* मिनी सिंह
मासिक धर्माविषयी पुष्कळ काही लिहिले गेले आहे आणि हे देखील, की कसे पाच सहा दिवस स्त्रियांसाठी किती कष्टदायी असतात. परंतु जर आम्ही सांगितले की फक्त महिलाच नाही तर पुरुषांनादेखील पीरियड्स येतात, त्यांच्यासाठीदेखील हे पाच सहा दिवस खूप कष्टदायक असतात, तर तुम्हाला आश्चर्य वाटेल, हो ना? पण हे सत्य आहे.
अठरा वर्षाच्या एका मुलाची छाती एकदम सपाट. पुष्कळ खेळणारा, पळणारा, परंतु एक दिवस अचानक त्याला पिरियड सुरू झाले आणि त्याची ओळख बदलली. तो समजून गेला की आता तो एक मुलगा नाही, तर मुलगी बनला आहे. वास्तविक तो एक ट्रान्सजेंडर झाला होता. त्याला वाटत होते की जणू काही त्याचे जग उजाड झाले आहे. जेंडर आयडेंटिटी झगडणाऱ्या वॉशिंग्टनच्या केसने आत्महत्येचादेखील प्रयत्न केला. आता तो पिरियड एक्टिविस्ट आहे. केस लोकांना सांगतो की महिलांशिवाय ट्रांसजेंडर लोकांनादेखील पीरियड्स येतात आणि हे एखाद्या भयानक स्वप्नपेक्षा कमी नाही.
पीरियड्स फक्त मुली किंवा महिलांनाच येत नाहीत तर कित्येक ट्रान्सजेंडरदेखील ब्लीड करतात. हे अत्यंत वेदनादायक आहे, परंतु जर ही मुलगी नाही तर आणखीनच मोठी समस्या उभी राहते. सगळयात मोठी समस्या तर ही आहे की आपले दु:ख हे कुणासोबत वाटू शकत नाहीत आणि दुसरी ही कि सुरक्षित पद्धतीने पॅड किंवा टेम्पोन बदलणे आहे. जर तुम्ही घराबाहेर आहात, तर फीमेल वॉशरूम वापरण्याची परवानगी नाही. तुम्ही महिलांना समजावू शकत नाही की तुम्हीदेखील या बाबतीत त्यांच्यासारखेच आहात.
हे पहिल्यांदा झाले जेव्हा एखाद्या मुलाला पीरियड्सची समस्या आली. केसने आपली समस्या मीडियावरदेखील शेअर केली. त्याने म्हटले, की सर्वांना ठाऊक आहे की मी एक ट्रान्सजेंडर आणि समलैंगिक आहे. साध्या सोप्या भाषेत सांगायचे, तर मी मध्येच कुठेतरी अडकलेलो आहे, ना इकडचा ना तिकडचा. कोणत्याही महिलेसारखे पिरियड येणे एखाद्या भीतीदायक स्वप्नापेक्षा कमी नाही. माझ्या शरीराने मला धोका दिला. पाच-सहा दिवसांपर्यंत राहणाऱ्या रक्ताच्या डागांनी मला एक अशी ओळख दिली, जी खरी नाहीए. दर महिन्याला जेव्हा पीरियड्स येतात मी त्याच दिवशी पुन्हा जगू लागतो. तेवढयाच दिवसांसाठी माझे जेंडर बदलले जाते. मी श्वास घेण्यासाठीदेखील संघर्ष करतो.
हे सांगते वेळी केसचे डोळे पाणावले. अशा प्रकारची कहाणी ऐकायला तर ठीक आहे, परंतु हे ज्यांना फेस करावे लागते त्यांच्यासाठी खूप कठीण आहे.
१९५९ मध्ये जेव्हा अलेक बटलर जन्मले, तेव्हा त्यांना मुलगी मानले गेले. पुरस्कार विजेता, फिल्म निर्माता आणि लेखक अलेकला एका मुलीच्या रूपात सांभाळले गेले होते.
बाराव्या वर्षी बटलरला लक्षात आले की की तो इंटर सेक्स आहे. म्हणजे अशी व्यक्ती जिचे शरीर हार्मोनल किंवा जेनेटिक सेक्सना पूर्ण पद्धतीने पुरुषाचे आहे आणि ना महिलेचे. याविषयी अलेक बटलर सांगतात, की जेव्हा त्यांना लक्षात आले, की त्यांना दाढी येणे आणि मासिक धर्म सर्व एकत्र सुरू झाले, तेव्हा त्यांच्यासाठी अत्यंत गोंधळलेली स्थिती होती. त्यांचे आई-वडीलदेखील हे पाहून गोंधळले. ते आलेकला डॉक्टरांकडे घेऊन गेले. वास्तविक कॅनडाच्या ज्या छोटया गावात ते वाढलेले होते. तिथे कोणाला ठाऊक नव्हते की इंटरसेक्सचा अर्थ काय आहे. एका डॉक्टरने तर इथपर्यंत म्हटले, की त्यांनी तोपर्यंत आलेकला मानसिक रुग्णांच्या संस्थेत ठेवावे, जोपर्यंत ते मुलींसारखे कपडे घालणे आणि मेकअप करणे शिकत नाहीत. परंतु त्यांच्या आई वडिलांनी ही गोष्ट ऐकली नाही आणि अलेकला साथ देत म्हटले की ते तेच करतील जे अलेकला हवे आहे.
अलेकचे म्हणणे होते की ते मर्दानी दिसू इच्छित होते, पण त्यांच्यावर मुलगी बनण्याचा आणि मुलींसारखे दिसण्याचा दबाव टाकला जायचा. त्यांच्या शाळेतदेखील या गोष्टीसाठी त्यांना त्रास दिला जायचा, परंतु त्यांचा प्रयत्न हाच असायचा कि ते इतर मुलांसारखे दिसावेत. वास्तविक ते एका मुलीवर प्रेम करायचे आणि ही गोष्ट पसरावी असे त्यांना वाटत नव्हते. परंतु हे प्रकरण वाईट पद्धतीने पसरले आणि लोक त्यांना लेस्बिअन, लेजी, डाईक म्हणू लागले. वर्गात त्यांना अशा चिठ्ठया पाठवल्या जायच्या, ज्यात लिहिलेले असायचे, की तू आत्महत्या का करत नाहीस.
समजण्याच्या पलीकडे आहे या ट्रान्सजेंडरची कहाणी
अमेरिकेत राहणाऱ्या वायली पिंसनने आपले मूल सहा महिन्यांचे झाल्यानंतर आपला अनुभव व्यक्त केला. २८ वर्षीय वायली पिंसन अमेरिकेतील टेक्सास प्रांतात आपला पार्टनर स्टीफन ग्रेटसोबत राहतात. २१ वर्षांच्या वयात त्यांनी मुलीपासून मुलगा बनण्याच्या प्रक्रियेची सुरुवात केली होती. या दरम्यान त्यांचे पिरियड येणे बंद झाले होते.
डॉक्टरांनी त्यांना सावध केले की ते कधी आई बनू शकणार नाहीत. परंतु फेब्रुवारी २०१८ मध्ये त्यांना लक्षात आले की टेस्टोस्टेरोन थेरपीनंतरदेखील ते प्रेग्नेंट आहेत तेव्हा ते चकित झाले. सप्टेंबर २०१८ मध्ये वायलीने सिझेरियनद्वारे एका मुलाला जन्म दिला. जेव्हा मुलगा सहा महिन्यांचा झाला तेव्हा त्यांनी आपले अनुभव समाजासमोर ठेवले. वायलीचे म्हणणे होते, की क्वचितच कुणी गर्भवती पुरुष पाहिला असेल. जेव्हा ते रस्त्यांवरून जायचे तेव्हा लोक म्हणायचे, की ते कधी पुरुष होऊ शकणार नाहीत, कारण पुरुष कधी मुलांना जन्म देत नाहीत. आजूबाजूला राहणारे लोकदेखील त्यांच्यासोबत वाईट वर्तणूक करायचे, परंतु वायलीला या गोष्टीने काही फरक पडत नव्हता. ते म्हणतात, की मुलाच्या आनंदापुढे सगळे त्रास आणि वाईट वर्तणूक काहीच महत्वाचे नाही.
कित्येक ट्रान्सजेंडर स्वत:ला पुरुष मानतात. त्यांनादेखील पीरियड्स येतात. मागच्याच वर्षी ऐकण्यात आले की एक ट्रान्सजेंडर आई बनला. त्याची एक गर्लफ्रेंडदेखील आहे, परंतु त्याने मुल जन्माला घालणं हे निवडले.
पुरुषांची पीरियड्सवाली गोष्ट काही नवीन नाही, तर खूप जुनी आहे. असे कित्येक ट्रान्स पुरुष आहेत ज्यांना पीरियड्स येतात, पण ते स्वत:ला पुरुष मानतात. परंतु त्यांचे काही बायोलॉजिकल फीचर्स स्त्रियांचे असतात. एकूणच तुम्ही स्त्री आहात की पुरुष ही तुमची चॉईस आहे. पर्सनल आयडेंटिटीची गोष्ट आहे.
काय असतो ट्रान्सजेंडर पुरुष किंवा ट्रान्समॅन
ट्रान्सजेंडर पुरुष आणि नॉन बायनरी लोकांनादेखील मासिकधर्म येतो. ट्रान्स मेन ते लोक असतात जे जन्म तर घेतात पुरुष म्हणून, परंतु त्यांची शारीरिक बनावट (गुप्तांग) पाहता जन्मानंतर डॉक्टर त्यांना महिला म्हणून घोषित करतात. सर्वसाधारणपणे ट्रान्स मेन आपले जेंडर त्या हिशोबाने ऑपरेशन करून बदलून घेतात, जसे त्यांना दाखवायचे आहे.
नॉन बारीयन लोक कोण असतात : काही लोक पूर्ण पद्धतीने ना तर महिला असतात ना तर पुरुष. असे लोक नॉन बायनरी श्रेणीमध्ये येतात. शारीरिक जडणघडणीचीची गोष्ट करू तर कित्येक वेळा अशा लोकांचे गुप्तांग स्त्री आणि पुरुष दोघांची मिळतेजुळते असतात.
कोणाला होतो मासिक धर्म : ट्रान्स मेन आणि नॉन बायनरी लोकांनादेखील पीरियड्स त्याच प्रकारे येतात, जसे महिलांना. काही बाबतीत ते महिलांसारखे ब्लीड करत नाहीत, पण जाणीव तशाच प्रकारची होते. पीरियड्सदरम्यान जसे महिलांचा मूड बदलतो, तसेच यांचादेखील बदलतो. सूज येणे, पीरियड्सदरम्यान कंबर आणि ओटीपोटात वेदना इत्यादी तक्रारी त्यांनादेखील होतात.
पीरियड्सबाबत आजदेखील महिला खुलेपणाने बोलण्यास कचरतात. आजदेखील त्यांना वाटते की या गोष्टीमुळे लोक त्यांना घृणास्पद नजरेने पाहतील.
विचार करा, जर समाज महिलांना होणाऱ्या मासिक धर्माला सहजतेने घेऊ शकलेला नाही, तर ट्रान्स लोकांसाठी या मुद्दयावर उघडपणे बोलणे सोपे असेल का?
मासिक धर्म आजदेखील भारतात एक सोशल टॅबू मानला जातो. आजदेखील या विषयावर चर्चा करण्यात मुली लाजतात. मासिक धर्माशी जोडलेल्या गोष्टींसाठी आजदेखील मुली घरातील वेगळा कोपरा शोधण्याचा प्रयत्न करतात. समाजाच्या नजरेत महिलांच्या शरीरातून होणाऱ्या स्त्रावांला अशुद्ध मानले जाते.
तर दुसऱ्या बाजूला मासिक धर्म समय निघणाऱ्या रक्तवाल्या देवीला लोक पूजण्यासाठी तिच्या दरबारात रांगा लावून उभे राहतात. पीरियड्स ना इथपर्यंत कलंकित केलेले आहे आहे की कित्येक महिला मासिक धर्मामुळे आपल्या अधिकारांपासून वंचित राहतात.
सगळयात मोठी गोष्ट तर ही आहे की लोकांच्या नजरेत मासिक धर्माला फक्त स्त्रीयांशी जोडले गेलेले आहे आणि ते या शब्दाला कुणासोबत जोडणे ऐकू शकत नाहीत, परंतु ट्रान्स लोकांनी घेऊन कसे समोर यावे?
भारतात सुरुवातीला लोक मानतच नव्हते की ट्रान्सजेंडर मनुष्य असतात. ते तर या गोष्टीला अफवा म्हणायचे. ट्रान्स पुरुषांसाठी हे एक सामाजिक लाजेच्या गोष्टीसारखे झाले आहे, जे ते समाजापासून लपवून इच्छितात, कारण त्यांना ठाऊक आहे की समाज त्यांना आपले म्हणणार नाही, तर चेष्टा करेल, त्यांना घृणास्पद नजरेने पाहिल.
एका ट्रान्स फॅट संस्थेच्या म्हणण्यानुसार ३६ टक्के नॉन बायनरी लोक आरोग्य केंद्रात जायला घाबरतात, कारण त्यांना भीती असते की त्यांच्यासोबत भेदभाव होईल आणि लोकांना जर त्यांची पीरियड्सवाली गोष्ट कळली तर त्यांच्यासोबत आणखी भेदभाव होईल. कित्येक ट्रान्स पुरुषांना डिस्फोरियासारख्या आजारातून बरे केले गेले आहे. या आजारात त्यांना असे वाटते की ते पुरुष आहेत पण महिलांच्या रूपात कैद आहेत. त्यांचे हावभाव पुरुषांसारखे असतात पण आतून त्यांना वाटत राहते की ते स्त्री आहेत.
लोकांचे म्हणणे आहे : मासिक धर्म त्यांना पुष्कळ थकतो, मनदेखील विचलित होऊ लागते. हे अशामुळे होते, कारण त्यांची बॉडी त्यांच्या जेंडरशी मॅच करत नाही. काही ट्रान्स पुरुष तर ठीक तरी आहेत पण काही तर आपल्या गर्भाशयामुळे हैराण असतात. त्यांना अडचण होते असे गायनॅकॉलॉजिस्ट शोधण्यात, जे त्यांना युटेरस आणि ब्लीडिंगपासून सुटका मिळवून देतील.
अशाच यांच्या अडचणी कमी नाहीत रोजच्या जीवनात आणखी एक अडचण एका अडचणीचा यांना सामना करावा लागतो आणि ती आहे मेल वॉशरूममध्ये आपले पॅड चेंज करणे. असे पूर्वी होत असेल, परंतु त्याकाळीदेखील ट्रान्स पुरुष आणि मासिक धर्मासंबंधी कोणती चर्चा केली गेली नसेल, परंतु अजूनदेखील लोकांनी ह्या गोष्टींकडे दुर्लक्ष केलेले आहे.
तज्ञांच्या मते ट्रान्सजेंडर एका साधारण माणसासारखेच असतात. एका सामान्य माणसाची जितकी अंगे असतात अगदी तेवढीच अंगे ट्रान्सजेंडरची असतात. फरक फक्त इतकाच असतो की त्यांच्यात विरुद्ध लिंग म्हणजेच महिलांसारखे विचार आणि स्वभाव असतो. म्हणजेच बाहेरून ते पूर्णपणे पुरुष असतील परंतु आतून त्यांच्या भावना महिलांसारख्या असतील. जर त्यांची इच्छा असेल तर ते आपले सेक्स चेंज करु शकतात.
आधुनिकता आणि लिंगभेद
लिंग भेद फक्त भारतातच नाही तर जगभरातला मोठा मुद्दा आहे, परंतु लिंग निश्चिती आणि आणि लैंगिक कल यांच्यातील फरक समजणे गरजेचे आहे. कित्येक वेळा तर आई-वडीलदेखील स्वत: जाणत नाहीत की त्यांच्या मुलाचे लिंग काय आहे. काही लोक ट्रान्सजेंडर असतात, परंतु ते त्या रुपाने ओळखले जात नाहीत, ज्या लिंगासोबत त्यांचा जन्म झालेला असतो.
ट्रांसजेंडर एक जटील शब्द आहे, ज्याचा अर्थ बराच काही होऊ शकतो. एक ट्रान्स महिला ती असते जी पुरुषाच्या रूपात जन्म घेते, परंतु महिलेच्या रूपात तिला ओळखले जाते, महिला ट्रान्सजेंडर म्हटले जाते. एक ट्रान्स पुरुष तो असतो जो महिलेचा रूपात जन्म घेतो, परंतु पुरुषाच्या रूपात ओळखला जातो, त्यालादेखील ट्रान्सजेंडर म्हणतात. त्यामुळे कोणीही अशी व्यक्ती जी पूर्ण तऱ्हेने ना पुरुष आहे आणि ना ही महिला, तिला तिसऱ्या लिंगाच्या रूपात मान्यता दिली गेली आहे. दोघांकडे आकर्षित होऊ शकतात.
ट्रान्सजेंडरच्या अडचणी
* शाळेत कोणतीही वेगळी व्यवस्था नाही. या कारणामुळे लहानपणापासूनच शाळा सोडावी लागते.
* कित्येकवेळा तर शहरदेखील सोडावे लागते.
* घरून बाहेर पडतेवेळी अश्लील कॉमेंट्स आणि छेडछाडीचा बळी व्हावे लागते.
* राहण्यासाठी भाडयाने घर कोणी देत नाही.
* सरकारी आणि प्रायव्हेट नोकरीमध्ये काही प्राधान्य नाही.
समाजात ट्रान्सजेंडर यांविषयी जागरूकता नसणे एप्रिल २०१४ मध्ये सुप्रीम कोर्टाने ट्रान्सजेंडरना तिसऱ्या लिंगाची मान्यता तर दिली परंतु या व्यतिरिक्त त्यांच्या सामाजिक स्थितीमध्ये जास्त बदल झालेला नाही अजून आणखी सुधारणेची गरज आहे.
