोला आणि तुम्हाला एकट्याने सामोरे जाणे खरोखर कठीण असेल अशा परिस्थितीत त्यांना मदत करण्यास सांगा. पण त्यांना सतत त्रास देऊ नका.
सक्रियता
वृद्धांनी स्वतःला घराच्या चार भिंतींमध्ये बंदिस्त न ठेवता सक्रिय आणि तंदुरुस्त राहावे. व्यायाम आणि चालणे हे तुमच्या दैनंदिन दिनचर्येत समाविष्ट केले पाहिजे. यामुळे केवळ शारीरिक आजार दूर होणार नाहीत तर एकटेपणा आणि नैराश्यही कमी होईल.
तुमचे पैसे वाया घालवू नका
कर्मकांड, अंधश्रद्धा, पुजारी, भेटवस्तू यावर जास्त पैसा खर्च करू नका. घरात अनावश्यक वस्तू जमा करू नका. वस्तू खरेदीला अंत नाही. बऱ्याचदा आपण इतरांसाठी अनावश्यकपणे कपडे खरेदी करतो तर कपडे, दागिने, कलाकृती, घरातील सामान या बाबतीत प्रत्येकाची वैयक्तिक पसंती वेगळी असते. म्हणून, पैशाची बचत करण्याचा विचार करा, हे नंतर उपयुक्त ठरेल.
मुलांवर भार टाकू नका
आपल्या मुलांच्या मालमत्तेवर हक्क समजू नका. आम्ही त्यांच्यासाठी जे काही केले त्याबद्दल त्यांना कृतज्ञता दाखवावी अशी मागणी आपण करू शकतो परंतु ते आपल्या मुलांचे संगोपन करण्यात व्यस्त आहेत हे आपण विसरू नये. आपण त्यांच्यावर कोणत्याही प्रकारचा भार टाकू नये.
साधे जीवन जगा
अनेकदा पालक मुलांना शिक्षण देऊन वाढवतात आणि जेव्हा ते बाहेरची सेवा करू लागतात तेव्हा पालक मुलांना फोन करून सांगतात की आज मी या महाराजांकडून दीक्षा घेतली आहे किंवा कीर्तनात इतका वेळ घालवला आहे. आता मी बरेच नियम पाळत आहे. आता आनंद व्यक्त करण्याऐवजी त्यांची गरीब मुलं एवढंच सांगू शकतात की तुम्हाला आणखी नियम, धर्म वगैरे लादायचे आहेत.
तुमच्या अपेक्षेप्रमाणे तुमच्याकडे दुर्लक्ष केले जाईल
दीनदयाल यांना दोन मुलगे आहेत, एक बंगळुरू आणि एक अमेरिकेत. जेंव्हा तो त्याच्या मोठ्या मुलाला फोन करायचा तेंव्हा तो कधी म्हणायचा की पापा, मी आत्ता मीटिंगमध्ये व्यस्त आहे, मी तुमच्याशी नंतर बोलेन. कधी कधी ती म्हणते, पापा, मी बाहेर आहे आणि नंतर फोन करेन. पण ती कधीच वाजत नाही. तो फोनची वाट पाहत राहिला पण तो कधीच आला नाही. लहान मुलाच्या बाबतीतही असेच घडले. एके दिवशी त्याचे हृदय बदलले. खूप त्रास झाला. मग त्या मुलांचे काय करायचे हे त्याने ठरवले ज्यांच्यासाठी त्याच्यापेक्षा मीटिंग महत्त्वाची होती. आता तो स्वतःसाठी जगेल. आपल्या मुलांना कधीही बोलावणार नाही. त्याचा फोन आल्यावरच बोलणार. तुमचा संपर्क तुमच्याशी जोडेल. यानंतर दीनदयाळ यांची जीवनशैली बदलली. मुलाऐवजी तो मित्रांना बोलवू लागला. सकाळी फिरायला जायला लागलो. तिथे नवीन मित्र बनवले जे माझ्याही वयाचे होते. त्या मित्रांसोबत वेळ खूप सुंदर जाऊ लागला. मुलाच्या उपेक्षेचे दु:ख धुऊन निघू लागले आणि जीवनात नवा आनंद पसरू लागला. म्हणूनच असे म्हणतात की आसक्ती माणसाला रडवते आणि दुःखी बनवते. मुलांबद्दल कधीही अशी ओढ वाढवू नका. तुमच्या आयुष्यात आनंदी रहा.
वृद्धाश्रम आणि काही संस्था हेही पर्याय आहेत
वृद्धापकाळात व्यक्ती शारीरिक आणि मानसिकदृष्ट्या दुर्बल होते. बहुतांश ज्येष्ठांनाही आर्थिक संकटाचा सामना करावा लागतो. अशा स्थितीत त्याचे इतरांवरील अवलंबित्व वाढते. सेवानिवृत्तीनंतर लोक निराश होतात. आयुष्य संपल्यासारखं त्यांना वाटतं. जसजसे वय वाढत जाते तसतसे अनेक आजार त्याला घेरतात. अनेक वेळा त्याला त्याच्या कुटुंबात कठीण प्रसंगांना सामोरे जावे लागते. त्यांना ओझे मानले जाते आणि त्यांना एकटे सोडले जाते. पण देशात अनेक समित्या आणि वृद्धाश्रम आहेत जे वृद्धापकाळासाठी काठीचे काम करत आहेत. अशा अनेक संस्था आहेत जिथे प्रत्येकजण एकटेपणा विसरू शकतो आणि आयुष्याच्या शेवटच्या क्षणी निरोगी आणि आनंदी राहू शकतो आणि अनेक वृद्धांना संयुक्त कुटुंबापासून दूर जावे आणि स्वतःच्या अटींवर जीवन जगावे असे वाटते निवृत्तीनंतर ते एका आलिशान सेवानिवृत्ती गृहात जात आहेत जेथे त्यांना त्यांचे उर्वरित आयुष्य घालवायचे आहे. बेंगळुरू, चेन्नई, कोईम्बतूर, पुणे, हैदराबाद, हरिद्वार आणि ऋषिकेश यांसारख्या भागात अशी सेवानिवृत्ती गृहे बांधली जात आहेत.