डेटिंग अॅप

* गृहशोभिका टिम

श्रद्धा आणि पूनावाला घटनेतील एक ???…..??? हा असा समाज आहे जो आजही प्रत्येक घर, प्रत्येक तरुण, प्रत्येक हृदय जात, धर्म, आर्थिक स्थिती, भाषा, कौशल्य, रंग या आधारावर विभागतो. आपल्या देशात शतकानुशतके जुन्या परंपरा केवळ वाईट पद्धतीने स्वीकारल्या जात नाहीत, तर मुले जन्माला येताच त्यांचे गुलाम बनले जातात. जेव्हा मनात उत्साह वाढू लागतो, जेव्हा एखाद्याबद्दल आकर्षण निर्माण होते, जेव्हा असे दिसते की प्रियकर, मैत्रीण एकत्र असणे हे तारुण्याचे लक्षण आहे, परंतु कुटुंबातील सदस्य प्रत्येक निवडीकडे लक्ष देतात, तेव्हा बंडखोरीशिवाय कोणताही ठोस मार्ग नाही.

श्रद्धा आणि पूनावालासारखी प्रकरणे सर्वत्र घडत आहेत कारण प्रत्येक जातीचे, रंगाचे, धर्माचे लोक आता शाळांमध्ये, रस्त्यांवर, बस स्टँडवर, शेजारी, कामाच्या ठिकाणी भेटत आहेत. पालकांना त्यांच्या प्रिय किंवा प्रिय व्यक्तीने त्यांच्या समाजाने मान्यता न दिलेल्या व्यक्तीशी घट्ट संबंध निर्माण करायला हरकत नाही. धर्माचे दुकानदार इतके पसरले आहेत आणि त्यांचे एजंट इतके विखुरलेले आहेत की कुठेही शाई लागत नाही की घरांमध्ये कोलाहल आहे. बहुतेक प्रकरणांमध्ये मुली आणि मुले त्यांच्या मित्रांबद्दल गुप्तता ठेवतात आणि त्यांचे नाते जाणून न घेण्याचा प्रयत्न करतात.

हे सोपे झाले नसते. वारंवार फोन वाजणे, रात्री उशिरापर्यंत फोनवर कुजबुजणे, फोन येताच एकांत शोधणे, तासनतास गायब होणे आणि विचारले असता उद्धट उत्तरे देणे हे प्रकार सर्रास झाले आहेत. पण आई-वडील, भाऊ-बहीण अंदाज घेतात. रस्त्यांवर चौकाचौकात स्कार्फ घालून रिकामे उभे राहून सर्वांना धमकावणारे त्यांच्या अंदाजापेक्षा जास्त आहेत. त्यांच्यापासून सुटणे फार कठीण आहे. त्यामुळे मुलं-मुली घरातून पळून जातात. त्यांना सांसारिक जीवनाची माहिती नसते. त्यांना राहायला जागा मिळत नाही. त्यांच्या खिशात पैसा मर्यादित आहे. संतप्त पालक पोलिसांत तक्रार करण्याची धमकी देऊ लागले. ज्यांना वाटते की प्रत्येक लग्न शेकडो वर्ष जुन्या चालीरीतींनुसार आपल्या धर्माच्या दुकानदाराच्या सांगण्यावरून व्हावे आणि लग्नापूर्वी मुलींनी एकमेकांचे तोंडही पाहू नये. स्वत:च्या मर्जीने चालणाऱ्या मुला-मुलींना ते काही संरक्षण देतील का? ते मुलावर अपहरण, बलात्कार, दरोडा असे आरोप लावतात आणि न्यायालयाचा निर्णय घेण्यापूर्वीच त्याला शिक्षा करतात.

पूनावाला आणि श्रद्धा यांची भेट यापूर्वी एका डेटिंग अॅपवर झाली होती. 4 वर्षे एकत्र राहिल्यानंतर श्रद्धाची निर्घृण हत्या करण्यात आली असली तरी केवळ डेटिंग अॅप्सना दोष देणाऱ्या लोकांची कमी नाही. अॅप नसते तर दुर्घटना घडलीच नसती, असे त्यांचे म्हणणे आहे. ते का म्हणत नाहीत की जर समाज मोकळा असता, जात, धर्म, भाषा, रंग यांच्या भिंती नसत्या, तर तरुणांच्या मनाला मोकळेपणाने भेटण्याची संधी मिळाली नसती.

धर्म असो किंवा सत्ता निशाण्यावर महिला का?

* नसीम अंसारी कोचर

अफगाणिस्तानमध्ये धार्मिक आणि राजकीय लढाई सुरू आहे. मुळात त्याचा धर्म इस्लाम आहे. कट्टरतावादी तालिबान हे शरिया कायद्याचे खंदे समर्थक आहेत. ते माणसाच्या कपडयांपासून ते त्याच्या वर्तनापर्यंत सर्वांवर स्वत:च्या कायद्याचे वर्चस्व गाजवू पाहातात. ते पुरुषाला दाढी, टोपी आणि स्त्रीला हिजाब घालायला भाग पाडतात. महिलांबद्दलचे त्यांचे विचार अत्यंत बुरसटलेले असतात.

तालिबान महिलांकडे फक्त सेक्सचे खेळणे म्हणून पाहातात. त्यामुळेच सुशिक्षित, नोकरदार आणि प्रगतीची ओढ असलेल्या अफगाण महिलांमध्ये निजाम बदलल्यामुळे प्रचंड अस्वस्थता आहे. त्यांना माहीत आहे की, तालिबान भलेही असे सांगत असले की, ते महिलांचे शिक्षण आणि नोकरीवर गदा येऊ देणार नाहीत, तरीही जेव्हा संपूर्ण अफगाणिस्तान त्यांच्या ताब्यात येईल आणि तालिबानची सत्ता स्थापन होईल तेव्हा सर्वप्रथम महिलांची स्थिती बिकट होणार आहे. त्यांना पुन्हा एकदा आपली नोकरी आणि अभ्यास सोडून आपल्या घरात कैद व्हावे लागेल. स्वत:ला हिजाबमध्ये लपेटून शरिया कायद्याचे काटेकोरपणे पालन करावे लागेल.

यावेळी अफगाण गायक, चित्रपट निर्माते, अभिनेत्री, नृत्यांगना, खेळाडू हे कोणत्या ना कोणत्या मार्गाने अफगाणिस्तानातून पळून जाण्याच्या प्रयत्नात आहेत. तालिबानचा ताबा घेतल्यापासून मोठया संख्येने कलाकार अफगाणिस्तान सोडून गेले आहेत. त्याचे कारण म्हणजे तालिबानने त्यांना शरिया कायद्यानुसार त्यांच्या व्यवसायाचे मूल्यमापन करून व्यवसाय बदलण्याचे फर्मान सोडले आहे.

त्यांनी आज्ञा न पाळल्यास ते गोळयांचे लक्ष्य होतील, कारण तालिबान त्यांचा औदार्याचा मुखवटा त्यांच्या चेहऱ्यावर फार काळ ठेवू शकत नाहीत. अमेरिकन सैन्य पूर्णपणे माघारी फिरल्यानंतर ते त्यांचा खरे रंग दाखवतील.

आता फक्त आठवणी

ज्या अफगाणी महिला ६०च्या दशकात किशोरावस्थेत होत्या किंवा तारुण्याच्या उंबरठयावर पाय ठेवणार होत्या त्या आता वृद्ध झाल्या आहेत, मात्र त्यावेळच्या अफगाणिस्तानची आठवण येताच त्यांच्या डोळयात चमक येते. सुरुवातीला ब्रिटनची संस्कृती आणि नंतर रुसी संस्कृतीच्या प्रभावामुळे ६०व्या दशकात अफगाणी महिलांचे आयुष्य खूपच ग्लॅमरस होते.

आज जिथे त्या बुरख्याशिवय बाहेर पडू शकत नाहीत त्या अफगाणच्या जमिनीवर एकेकाळी फॅशन शोचे आयोजन होत असे. महिला शॉर्ट स्कर्ट, बेलबॉटम, मिडी, लाँग स्कर्ट, शॉर्ट पॅन्टसारख्या कपडयांवर रंगीत स्कार्फ आणि मफलर घालत. उंच टाचांच्या चपला घालत. स्टाईलमध्ये केस कापत. बिनधास्तपणे पुरुषांसोबत सर्वत्र फिरत. क्लब, खेळ, सहलीचा आनंद घेत.

काबूलच्या रस्त्यांवर दिसणारी अफगाणी महिलांची फॅशनेबल स्टाईल हॉलिवूडच्या अभिनेत्रींनपेक्षा कमी नव्हती. उच्च शिक्षण घेऊन त्या मोठया हुद्द्यावर काम करत. १९६० पासून १९८०च्या दरम्यानचे फोटो पाहिल्यास अफगाणिस्तानमध्ये महिला किती स्वच्छंद आणि स्वतंत्र होत्या, हे लक्षात येईल. फॅशनसह सर्वच क्षेत्रात त्या अग्रेसर होत्या. तेव्हाच्या काबूलचे फोटो पाहून असा आभास होतो की, तुम्ही लंडन किंवा पॅरिसचे जुने फोटो पाहात आहात.

फोटोग्राफर मोहम्मद कय्यूमींचे फोटो त्या काळच्या वास्तवाची झलक दाखवतात. वैद्यकीय असो किंवा हवाई क्षेत्र असो, प्रत्येक क्षेत्रात अफगाणी महिलांनी स्वत:चा ठसा उमटवला होता. १९५०च्या आसपास अफगाणी मुले-मुली विद्यापीठ आणि चित्रपटगृहातही एकत्र फिरायची, मौजमस्ती करायची. अफगाणी महिलांचे आयुष्यही खूपच आनंदी होते.

प्रत्येक क्षेत्रात होत्या अग्रेसर

त्याकाळी अफगाण समाजात महिलांची भूमिका महत्वपूर्ण होती. शिक्षण, नोकरी, अशा प्रत्येक क्षेत्रात त्या पुरुषांच्या खांद्याला खांदा लावून वाटचाल करत होत्या. १९७०च्या दशकाच्या मधल्या काळात अफगाणिस्तानच्या तंत्रज्ञानाच्या संस्थांमध्ये महिला असणे, ही सर्वसामान्य बाब होती. काबूलच्या पॉलिटेक्निक विद्यापीठात सर्व अफगाणी मुली पुरुषांसोबत शिक्षण घेऊ शकत होत्या. १९७९ पासून १९८९ पर्यंत अफगाणिस्तानातील सोव्हिएतच्या हस्तक्षेपादरम्यान अनेक सोव्हिएत शिक्षक अफगाणच्या विद्यापीठात शिकवायचे. तेव्हा महिलांवर तोंड झाकण्याची बंधने लादलेली नव्हती. त्या त्यांच्या पुरुष मित्रांसोबत काबूलच्या रस्त्यांवर बिनधास्त फिरायच्या.

मात्र १९९० च्या दशकात तालिबानी प्रभाव वाढल्यानंतर महिलांना बुरखा घालण्याची ताकीद देण्यात आली. त्यांच्या घराबाहेर पडण्यावरही निर्बंध आले.

अफगाणिस्तान असो किंवा भारत, धर्माने सर्वात जास्त नुकसान महिलांचेच केले. सर्वात जास्त अन्याय महिलांवर केला. गुलामगिरीच्या शृंखलेत सर्वात जास्त महिलाच जखडल्या गेल्या. जर एखादा पुरुष धर्माच्या हातून मारला गेला तर त्याचे परिणाम भोगायची वेळही महिलांवर आली. एक पुरुष मेल्यावर कमीत कमी ४ महिलांना त्रास सहन करावा लागतो आणि तो आयुष्यभर सहन करतच कसेबसे जगावे लागते. ती त्या पुरुषाची आई, बहीण, पत्नी आणि मुलगी असते. धर्म हा महिलांचा सर्वात मोठा शत्रू आहे. धर्माच्या शृंखला तोडून टाकण्याचा निर्णय महिलांनाच घ्यावा लागणार आहे. ती हिंमत त्यांच्यात कधी निर्माण होईल, हे सध्या तरी सांगणे अवघड आहे.

धर्म हा एक बहाणा आहे

आता अफगाणिस्तानमध्ये इस्लाम आणि भारतात हिंदुत्व आपली पकड मजबूत करत आहे. दोघांमध्ये फारसा फरक नाही. ते इस्लामच्या नावावर तर हे हिंदुत्वाच्या नावावर मारहाण करतात. धर्माचे ठेकेदार अफगाणिस्तानमध्ये असोत किंवा हिंदुस्तानात, ते सत्ताधाऱ्यांना स्वत:च्या मर्जीनुसार वागवतात आणि त्यांच्या हातून हा गुन्हा घडवून आणतात. सत्तेची भाषा वापरून महिलांना अपमानित केले जाते.

इतके निराश का?

प्रियंका गांधी निवडणूक काळात प्रचारासाठी मैदानात उतरतात तेव्हा त्यांच्या कपडयांपासून ते दिसण्यापर्यंत राजकारणी टिकाटिप्पणी करतात. प्रियंकाला पाहून असे अनेकदा बोलले गेले की, सुंदर महिला राजकारणात काय करू शकणार? अशाच प्रकारे शरद यादव यांनी वसुंधरा राजेंवर केलेली टिका लक्षात असेलच. ते त्यांच्या लठ्ठपणावर खोचकपणे बोलले होते की, वसुंधरा राजे लठ्ठ झाल्या आहेत. त्यांना आरामाची गरज आहे.

महिलांसंबंधी असे बेताल बोलणाऱ्यांना धर्माचे फळ कधीच मिळत नाही. धर्माचे ठेकेदार अशा बोलण्यावर हसतात आणि सत्तेवर बसलेले अशा लोकांना प्रोत्साहन देतात. आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे सत्तेची ताकद प्राप्त करणाऱ्या महिलाही महिलांबद्दल असे हीन वक्तव्य करणाऱ्यांचा विरोध करण्याची किंवा त्यांना फटकारण्याची हिंमत दाखवत नाहीत.

धर्म जीवनाला गुलाम बनवतो

* प्रतिनिधी

प्रत्येक प्रौढ व्यक्तीला प्रेम आणि विवाह करण्याचा मूलभूत अधिकार आहे आणि कोणत्याही बजरंगी, खाप, कोणत्याही सामाजिक किंवा धार्मिक गुंडाला हा अधिकार काढून घेण्याचा अधिकार नाही, असे सर्वोच्च न्यायालय जरी म्हणत असले, तरी प्रत्यक्षात धार्मिक संस्थांना हा अधिकार आहे. लग्नांमधील मध्यस्थ. सोडणार नाही विवाह हा धर्माच्या लुटीचा नटबोल्ट आहे ज्यावर धर्माचा प्रचार आणि ढोंगीपणा टिकून आहे आणि सर्वोच्च न्यायालय काहीही म्हणो, कोणत्याही धर्माकडून कोणतीही तडजोड खपवून घेतली जाणार नाही.

जो कोणी धर्माच्या आदेशाविरुद्ध लग्न करेल, त्याला शिक्षा केवळ त्यालाच नाही तर संपूर्ण कुटुंब आणि नातेवाईकांनाही दिली जाईल. या कुटुंबाशी कोणताही संबंध ठेवू नका, असे सर्वांना सांगितले जाईल. कोणताही पंडित, मुल्ला, पाद्री लग्न लावणार नाही. स्मशानभूमीत जागा मिळणार नाही, लोक भाड्याने घरे देणार नाहीत, नोकऱ्या मिळणार नाहीत.

धर्माचा सार्वत्रिक प्रभाव असतो. सातासमुद्रापार राहूनही जेव्हा लोक कुंडली जुळवून लग्न करतात, तेव्हा गोर्‍या-काळ्यांचीही कुंडली काढतात, म्हणजे धर्म, रंग आणि नागरिकत्व वेगळे असूनही कायद्यानुसार लग्न झाले होते, हे सिद्ध होईल. काय करावे? हिंदुत्वाच्या ढोल-ताशांमध्ये सर्वोच्च न्यायालयाची कुजबुज हरवली जाईल.

पारंपारिक विवाह चालतात, त्यामुळे पती-पत्नीने लग्न चालवणे आवश्यक असल्याने त्यांना कुंडली, जात, गोत्र, सपिंडा, धर्म या गोष्टींचा काही अर्थ नसतो. विवाह ही हृदयाची व्यावहारिक तडजोड आहे. एकमेकांवर अवलंबून राहणे ही केवळ नैसर्गिक गरज नाही, तर ती सामाजिक सुरक्षिततेसाठीही आवश्यक आहे आणि त्यासाठी कोणत्याही धर्मगुरूच्या आदेशाची गरज नाही. प्रेम असेल, प्रेम असेल, सहमती असेल, आदर असेल तर कोणताही विवाह यशस्वी होतो. आई-वडिलांवर अवलंबित्व व्यक्त करून मुलं कुठलंही बंधन, लग्न अशा गोंदाने जोडतात की, सर्वोच्च न्यायालय, कायद्याची, कुंडलीची गरजच उरत नाही.

कुंडली, जात, गोत्र, सपिंडच्या प्रपंच पंडितांनी जोडले आहे, ते धर्माचे उत्पादन आहे, नैसर्गिक किंवा वैज्ञानिक नाही. विवाह ही अशी वैयक्तिक कृती आहे जी एखाद्या व्यक्तीचे जीवन बदलते आणि धर्म पती-पत्नीला या प्रसंगी समारंभांचे स्वामी न होता मास्टर परमिट देणारे बनून आजीवन गुलाम बनवतो.

लग्नात धर्माचा सहभाग असेल तर त्याला मुलं झाल्यावर बोलावलं जाईल आणि मगच त्याला धर्मात जोडलं जाईल जेणेकरून तो मरेपर्यंत धर्माच्या दुकानदारांसमोर परवानगीसाठी उभा राहील.

पाखंडी माणसाशी लग्न केल्याचा धर्माचा राग असा आहे की एक ग्राहक कमी झाला आहे. अन्य धर्माचे ग्राहकही कमी असल्याने दोन्ही धर्माचे लोक एकत्र येऊन या प्रकाराला विरोध करतात. सामान्यतः, शांतता आणि सुरक्षितता तेव्हाच मिळते जेव्हा जोडीदारांपैकी एकाने धर्मांतर करण्यास तयार होतो.

गोत्र किंवा सपिंड हा भेद विसरून एकाच धर्मात लग्न होत असेल, तर त्या धर्माच्या दुकानदारांना दोघांनाही मारण्याशिवाय पर्याय नाही. शहरांत ते शक्य नाही पण खेड्यापाड्यांत चालणे सोपे आहे, ते शक्य आहे आणि अमलातही येऊ शकते.

सर्वोच्च न्यायालय काहीही म्हणो, जोपर्यंत देशात धर्माच्या दुकानदारांची राजवट आहे आणि आज तेच राज्य करत आहेत, तोपर्यंत सर्वोच्च न्यायालयाच्या आदेशानेच नरेंद्र मोदींचे अच्छे दिन आले आहेत, असे आहे.

लोकशाही आणि धर्म

* प्रतिनिधी

धर्म आणि संस्कृतीच्या नावाखाली होणारे स्त्रियांचे शोषण लोकशाही किंवा लोकशाहीच्या आगमनानंतरच थांबले होते, परंतु आता पुन्हा षडयंत्रवादी धर्माचे दुकानदार आपल्या आगळ्या वेगळ्या प्राचीन संस्कृतीच्या नावाखाली पुन्हा आपली जुनी विचारसरणी दाखवत आहेत, ज्यामध्ये महिला पहिले होते. शिकार होते. तालिबानच्या राजवटीत अफगाणिस्तानात हे स्पष्ट होते. पण भारतातही अथक यात्रा, हवन, प्रवचन, तीर्थयात्रा, पूजा, श्री, आरत्या, धार्मिक उत्सव यातून लोकशाहीने दिलेले स्वातंत्र्य हिरावून घेतले जात आहे. आज अमेरिकेलाही सोडले जात नाही, जिथे गर्भधारणेच्या नियंत्रणाची जोरदार चर्चा केली जाते, जी खरं तर स्त्रीच्या लैंगिक सुखावर नियंत्रण असते आणि जी स्त्री केवळ एक मूल जन्माला घालणारी यंत्र बनवते, मेहनती नागरिक नाही.

सांस्कृतिक पुनरुज्जीवनाच्या नावाखाली स्वदेशी पोशाख, देशी सण, जातीतील विवाह, कुंडली, मंगळदेव, वास्तू, आरक्षणाविरोधात आवाज उठवला जात असून, धर्माच्या तावडीतून बाहेर काढल्या जाणाऱ्या लोकशाहीला कमकुवत करणारी, मंदिर मशीद. गुरुद्वारा धर्म जबरदस्ती करत आहे. या सर्व धर्मांच्या दुकानात महिलांना आपली कमाई अर्पण करावी लागते, प्रत्येक वेळी त्यांना त्यांच्या लोकशाही संपत्तीतील काही भाग धर्माच्या दुकानदाराला द्यावा लागतो. हा शो असू शकत नाही, कारण ही सर्व धार्मिक दुकाने पुरुष त्यांच्या स्वत: च्या नियमानुसार आणि पद्धतीनुसार चालवतात आणि यामध्ये मुख्य व्यक्तीची पूजा केली जाते. तो एकतर पुरुष आहे किंवा पुरुषाचे मूल किंवा पत्नी असल्यामुळे हिंदू धर्मात त्याची पूजा केली जाते. वहिनी स्त्री अस्तित्वात नाही आणि ती मतपेट्यांपर्यंत पोहोचते.

लोकशाही म्हणजे केवळ मतदानाचा अधिकार नाही. लोकशाही म्हणजे सरकार आणि समाज चालवण्याचा पुरुषांना समान अधिकार. या देशात इंदिरा गांधी, जयललिता, ममता बॅनर्जी यांसारख्या नेत्या असूनही देशातील लोकशाही ही पुरुषांची गुलाम बनून पुन्हा धर्माच्या आडून रोज त्याच मार्गावर चालली आहे.

नरेंद्र मोदी यांच्या सरकारमध्ये महिलांची उपस्थिती नगण्य आहे. 2014 मध्ये सुषमा स्वराज यांनी पंतप्रधानपदावर ही इच्छा व्यक्त केली होती, त्यानंतर त्या निवडून न आल्याने त्यांना परराष्ट्र मंत्री करण्याऐवजी व्हिसा मंत्री बनवून महिलांना स्थान नसल्याचे दाखवण्यात आले. अर्थमंत्री निर्मला सीतारामन प्रत्येक वाक्यात जय श्री राम नव्हे तर जय नरेंद्र मोदी बोलतात जेणेकरून त्यांचे सिंहासन टिकून रहावे. ती एक सुशिक्षित, हुशार, सुंदर, हुशार आणि कदाचित कमावती बायको आहे जी तिला विचारून प्रत्येक गोष्टीचे उत्तर देते. लोकशाहीचा अंतिम अर्थ असा आहे की, प्रत्येक स्त्री मग ती कार्यालयात असो, राजकारणात असो, शाळेत असो किंवा घरात असो, ती स्वतःचे निर्णय घेऊ शकते.

18व्या आणि 19व्या शतकात स्त्रिया आणि पुरुष लोकशाहीच्या फायद्यासाठी लढले, परंतु 20व्या शतकाच्या उत्तरार्धात आणि 21व्या शतकाच्या सुरुवातीला हा लढा कमकुवत झाला आहे. आज अमेरिकेतील महिला गर्भपात केंद्रांवर धरणे देत आहेत आणि भारतातील कष्टकरी स्वतंत्र गुजराती महिला गर्भपात करू शकतात. पुरुष हे गुरूंचे नवे आहेत.

लोकशाहीचा अर्थ आर्थिक स्वातंत्र्य असाही आहे जो शून्य होत आहे. प्रत्येक स्त्रीचा गौरव केला जातो ज्याने उच्च स्थान प्राप्त केले आहे, परंतु हे देखील सांगितले जाते की तिला तिच्या वडिलांमुळे किंवा पत्नीमुळे मिळाले आहे. ज्या महिला अधिकार्‍यांवर आजकाल काही आर्थिक गुन्ह्यांचे खटले सुरू आहेत, त्यांचे पदर उघडल्यावर खरी लगाम पतींच्याच हातात असल्याचे स्पष्टपणे दिसून येते.

लोकशाहीचा आत्मा चिरडण्यात धर्माला मोठे स्थान आहे कारण भांडवलशाही महिलांना मोठी ग्राहक मानते. आदर देते आणि म्हणून लोकशाहीचे रक्षण करते. धर्माला चालविता येणार्‍या स्त्रियांची गरज आहे आणि ते त्यांचे एजंट धराधरकडे पाठवतात. लोकशाहीला एजंट नसतो, लोकशाहीला खिंडार पाडण्यासाठी सैनिकांची अख्खी फौज असते. लोकशाही किती काळ टिकेल आणि महिला किती काळ मुक्त होतील, हे पाहणे बाकी आहे. आता क्षितिजावर काळे ढग दिसू लागले आहेत.

काय असावं पत्नीचं आडनाव

* नाज खान

आशियातील महाद्वीप असलेल्या जपानमध्ये स्त्री अधिकारांचा पराभव झाला. तांत्रिकदृष्ट्या संपन्न देश असलेल्या जपानमध्ये ५ स्त्रियांनी न्यायालयात याचिका दाखल करून आपल्या नावासोबत पतीचं आडनाव न लावण्याबाबत अर्ज दाखल केला होता. परंतु याबाबत न्यायालयाने स्त्रियांच्या विरोधात निर्णय सुनावला. यामुळे आता स्त्रियांना आपल्या नावासोबत पतीचं आडनाव लावणं गरजेचं आहे. हा त्या देशाच्या घटनेचा निर्णय आहे, ज्या देशात शिक्षासंपन्न लोक आहेत, जी तंत्रज्ञानात खूप पुढे आहेत आणि जिथे वृद्धांची संख्या तरुणाईपेक्षा अधिक वेगाने वाढतेय. खरं तर त्या देशात तर स्त्रियांबाबत अधिक उदारतेच्या गोष्टी समोर यायला हव्या होत्या, परंतु त्याच देशात या निर्णयानंतर स्त्रियांसाठी संघर्ष अधिकच वाढलाय.

जपानी न्यायालयाच्या मते हा कायदा संविधानाच्या विरोधात जाऊ शकत नाही. याव्यतिरिक्त अजून एक कायदादेखील आहे जो स्त्रियांना घटस्फोटानंतर ६ महिन्यांच्या आत लग्न करायला सहमती देत नाही. हे दोन्ही कायदे १९व्या शतकातील आहेत जे अजूनही बदलले गेले नाहीएत. त्या देशात स्त्रियांना आजदेखील पतीच्या नावापेक्षा स्वत:चं अस्तिव निर्माण करण्याचा अधिकार नाहीए.

पतीचं आडनावच का?

अशावेळी स्त्रियांच्या मनात प्रश्नांचं काहूर माजणं स्वाभाविक आहे की यासाठी पतीचं आडनाव आपल्या नावापुढे लावणं किती योग्य आहे.

आजच्या नव्या युगात काही नामवंत स्त्रिया आडनावाच्या सोबत पतीचं आडनावदेखील लावतात परंतु तरीदेखील प्रश्न मनात येतोच की आधुनिक समाजातदेखील पत्नीनेच पतीचं आडनाव का लावावं?

जी मुलगी लग्नापूर्वी वडिलांच्या आडनावासोबत आपलं शिक्षण पूर्ण करते आणि स्वत:ची ओळख निर्माण करते, लग्न होताच अचानक तिची ओळख बदलते. तिच्या नावासोबत पतीचं आडनाव जोडलं जातं. आपल्या नावासोबत पतीचं आडनाव लावायचं आहे की नाही हे तिला विचारलंच जात नाही. मात्र हे आडनाव जेव्हा तिच्यावर थोपवलं जातं तेव्हा तिथे स्त्रीच्या होकाराचा प्रश्नच कुठे निर्माण होतो? अर्धांगिनी म्हणत घरी आणल्या जाणाऱ्या स्त्रीला अर्धा अधिकार तरी कुठे दिला गेलाय? माहेराहून सासरी येताच तिचं नाव कधी बदललं जातं, याची तिला जाणीव कुठे होते आणि तिला एका नव्या नावाने हाक मारली जाते, जणू एका रात्रीत एका नात्याने तिची अनेक वर्षांची ओळख हिरावून घेतली.

सर्व देशांची वागणूक एकसारखी

जेव्हा पतीशी पत्नीचं नातं तुटतं तेव्हा यापेक्षादेखील अधिक दु:ख होतं. पती मुलंबाळं, घरदार प्रत्येक गोष्टींबरोबरच पत्नीकडून आपलं नावदेखील हिरावून घेतो आणि पत्नी वर्षानुवर्षं एकाच घरात राहूनदेखील अचानक आपली ओळख शोधू लागते की शेवटी तिचं अस्तित्त्व नेमकं काय आहे? लग्नापूर्वी वडिलांचं नाव तिची ओळख होती, जी रक्ताचं नातं असल्यामुळे आयुष्यभर तुटायला नको होती. जसं तिच्या भावाचं नाव तिच्या वडिलांच्या नावासोबत अतूट आहे, तसंच तिच्यासोबतदेखील व्हायला हवं होतं. परंतु ती मुलगी आहे, म्हणून तिची ओळख तिच्या पतीशी आहे आणि पती जेव्हा तिच्याशी नातं तोडतो तेव्हा तिने आपली ओळख कुठे शोधायची? मग पुन्हा वडिलांचं नाव आपल्या नावाशी जोडायचं वा पतीच्या आडनावालाच नावासोबत राहू द्यायचं का?

जगात प्रत्येक देशात स्त्रियांसाठी एकसारखा कायदा आहे. मग तो जपान असो वा चीन, इस्लामिक देश असो वा ख्रिश्चन देश वा मग सनातन समाज.

धर्ममजहबच्या साच्यात भलेही हे देश एक नसतील, परंतु महिलांवर लादल्या जाणाऱ्या अधिकारांच्या बाबतीत सर्व देशांची वागणूक एकसारखीच राहिलीय. मग ती स्त्री शिक्षित असो वा अशिक्षित, गरीब असो वा श्रीमंत सर्वांवर पुरुष अधिकार लागू होतात.

प्रश्न फक्त अस्तित्वाचा नाही

खरंतर प्रश्न फक्त अस्तित्वाचा नाहीए. जी व्यवस्था लग्नापूर्वी कायम होती, त्यामध्ये अचानक बदल होण्याने अडचणी निर्माण होतात. जसं लग्नापूर्वी सर्व शैक्षणिक कागदपत्रं, ओळखपत्रं, पासपोर्ट, रेशनकार्ड इत्यादींवर वडिलांचं आडनाव असतं, परंतु लग्नानंतर एक तर यामध्ये बदल केला जातो जे खूपच कटकटीचं काम आहे वा मग पत्नीचं व्यावहारिक नाव आणि कागदपत्रांमध्ये नाव दोन्ही वेगवेगळी ओळख असतात.

खरंतर आपण समाधान मानून होतो की स्त्रिया आपल्या या अधिकाराबाबत जागरूक झाल्या आहेत आणि भलंही जपानची घटना त्यांच्या पतीच्या नावापेक्षा वेगळी ओळख देत नसली, तरी तिथे स्त्रियांचा संघर्ष अजूनही सुरूच आहे.

२००७ सालचं कॅलिफोर्नियाचं एक विधेयकदेखील उदाहरण म्हणून देऊ शकतो. या विधेयकामध्ये कोणताही पुरुष आपल्या पत्नीचं आडनाव आपल्या नावासोबत जोडण्यास स्वतंत्र आहे. या विधेयकाचा निर्णय एका जोडप्याने दाखल केलेल्या याचिकेनंतर देण्यात आला होता. या याचिकेत पतीने पत्नीचं आडनाव आपल्या नावासोबत लावण्याची इच्छा प्रकट केली होती.

इतिहासात महिलांना अधिकार मिळाले आहेत, परंतु यासाठी त्यांना बराच त्रास सहन करावा लागला होता. कदाचित याच सामाजिक व्यवस्थेला पाहून ‘द सेकंड सेक्स’ची फ्रेंच लेखिका सीमोन द बसने म्हटलं होतं की स्त्री असत नाही तर ती बनविली जाते.

अनलिमिटेड कहानियां-आर्टिकल पढ़ने के लिएसब्सक्राइब करें