आरोग्य परामर्श

* डॉक्टर, सुदीप सिंग सचदेव, नेफ्रोलॉजिस्ट, नारायण सुपर स्पेशालिटी हॉस्पिटल, गुरुग्राम

प्रश्न : मी २२ वर्षांची आहे. काही दिवसांपासून मला श्वास घेण्यास खूप त्रास होत होता. मला भीती वाटत होती की मला कोरोना तर झाला नसेल, पण तपासणीत माझ्या किडनीमध्ये फॉस्फरसचे प्रमाण वाढल्याचे निदर्शनात आले. मला योगा करण्याचा सल्ला देण्यात आला आहे, परंतु मला हे जाणून घ्यायचे आहे की ही समस्या आहाराद्वारे दूर केली जाऊ शकते का?

उत्तर : तुम्ही ज्या समस्येचा उल्लेख करत आहात त्याला हायपरफॉस्फेटमिया म्हणतात. हे फॉस्फरसच्या अतिसेवनामुळे होते. यापासून सुटका मिळवण्यासाठी योगासोबतच आहारात बदल केल्यास फॉस्फेटचे प्रमाणही कमी करता येते.

सॉफ्ट ड्रिंक, चॉकलेट, प्रक्रिया केलेले मांस, प्रक्रिया केलेले चीज, जंक फूड, आईस्क्रीम इत्यादींचे सेवन कमीत कमी करावे. याशिवाय बीन्स, ब्रोकोली, कॉर्न, मशरूम, भोपळा, पालक आणि रताळे इत्यादींचे सेवनदेखील कमी करावे. अगदी मांस, मासे, कॉटेज चीज, मोझरेला चीज इत्यादींचे सेवन महिन्यातून एकदाच करावे.

प्रश्न : मी २६ वर्षांची आहे. बरेच दिवस माझे पोट खालच्या भागात कधीही दुखू लागते. कधीकधी ही वेदना सौम्य असते तर कधी तीक्ष्ण असते. यासोबतच मला रात्री वारंवार लघवी होऊ लागली आहे, त्यामुळे मला जळजळ होण्याची समस्या होते. मला सांगा हे का होत आहे आणि त्यावर उपाय काय आहे?

उत्तर : तुम्ही सांगितलेली लक्षणे मूत्रपिंडाचा आजार दर्शवतात. सुरुवातीला या आजाराची काही विशिष्ट लक्षणे दिसत नाहीत, परंतु तुम्ही सांगितलेल्या लक्षणांवरून असे दिसते की हा त्रास किरकोळ नाही. तथापि तुम्हाला घाबरण्याची गरज नाही. सर्व प्रथम आपण हे नेफ्रोलॉजिस्टकडून तपासले पाहिजे. जितक्या लवकर समस्येचे निदान होईल तितके चांगले, कारण निदान आणि उपचारात उशीर केल्याने केवळ तुमचा जीवच धोक्यात येऊ शकत नाही, तर तुम्हाला इतर अनेक समस्यांचा सामनादेखील करावा लागू शकतो. सर्वात धोकादायक परिणामांपैकी किडनी रोगाची शेवटची पायरी, अशक्तपणा आणि हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी रोग यासारख्या संबंधित रोगांची ओळख आहे.

रोग टाळण्यासाठी निरोगी आणि सक्रिय जीवनशैलीचा अवलंब करा आणि आवश्यक असल्यास आपल्या आहारातदेखील बदल करा. अधिकाधिक पेये, विशेषत: पाणी प्या, जेणेकरून मूत्रपिंड शरीरातून सोडियम, युरिया आणि विषारी पदार्थ सहजपणे काढून टाकू शकतील. सोडियम किंवा मीठाचे सेवन कमीत कमी करा.

प्रश्न : मी ३८ वर्षांची नोकरदार महिला आहे. कामाच्या व्यस्त वेळापत्रकामुळे मी माझ्या तब्येतीकडे कधीच लक्ष देऊ शकले नाही, त्यामुळे माझी किडनी जवळपास खराब झाली आहे. मूत्रपिंड प्रत्यारोपणाचे कुठले दुष्परिणाम आहेत का? समस्येपासून मुक्त होण्याचा दुसरा कोणताही मार्ग आहे का?

उत्तर : जेव्हा मूत्रपिंड निकामी होऊन अंतिम टप्प्यात पोहोचते तेव्हा डायलिसिस किंवा किडनी प्रत्यारोपणानेच त्यावर नियंत्रण मिळवता येते. डायलिसिस आठवडयातून एकदा किंवा त्याहूनही अधिक वेळाही केले जाऊ शकते, ते परिस्थितीवर अवलंबून असते. प्रत्यारोपणामध्ये खराब झालेले मूत्रपिंड निरोगी मूत्रपिंडाने बदलले जाते. ८० टक्के प्रत्यारोपण प्रकरणे यशस्वी होतात. प्रत्यारोपणाच्या प्रकरणांमध्ये एकच भीती असते की शरीर कदाचित प्रत्यारोपणास नाकारणार तर नाही का? तथापि हा धोका पत्करणे महत्त्वाचे आहे, कारण निरोगी मूत्रपिंड तुम्हाला चांगले जीवन जगण्यास मदत करू शकते.

प्रश्न : मी ३२ वर्षांचा आहे. खरं तर अनेक दिवसांपासून मला माझ्या खालच्या ओटीपोटात असे दुखत आहे जणू कोणी सुई टोचत आहे. ही वेदना माझ्या प्रायव्हेट पार्टमध्येही जाणवत आहे, त्यामुळे माझे जगणे कठीण झाले आहे. कृपया मला सांगा की यापासून मुक्त कसे व्हावे?

उत्तर : हे दुखणे किडनी स्टोनचे लक्षण असू शकते. आनुवंशिकता, औषधांचे दुष्परिणाम, लघवीत वारंवार संसर्ग, खनिज घटकांचे जास्त प्रमाण, पाण्याचे कमीत कमी सेवन इत्यादींमुळे खडे तयार होतात. कॅल्शियम किंवा यूरिक अॅसिड हळूहळू मूत्रपिंडात जमा होते आणि खडयाचा आकार घेते. सर्वप्रथम स्वत:ची तपासणी करा म्हणजे खरी समस्या काय आहे हे कळेल.

जर खडा लहान असेल तर काही औषधे आणि जास्त पाणी प्यायल्याने तो लघवीद्वारे बाहेर निघेल. जर तो मोठा असेल तर शस्त्रक्रियेद्वारे बाहेर काढला जाईल. त्यामुळे तपासणी करण्यास अजिबात उशीर करू नका.

प्रश्न : माझ्या एका मैत्रिणीचे किडनी प्रत्यारोपण होत आहे. किडनी दानासाठी डॉक्टरांनी माझी निवड केली आहे. तथापि मला यावर काही आक्षेप नसला तरी मला हे जाणून घ्यायचे आहे की याचे काही दुष्परिणाम आहेत का? किडनी दान केल्यानंतर कोणकोणती काळजी घ्यावी लागेल?

उत्तर : तू कोणाला तरी जीवदान देणार आहेस याचा मला आनंद आहे. तुला घाबरून जाण्याची गरज नाही, कारण एक किडनी असूनही एक निरोगी आणि चांगले जीवन जगता येते. तुला फक्त काही गोष्टींची काळजी घ्यावी लागेल जसे की निरोगी जीवनशैली जगणे, वेदनाशामक औषधांचे सेवन कमी करणे, डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार अँटीबायोटिक्स घेणे, शारीरिकदृष्टया सक्रिय असणे, पौष्टिक आणि संतुलित आहार घेणे इत्यादी. या सर्व गोष्टींची काळजी घेतल्यास तुम्हाला कधीही कुठला त्रास होणार नाही.

आरोग्य परामर्श

* डॉ. यतीश अग्रवाल

प्रश्न : मी २८ वर्षीय विवाहित महिला आहे. माझा रंग सावळा आहे. मी आता गरोदर आहे. असा काहीतरी उपाय सांगा की बाळ गोऱ्या रंगाचे होईल. आहाराने त्याच्यावर काही प्रभाव पडतो का? दुसरे काही घरगुती उपाय असतील, तर तेही सांगा? गृहशोभिकेच्या याच स्तंभात काही महिन्यांपूर्वी त्वचेच्या रंगामागे मिलेनोसाइटची माहिती दिली होती. असा काही उपाय आहे का की बाळाची मिलेनोसाइट अपरिणामकारक राहील व बाळ गोरेगोमटे होईल?

उत्तर : आपल्या चेहऱ्याची ठेवण आणि इतर शारीरिक गुण उदा. उंचीप्रमाणेच आपल्या त्वचेचा रंग ठरवणाऱ्या मिलेनोसाइट्सच्या घनत्वाचे गणितही आपले जीन्स निश्चित करतात. ते आपल्या आईवडील आणि इतर पूर्वजांशी जुळतात. त्यांना कशाही प्रकारे बदलता येत नाही.

तसेही एखाद्या व्यक्तिचे रूप-सौंदर्य केवळ त्याच्या रंगावरच अवलंबून नसते. अनेक सावळ्या रंगाचे लोकही खूप सुंदर दिसतात आणि अनेक गोरेगोमटे सामाजिक दृष्ट्या सुंदर नसतात. त्यामुळे आपण उगाचच स्वत:च्या व होणाऱ्या बाळाच्या रंगाबाबत एवढा विचार करू नका.

गरोदरपणानुसार उचित प्रमाणात प्रोटीन, व्हिटॅमिन आणि मिनरलयुक्त आहार घ्या. त्यामध्ये फळे, पालेभाज्या, दूध, अंडी, डाळी पुरेशा प्रमाणात असावीत. जेणेकरून आपल्याला व आपल्या बाळाला सर्व पोषक तत्त्वे पुरेशा प्रमाणात मिळू शकतील.

प्रश्न : मी २८ वर्षांची तरुणी आहे. मला पाळी येत नाही. गेल्या काही दिवसात मी डॉक्टरांच्या सल्ल्यावरून आपले पेल्विक अल्ट्रासाउंड करून घेतले होते. त्याच्या रिपोर्टनुसार, माझ्या युटेरसची साइज २९ मिलीमीटर १८ मिलीमीटर १३ मिलीमीटर आहे. मला पुढे कधी गर्भधारणा होईल का? मी काय केले पाहिजे, योग्य सल्ला द्या?

उत्तर : तुम्ही तुमच्या अल्ट्रासाउंडचा पूर्ण रिपोर्ट पाठवला असता, तर चांगले झाले असते. त्यामुळे युटेरसबरोबरच ओव्हरीजबाबतही माहिती मिळाली असती. राहिला प्रश्न युटेरसचा, तर युटेरस लहान असून, त्याचा व्यवस्थित विकास झालेला नाहीए. याला हाइपोप्लास्टिक युटेरसचा दर्जा दिला जातो. हा विकार अनेक कारणांनी होतो. त्याच्या मुळाशी जाण्यासाठी सविस्तर डॉक्टरांकडून तपासणी करून घेणे आवश्यक आहे.

काही महिलांमध्ये युटेरस सुरुवातीपासूनच लहान असतो आणि ही स्थिती एखाद्या मोठ्या सिंड्रोमचा भाग असते. त्यामध्ये केवळ युटेरसच नव्हे, तर व्हेजाइनाचाही व्यवस्थित विकास होत नाही. काही महिलांमध्ये युटेरसचे लहान असणे त्या मोठ्या क्रोमोझमल विकाराचा भाग असतो, ज्याला टर्नर सिंड्रोम असे नाव दिले गेले आहे. त्यामध्ये मोठी सुधारणा होण्याची शक्यता नसते. एखाद्या मुलीमध्ये हा लैंगिक अवयवांचा विकास अर्धवट राहतो, जेव्हा ती आईच्या गर्भात असते आणि आई सिंथेटिक इस्टरोजेन म्हणजेच डाईइथाइलस्टील्बेस्ट्रो घेते.

काही उदाहरणांत ही संपूर्ण समस्या हार्मोनल पातळीवर निर्माण होते. किशोरावस्थेत जेव्हा शरीर प्यूबर्टीसह होणाऱ्या हार्मोनल बदलांच्या देखरेखीत स्वत:ला वाढत्या वयासाठी तयार करते आणि इतर सेक्शुअल गुणांसोबतच लैंगिक अवयवही परिपक्व होऊन मातृत्वाची जबाबदारी सांभाळण्यासाठी विकसित होतात, त्यावेळी अंतर्गत हार्मोनल गडबड झाल्यामुळे युटेरसचा विकास मध्येच अर्धवट राहतो. ही विकारमय स्थिती प्रामुख्याने पिट्युटरी ग्लँडमध्ये बनणाऱ्या प्रोलॅक्टिन हार्मोनच्या अधिकतेमुळे निर्माण होते.

आपला युटेरस का हाइपोप्लास्टिक म्हणजे अल्पविकसित राहिला, याची योग्यप्रकारे डॉक्टरी तपासणी केल्यानंतरच स्पष्ट होईल की आपल्या मदतीसाठी काय केले जाऊ शकते? ही तपासणी आपण एखाद्या मोठ्या हॉस्पिटलच्या गायनोकोलॉजी विभागामध्ये करू शकता. या तपासणीत बराच काळ लागेल आणि येणाऱ्या खर्चासाठीही आपल्याला तयार राहावे लागेल. कारण स्पष्ट झाल्यानंतरही उपचार यशस्वी होण्याची शक्यता मर्यादित राहील.

जिथे आपली पाळी न येण्याचा प्रश्न आहे, तर त्याचे मूळही युटेरसचे हाइपोप्लास्टिक होणे आहे.

प्रश्न : माझे वय १५ वर्षे आहे. मला वेळेवर पाळी येत नाही. बहुतेकदा निश्चित वेळे, २-४ दिवस निघून गेल्यानंतर येते. याचे काय कारण आहे? मी या समस्येसाठी एखाद्या डॉक्टरकडे जाऊन आपली तपासणी करून घेतली पाहिजे का? माझ्या एका मैत्रिणीचे म्हणणे आहे की हे योग्य नाहीए. त्यामुळे पुढे मला याचा त्रास  सहन करावा लागू शकतो. कृपया योग्य सल्ला द्या?

उत्तर : तुम्ही असे काळजी करणे योग्य नाहीए. सत्य हे आहे की ज्या गोष्टीबाबत आपण काळजी करत आहात, ती गोष्ट अगदी सामान्य आहे. हे खरे आहे की बहुतेक महिलांमध्ये मासिकपाळीचे चक्र २८ दिवसांचे असते. पण हे सत्यही तेवढेच मोठे आहे की, बऱ्याचशा स्त्रियांमध्ये हे चक्र २६ दिवस, २७ दिवस, २९ दिवस किंवा मग ३० दिवसांचे असते. प्रत्येक स्त्रीच्या शरीरात बनणाऱ्या लैंगिक हार्मोनचे वाढणे-कमी होणे, तिच्या शरीराच्या लयीवर अवलंबून असते, जी तिचे विशेष असते. एवढेच नव्हे, हे मासिक चक्र बऱ्याचशा अंतर्गत आणि बाहेरील तत्त्वांनी प्रभावित होऊ शकते. भौगोलिक स्थान परिवर्तन, जलवायू, व्यक्तिगत आरोग्य, मानसिक आरोग्य आणि एवढेच नव्हे, तर घरात किंवा हॉस्टेलमध्ये अन्य महिलांच्या मासिक चक्राचाही यावर प्रभाव पडताना आढळला आहे.

तुमचे मासिक चक्र ३०-३२ दिवसांचे आहे, तर यात काही विशेष गोष्ट नाही. याबाबत ना ही आपल्याला एखाद्या डॉक्टरकडे जायची गरज आहे आणि ना ही अशा एखाद्या मैत्रिणीच्या सल्ल्याने काळजीत पडण्याची गरज आहे, जिला मासिकपाळीच्या नियमांबाबत नीट माहिती नाहीए. तपासणीची आवश्यकता तेव्हाच असते, जेव्हा मासिकपाळी उशिरा येण्याबरोबरच अनियमित असेल किंवा त्यात मासिक स्त्राव थोड्याच प्रमाणात होत असेल.

सौंदर्य समस्या

*प्रतिनिधी

  • मी 35 वर्षांची महिला आहे. गेल्या काही दिवसांपासून माझे केस निर्जीव आणि फाटत चालले आहेत. मी केसांना रंग देण्यासाठी मेंदी लावतो. मेंदी लावल्यानंतर जेव्हा मी शॅम्पू करतो तेव्हा माझे केस अधिक कोरडे आणि निर्जीव होतात. केस मऊ आणि चमकदार करण्याचा कोणताही प्रभावी मार्ग आहे?

मेहंदी हे तुमचे केस कोरडे आणि निर्जीव होण्याचे कारण आहे. खरं तर, मेंदीमध्ये लोह असते, जे केसांना लेप करते, ज्यामुळे ते कोरडे आणि निर्जीव होतात. जर तुम्हाला फक्त केसांना रंग देण्यासाठी मेंदी लावायची असेल तर सर्वप्रथम सर्व केसांवर मेंदी लावण्याऐवजी फक्त रूट टचिंग करा. दुसरे म्हणजे, मेंदीच्या द्रावणात थोडे तेल मिसळा, तसेच मेंदी लावल्यानंतर केसांना शॅम्पू करू नका, फक्त मेंदी पाण्याने काढून टाका. मग केस कोरडे झाल्यावर टाळूला तेल लावून शॅम्पू करा. याशिवाय केसांमध्ये मेथीचे पॅक आणि दही वगैरे लावा. यामुळे केसांचा उग्रपणा दूर होईल आणि ते चमकदार आणि मऊ होतील.

  • मी 29 वर्षांची मुलगी आहे. माझ्या केसांमध्ये कोंडा झाल्यामुळे मी खूप काळजीत आहे. डोके खाजत राहते आणि संध्याकाळपर्यंत मान, खांदे आणि शर्ट ब्लाउज कोंड्याने भरलेले असतात. ही समस्या गेल्या 1 वर्षापासून कायम आहे. मी अनेक प्रकारचे शॅम्पू वापरून पाहिले पण मला आराम मिळत नाही. काही काळासाठी, केसदेखील जास्त प्रमाणात पडू लागले आहेत. डँड्रफ, डँड्रफ, डँड्रफ हे सर्व समान विलीन आहेत की त्यांच्यामध्ये काही फरक आहे? मला काही घरगुती उपाय सांगा जेणेकरून मी या समस्येपासून मुक्त होऊ शकेन?

डोक्यातील कोंडा, डोक्यातील कोंडा, डँड्रफ हे तिन्ही एकाच विलीनीकरणाची नावे आहेत, ज्यात डोक्याच्या त्वचेची लहान साले उतरतात आणि कोंड्याच्या स्वरूपात पडतात. ही समस्या नेमकी कशामुळे होते हे सांगणे कठीण आहे. परंतु वैयक्तिकरित्या, अनुवांशिक कारणे आणि हवामानाचा कोंड्यावर परिणाम झाल्याचे दिसून आले आहे. काही कुटुंबांमध्ये तो प्रत्येकाला त्रास देतो. हिवाळ्यात ही समस्या वाढते. असे मानले जाते की टाळूच्या तेलकट ग्रंथींमध्ये तयार होणाऱ्या सेबममध्ये काही जिवाणू आणि बुरशीजन्य प्रजातींच्या स्थायिकतेमुळे ही समस्या उद्भवते. काहींमध्ये, समस्या सोरायसिसशी संबंधित असताना थोडी अधिक गंभीर असते.कोंड्यापासून मुक्त होण्यासाठी, आपण आठवड्यातून दोनदा प्रोटार शैम्पूने टाळू धुवावे. रोज केसांच्या मुळांवर डिप्रोवेट लोशन लावा. यामुळे डोक्यातील कोंडा दूर होईल आणि डोके खाजणेही थांबेल. परंतु जर हे उपाय कार्य करत नाहीत, तर त्वचारोगतज्ज्ञांसह उपचार सुरू करणे चांगले.

  • मला माझ्या चेहऱ्यावर २-३ ठिकाणी warts आले आहेत का? जे त्यांच्या आकारातही हळूहळू वाढत आहेत? मला काळजी वाटते की ते वाढू शकते आणि चेहऱ्यावर पसरू शकते? कृपया कोणताही उपाय सुचवा जेणेकरून हे मस्सेदेखील निघून जातील आणि पुढे होणार नाहीत?

वॉर्ट्सला इंग्रजीमध्ये वॉर्ट्स म्हणतात. हे बर्याचदा जास्त सूर्यप्रकाशाच्या प्रदर्शनामुळे किंवा मानवी पॅपिलोमा विषाणू नावाच्या विषाणूमुळे होते. जरी या मस्सा दुखत नाही. पण दोघेही चांगले दिसत नाहीत आणि त्याच वेळी आपले सौंदर्य कमी करण्याचे काम करतात. अशा स्थितीत, जर तुमच्या डोक्यावर, मानेऐवजी तुमच्या चेहऱ्यावर हे मस्से वाढतात, तर तुमच्यासाठी ही चिंतेची बाब आहे. अशा परिस्थितीत, आम्ही तुम्हाला काही प्रगत उपचारांबद्दल जागरूक करतो, ज्यामुळे तुम्ही चामखीळांच्या समस्येपासून मुक्त होऊ शकता तसेच तुमच्या चेहऱ्याचे सौंदर्य टिकवून ठेवू शकता.

तर या संदर्भात एशियन इन्स्टिट्यूट ऑफ मेडिकल सायन्सेस, फरिदाबादचे त्वचारोग तज्ञ डॉ. अमित बांगिया यांच्याकडून जाणून घेऊया.

उपचार काय आहे

आम्ही तुम्हाला सांगू की मोठ्या प्रमाणावर, मस्सा स्वतःच बरा होतो. याचे कारण असे की जेव्हा रोगप्रतिकारक शक्ती मस्सा निर्माण करणाऱ्यांशी लढण्यास सक्षम असते. पण किती वेळ लागेल, त्याबद्दल कुठे जाऊ शकत नाही. अशा परिस्थितीत, या मस्सा वाढण्याची समस्या लक्षात घेऊन बरेच लोक वैद्यकीय उपचारांचा अवलंब करतात.

अनलिमिटेड कहानियां-आर्टिकल पढ़ने के लिएसब्सक्राइब करें