कथा * शन्नो श्रीवास्तव
या नव्या कॉलनीत येऊनही मला खरं तर बरेच दिवस झाले होते. पण वेळ मिळत नसल्यानं माझं कुणाकडे जाणं, येणं होत नसे. मुळात ओळखीच झाल्या नव्हत्या. मी शाळेत शिक्षिका होते. सकाळी आठला मला घर सोडावं लागायचं. परतून येईतो तीन वाजून जायचे. आल्यावर थोडी विश्रांती, त्यानंतर घरकाम, कधी बाजारहाट वगैरे करत दिवस संपायचा. कुणाकडे कधी जाणार?
माझ्या घरापासून जवळच अवंतिकाचं घर होतं. तिची मुलगी योगिता माझ्याच शाळेत, माझीच विद्यार्थिनी होती. मुलीला सोडायला ती बसस्टॉपवर यायची. तिच्याशी थोडं बोलणं व्हायचं. हळूहळू आमची ओळख वाढली. मैत्री म्हणता येईल अशा वळणावर आम्ही आलो. सायंकाळी अवंतिका कधीतरी माझ्या घरी येऊ लागली. इकडच्या तिकडच्या गप्पा व्हायच्या.
तिचं बोलणं छान होतं. राहणी टापटीप होती. तिचे कपडे, दागिने, राहाणीमान यावरून ती श्रीमंत असावी असा माझा कयास होता. नव्या जागी एक मैत्रीण भेटल्यामुळे मलाही बरं वाटत होतं.
योगिता अभ्यासात तशी बरी होती पण तिचा होमवर्क कधीच पूर्ण झालेला नसे. अगदी सुरुवातीला मी तिला एकदा रागावले की होमवर्क पूर्ण का केला नाही, तेव्हा ती रडवेली होऊन म्हणाली, ‘‘बाबा मम्मीला रागावले, ओरडले म्हणून मम्मी रडत होती. माझा अभ्यास घेतलाच नाही.’’
नंतरही तिचा होमवर्क पूर्ण झालेला नसायचा अन् कारण विचारल्यावर ती नेहमीच आईबाबांच्या भांडणाबद्दल सांगायची. अर्थात्च एक टीचर म्हणून कुणाच्याही घरगुती बाबतीत मी नाक खुपसणं बरोबर नव्हतं. पण पुढे जेव्हा आमची मैत्री झाली अन् योगिताच्या अभ्यासाचा प्रश्न असल्यामुळे मी एकदा अंवतिका घरी आलेली असताना तिला याबद्दल विचारलं. तिनं डोळ्यांत पाणी आणून मला सांगितलं, ‘‘घरातल्या अशा गोष्टी बाहेर कुणाजवळ बोलू नयेत हे मला समजतं. पण आता तुम्हाला आमच्या भांडणाबद्दल समजलंच आहे तर मी ही तुमच्याशी बोलून माझ्या मनावरचा ताण कमी करून घेते. खरं तर माझ्या नवऱ्याचा स्वभावच वाईट आहे. ते सतत माझे दोष हुडकून माझ्यावर खेकसत असतात. कितीही प्रयत्न केला तरी हे खूश होत नाहीत. त्यांच्या मते मी मूर्ख अन् गावंढळ आहे. तुम्हीच सांगा, मी वाटते का मूर्ख अन् गावंढळ? मी थकलेय या रोजच्या भांडणांनी…पण सहन करण्याशिवाय दुसरा काही पर्यायच नाहीए माझ्याजवळ.’’
‘‘मी खरं म्हणजे तुमच्या पतींना भेटलेय दोन चारदा बसस्टॉपवर. त्यांना बघून ते असे असतील असं वाटत नाही.’’
‘‘दिसतं तसं नसतं, म्हणूनच जग फसतं. खरं काय ते जवळ राहणाऱ्यालाच माहीत असतं.’’ ती म्हणाली.
भांडणाचा विषय टाळत मी म्हटलं, ‘‘तुम्ही बोलत होता की तुमचा नवरा बरेचदा ऑफिसच्या कामानं बाहेरगावी जातो. अशावेळी तरी तुम्ही योगिताच्या अभ्यासाकडे लक्ष द्यायला हरकत नाही. कारण घरात तुम्ही दोघीच असता.’’
‘‘मी एकटीनंच का म्हणून लक्ष द्यायचं? मुलगी माझी एकटीची नाही. त्यांचीही आहे. त्यांना आपल्या जबाबदारीची जाणीव नको का? समजा नाही घेतला तिचा अभ्यास तर निदान सतत खुसपटं काढून माझं डोकं तडकवू नका. मला, तर खरंच असं वाटतं की त्यांनी टूरवरच राहावं. घरी राहूच नये.’’
तिचं बोलणं ऐकून माझं तिच्या नवऱ्याबद्दलचं मत खूपच वाईट झालं. दिसायला तर तो सज्जन, शालीन वाटतो. मोठ्या पोस्टवर आहे म्हणजे शिकलेला असणारच. असा माणूस घरात, आपल्या बायकोशी वाईट वागतो म्हणजे काय? मला त्याचा राग आला.
आता अवंतिका मला तिच्या घरातल्या, आयुष्यातल्या गोष्टी विनासंकोच सांगू लागली. ते ऐकून मला तिच्याविषयी सहानुभूति वाटायची. माझ्या मनात यायचं एका चांगल्या मुलीचं आयुष्य चांगला नवरा न भेटल्यामुळे उगीचच नासतंय. पूवी जेव्हा केव्हा अवंतिकाऐवजी तिचा नवरा योगिताला सोडायला यायचा तेव्हा मी त्याच्याशी बोलायची, पण आता त्यांचं हे रूप कळल्यावर मी त्याला टाळायलाच लागले. जो माणूस पत्नीचा मान ठेवू शकत नाही, तो इतर स्त्रियांना काय मान देणार?
एक दिवस अवंतिका खूपच वाईट मूडमध्ये माझ्या घरी आली. रडत रडतच म्हणाली, ‘‘योगिताच्या स्कूल ट्रिपचे दोन हजार रुपये तुम्ही तुमच्याकडून भरु शकाल का? माझा नवरा टूरवरून परत आला की मी तुमचे पैसे परत करते.’’
मीच योगिताची क्लास टीचर असल्यामुळे मला स्कूल ट्रिपबद्दल माहिती होती. ‘‘मी भरते पैसे’’ मी तिला आश्वस्त केलं. पण तरीही मी विचारलंच की तिला कुणा दुसऱ्याकडून पैसे घेण्याची वेळ का आली?
अवंतिकाचा बांध फुटला जणू. ‘‘काय सांगू तुम्हाला? कसं आयुष्य काढतेय मी या नवऱ्याबरोबर माझं मला ठाऊक. मला भिकाऱ्यासारखं जगावं लागतंय. मला एक एटीएम अकाउंट उघडून द्या म्हटलं तर ऐकत नाहीत. माझ्याकडे कार्ड असलं तर मला अडीअडचणीला पैसे कुणाकडे मागावे लागणार नाहीत. एवढंही त्यांना कळत नाही. त्यांना वाटतं मी वायफळ खर्च करेन. अहो काय सांगू? बाहेरगावी जाताना मला पुरेसे पैसेही देऊन जात नाहीत. आता बघाना, दोन दिवसांच्या टूरवर गेलेत. काल मला एक सूट आवडला तर मी तो विकत घेतला. तीन हजार तर तिथंच संपले. हजार रुपये ब्यूटीपार्लरचे झाले. काल मला स्वयंपाकाचा कंटाळा आला होता म्हणून हॉटेलमधून पिझ्झा मागवला. त्याचे झाले सहाशे रुपये. म्हणजे आता माझ्या हातात फक्त चारशे रूपये उरलेत. शाळेत दोन हजार कुठून भरू? माझ्यापुढे दोनच पर्याय उरलेत एक तर लेकीला सांगायचं, घरी बैस, मुकाट्यानं…शाळेच्या ट्रिपबरोबर जायचं नाही किंवा कुणाकडे तरी हात पसरायचे. लेकीचा उतरलेला चेहरा बघवेना म्हणून शेवटी तुमच्याकडे आले पैसे मागायला.’’
अवंतिकाचा धबधबा थांबला तेव्हा मी विचारात पडले की शाळेच्या ट्रिपचे पैसे बरेच आधी सांगितले होते. पाच हजार रुपये हातात असताना तीन हजाराचा स्वत:चा ड्रेस आणि हजार रुपये ब्यूटीपार्लरवर खर्च करायची गरजच काय होती? दोन हजार रुपये ट्रिपचे भरून झाल्यावर मग इतर खर्चासाठी बाकीचे पैसे ठेवायचे. दोघीच जणी घरात होत्या. योगिताच्या आवडीचा एखादा पदार्थ घरीच केला असता तर पिझ्झाचे सहाशे रुपयेही वाचवता आले असते. कुठलीही जबाबदार गृहिणी, पत्नी किंवा आई स्वत:च्या ड्रेसवर किंवा पार्लरवर असा खर्च करत नाही, करायलाही नको. कदाचित अवंतिकाची ही सवय ठाऊक असल्यामुळेही तिचा नवरा एटीएम तिला उघडून देत नसेल. असो, मी योगिताचे ट्रिपचे पैसे भरले. यथावकाश अवंतिकानं मला माझे पैसे परतही केले. तो विषय तिथेच संपला.
मध्यंतरी काही महिने उलटले. शाळेला ओळीनं तीन दिवसांची सुट्टी होती. त्यामुळे मला बऱ्यापैकी वेळ मोकळा मिळाला होता. अवंतिका नेहमी मला तिच्या घरी बोलवायची पण मला जमत नव्हतं. मी विचार केला या निमित्तानं आपण अवंतिकाच्या घरी एकदा जाऊन यावं. मी तिला तिच्या सोयीची वेळ विचारून घेतली अन् त्या प्रमाणे अमूक दिवशी, अमूक वेळेला तिच्याकडे पोहोचतोय हे फोन करून कळवलं.
मी तिच्या घरी पोहोचले तेव्हा आतून जोरजोरात भांडणाचे आवाज येत होते. डोअरबेल वाजवण्यासाठी उचललेला माझा हात आपोआप खाली आला. तिच्या नवऱ्याचा आवाज ऐकू आला, ‘‘किती वेळा सांगितलंय तुला की माझी सूटकेस नीट पॅक करत जा. पण तू कधीही ते काम नीट करत नाहीस. यावेळी माझी बनियान अन् शेव्हिंग क्रीम ठेवलं नव्हतं. अगं, जिथं आम्हाला थांबवलं होतं ते गेस्ट हाऊस शहरापासून किती लांब होतं तुला कल्पना नाहीए, किती त्रास झाला मला.’’
‘‘हे बघा माझ्यावर ओरडू नका. तुम्हाला माझं काम पसंत पडत नाही तर स्वत:च भरून घेत जा ना आपली बॅग, मला कशाला सांगता?’’
‘‘नेहमी मीच माझी बॅग भरतो ना? पण कधी कधी ऑफिसातून ऐनवेळी टूरवर जाण्याची सूचना होते, अशावेळी घरी येऊन बॅग भरायला वेळ तरी असतो का? तरीही मी तुला तीन तास आधी सूचना दिली होती.’’
‘‘तुमचा फोन आला तेव्हा मी चेहऱ्याला पॅक लावला होता. तो वाळेपर्यंत मी काम करू शकत नव्हते. थोडी आडवी झाले तर मला झोपच लागली. त्यानंतर आलाच की तो तुमचा शिपाई बॅग घ्यायला. घाईत राहिलं काही सामान तर एवढे ओरडताय कशाला?’’
‘‘अगं, पण असं अनेकदा झालंय. बिना बनियान घालता शर्ट घालावे लागले. कलीगकडून शेव्हिंग मागून दाढी करावी लागली. यात तुला काहीच गैर वाटत नाहीए? निदान ‘चुकले, सॉरी’ एवढं तरी म्हणता येतं.’’
‘‘का म्हणायचं मी सॉरी? तुम्हाला तर सतत अशी खुसपटंच काढायला आवडतात. एवढंच आहे तर आणा ना दुसरी कुणी जी तुमची सेवा करेल.’’
अवंतिकाची शिरजोरी बघून मी चकितच झाले. टूरवर नवऱ्याला आपल्या चुकीमुळे त्रास झाला याची तिला अजिबात खंत नव्हती. उलट ती वाद घालत होती. मला तिचं हे वागणं खटकलं. आल्यापावली परत जावं म्हणून मी माघारी वळणार तेवढ्यात आतून अवंतिकाचा नवराच दार उघडून बाहेर आला.
मला बघताच तो एकदम गडबडला, ‘‘मॅम, तुम्ही? बाहेर का उभ्या आहात? या ना आत या.’’ त्यानं मला बाजूला सरून आत यायला वाट करून दिली.
‘‘अगं अवंतिका, मॅडम आल्या आहेत.’’ त्यानं तिलाही आत वर्दी दिली.
मला बघताच अवंतिका आनंदली. नवऱ्याच्या चेहऱ्यावर ओशाळलेपणा होता, पण अवंतिकाच्या चेहऱ्यावर त्याचा मागमूसही नव्हता.
अवंतिकाच्या घरातला पसारा बघून मी हादरेलच. आधीच त्यांचं भांडण ऐकून मन खिन्न झालं होतं. त्यातून ते अस्ताव्यस्त घर बघून तर माझं मन विटलंच. स्वत: अवंतिका कायम चांगले कपडे, मेकअप, व्यवस्थित केस, नेलपेण्ट अशी टेचात असते. पण घर मात्र कमालीचं गचाळ होतं. हॉलमधला सोफा सेट महागाचा होता पण त्यावर मळक्या कपड्यांचा ढीग होता. डायनिंग टेबलवर खरकटी भांडी अन् कंगवा, तेलाची बाटलीही पडून होती. आतून बेडरूममधला पसाराही दिसतच होता. मी मुकाट्यानं कपडे बाजूला सरकवून स्वत:ला बसण्यापुरती जागा करून घेतली.
‘‘मॅम, तुम्ही घरी येणार हे कळल्यावर योगिता खूपच खुश आहे. आत्ता ती मैत्रिणीबरोबर खेळायला गेली आहे. येईल थोड्यावेळात,’’ अवंतिकानं म्हटलं. ती पाणी आणायला आत गेली. तिचा नवरा म्हणाला, ‘‘तुला माहित होतं ना की मॅम येणार आहेत. तरी घर इतकं घाण ठेवलंस? काय वाटेल त्यांना?’’
‘‘त्या कुणी परक्या थोडीच आहेत? त्यांना काही वाटणार नाही. तुम्ही पटकन् मला चहापत्ती अन् खायला काहीतरी आणून द्या.’’ तिनं नवऱ्याला घराबाहेर पिटाळलंच.
अवंतिकाकडे मला धक्क्यावर धक्के बसत होते. तिची घराबाहेरची राहणी, वागणूक अन् घरातला पसारा, नवऱ्याशी भांडण करणं, याचा कुठेच मेळ बसत नव्हता. तीन दिवसांपूर्वीच तिनं माझ्याकडून डबाभर चहापत्ती नेली होती. ती संपलेली चहा पूड अजूनही घरात आली नव्हती. सतत ती मला बोलवायची. म्हणून अगदी ठरवून पूर्वसूचना देऊन मी घरी आले तर घरात ही परिस्थिती.
एकटीनं बाहेर बसण्यापेक्षा तिच्यासोबत स्वयंपाकघरात गप्पा माराव्यात म्हणून मी आत गेले अन् तिथला खरकटवाडा बघून, वास मारणारं सिंक बघून उलट्यापावली परत फिरले.
माझं मत आता बदललं होतं. अवंतिकाला फक्त नटायला, भटकायला, बाहेर खायला आवडत होतं. घरातली जबाबदारी अजिबात नको होती. नवऱ्याविरूद्ध गरळ ओकून ती लोकांकडून सहानुभूती मिळवत होती. नवऱ्यानं दिलेले पैसे नको तिथं उधळून पुन्हा नवरा पैसे देत नाही म्हणून रडत होती. कष्ट करून पैसे मिळवणाऱ्या नवऱ्यालाच दोष देत होती. त्याच्या सुखसोयीचा विचारही तिच्या मनात येत नव्हता.
घाणेरड्या कपातला चहा कसाबसा संपवून मी पटकन् तिथून उठले. आता माझं मत परिवर्तन झालं होतं. अवंतिकाचं खरं रूप माझ्यासमोर आलं होतं.
अवंतिकाचा नवरा खरोखर सज्जन होता. त्याला चांगल्या गोष्टींची आवड होती म्हणूनच घरात असे महागडे सोफे व इतर फर्निचर अन् महागाचे पडदे व सुंदर शोपीसेस होते. एवढा खर्च त्यानं केल्यावर घर स्वच्छ व चांगलं, व्यवस्थित ठेवण्याची जबाबदारी अर्थात्च अवंतिकाची होती. पण तिला मुळातच या गोष्टींचा कंटाळा असल्यामुळे त्या दोघांची भांडणं होत असावीत. अवंतिकाला नोकरीची दगदग नको होती. म्हणून तिनं हाउसवाइफचा पर्याय निवडला होता, पण तेवढंही काम करणं तिला अवघड होत होतं.
उच्चपदावर काम करणाऱ्या, त्यासाठी भरपूर पगार घेणाऱ्या पुरुषांना नोकरीत अनेक ताणतणाव असतात. अशावेळी घरी परतून आल्यावर स्वच्छ घर, हसऱ्या चेहऱ्याची बायको अन् आपुलकीचे दोन शब्द त्यांना हवे असतात. पण अवंतिकाच्या घरात स्वच्छता, नीटनेटकेपणा, व्यवस्थिपणा अन् प्रेमाच्या शब्दांचाही अभावच होता. तिच्या नवऱ्याला तिचं वागणं अन् एकूणच कामाची पद्धत आवडत नव्हती यात नवल काय? एवढं करून ती त्यालाच दोष देत होती. वाईट ठरवत होती. मीच नाही का तिच्या बोलण्यावर विश्वास ठेवून तिच्या नवऱ्याविषयी वाईट मत करून घेतलं होतं? मलाही वाटलं होतं की हा माणूस बायकोचा मान ठेवत नाही. तिला पैसे देत नाही, घराकडे लक्ष देत नाही.
परिस्थिती उलटी होती. तो माणूस सज्जन होता. बायको, मुलीसाठी भरपूर पैसा खर्च करत होता. पण त्याला सुख नव्हतंच. माद्ब्रां मतपरिवर्तन झालं होतं. आता माझ्या मनात अवंतिकाविषयी राग होता अन् तिच्या नवऱ्याविषयी आदर.