* शैलेंद्र सिंग
जे व्हॅलेंटाइन डेला केवळ प्रेमाच्या अभिव्यक्तीशी जोडतात, त्यांना त्याचा खरा अर्थ कळत नाही. व्हॅलेंटाईन डे हा प्रेमासोबतच लग्नाशीही जोडला जातो. रोममधील तिसऱ्या शतकातील सम्राट क्लॉडियसचा त्याच्या कारकिर्दीत असा विश्वास होता की लग्न केल्याने पुरुषांची शक्ती आणि बुद्धिमत्ता कमी होते. म्हणूनच त्याने आपल्या सैनिकांना आणि अधिकाऱ्यांना लग्न न करण्याचे फर्मान काढले. संत व्हॅलेंटाइनने याला विरोध केला आणि सैनिक आणि अधिकाऱ्यांना लग्न करण्याचा आदेश दिला. याचा राग येऊन क्लॉडियसने त्याला १४ फेब्रुवारी २६९ रोजी फाशीची शिक्षा सुनावली. त्यांच्या स्मरणार्थ लोकांनी व्हॅलेंटाईन डे साजरा करण्यास सुरुवात केली.
व्हॅलेंटाईन डे आणि लग्न यांच्यातील नाते लक्षात घेऊन आता भारतातील तरुणांनीही व्हॅलेंटाइन डे हा विवाह दिवस म्हणून साजरा करण्यास सुरुवात केली आहे. यामुळे कट्टरतावादी विचारसरणीला चोख प्रत्युत्तर मिळाले आहे.
कट्टरवाद्यांनी व्हॅलेंटाइन डेवर कितीही टीका केली तरी प्रेम करणाऱ्यांसाठी या दिवसाचे महत्त्व कमी होण्याऐवजी वाढतच आहे. 2015 मध्ये होणाऱ्या लग्नांच्या तारखांवर नजर टाकली तर बहुतांश विवाह व्हॅलेंटाईन डेलाच होत आहेत. हा दिवस हॉटेल्स, मॅरेज हॉल, ब्युटी पार्लर आणि मॅरेज गार्डनच्या बुकिंगमध्ये सर्वाधिक व्यस्त असतो. याचे कारण म्हणजे आपण सामान्य वागणुकीत उदारमतवादी राहू लागलो आहोत. अनेक लोक साजरे करत असलेले प्रत्येक सण आपण साजरे करू लागलो आहोत. यावरून हे स्पष्टपणे दिसून येते की सण हे आता कोणत्याही विशिष्ट धर्माचे गुणधर्म राहिलेले नाहीत. लोकांनी व्हॅलेंटाईन डे, चायनीज नववर्ष, ख्रिसमस, ईद, दिवाळी आदी सण एकत्र साजरे करण्यास सुरुवात केली आहे. या कारणास्तव, सामान्य प्रथा मागे टाकून लोकांनी व्हॅलेंटाईन डेला लग्न करण्यास सुरुवात केली आहे.
विशेष दिवस बनवायचा आहे
रितिका म्हणते, “मला माझ्या लग्नाचा दिवस खास बनवायचा होता. मला वाटले की लग्नाचा दिवस आयुष्यभर स्पेशल बनवायचा असेल तर व्हॅलेंटाईन डेलाच लग्न का करू नये. यामुळे दरवर्षी एक वेगळ्या प्रकारची अनुभूती येत राहील. वैवाहिक जीवनाच्या यशामध्ये प्रेम आणि रोमान्स सर्वात महत्वाची भूमिका बजावतात. व्हॅलेंटाईन डेला लग्न करणे हा नेहमीच एक अनुभव असेल. जेव्हा जेव्हा आपण लग्नाचा वाढदिवस साजरा करतो तेव्हा एक विशेष भावना येत राहते.
आनंदी बाजार
गेल्या काही वर्षांपासून व्हॅलेंटाईन डेच्या दिवशी प्रेम व्यक्त करण्यासाठी बाजारात विविध प्रकारची उत्पादने येऊ लागली आहेत, जी नातेसंबंधांना रोमँटिक बनविण्याचे काम करतात. हॉटेल्समध्ये राहायला, फिरायला किंवा जेवायला गेलात तर तिथली सजावट वेगळ्या प्रकारची असते. यामुळे रोमान्सची अनुभूती येते. मासिके, वर्तमानपत्रे आणि टीव्हीपासून इतर सर्व ठिकाणी फक्त आणि फक्त प्रेम आणि रोमान्सचे वातावरण आहे. सगळ्यात महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे दागिन्यांपासून कपड्यांपर्यंत काहीही खरेदी करायला गेलात तर व्हॅलेंटाईन डेच्या भरपूर ऑफर्स येतात. एकूणच या दिवशी बाजारपेठ आनंदाने भरलेली असते.
लग्नाचा दिवस व्हॅलेंटाईन डे झाला
व्हॅलेंटाईन डे ला लग्नाचा सहावा वाढदिवस साजरा करत असलेले अर्पित आणि पारुल श्रीवास्तव म्हणतात, “व्हॅलेंटाईन डे ला लग्न करून आम्ही प्रेमाचे बंधन लग्नात बांधण्याचे काम केले आहे. या दिवशी लग्नाचा वाढदिवस साजरा करून आम्हाला खूप छान वाटते. प्रेमाची गाठ बांधण्यासाठी यापेक्षा चांगला दिवस असूच शकत नाही. या दिवशी, संपूर्ण जग आपल्यासोबत प्रेमाचे हे प्रतीक साजरे करते.” लॅक्मे ब्युटी सलूनच्या संचालिका ऋचा शर्मा म्हणतात, “आम्हाला व्हॅलेंटाईन डेलाच वधूच्या मेकअपसाठी जास्तीत जास्त बुकिंग मिळतात. गेल्या काही वर्षांपासून हा ट्रेंड हळूहळू वाढत आहे. विवाहित जोडप्यांनी व्हॅलेंटाईन डेवर थीम पार्ट्या आयोजित करण्यास सुरुवात केली आहे, ज्यामुळे या दिवशी मेकअप करणार्‍यांची संख्या वाढते.
आता समाजात प्रथा मोडत आहेत. लोकांना त्यांचे आयुष्य त्यांच्या पद्धतीने जगायचे असते. त्यांना त्यांच्या जीवनात कोणत्याही धर्माला किंवा दिखाऊपणाला स्थान द्यायचे नाही.
व्हॅलेंटाईन डे हा पाश्चिमात्य संस्कृतीचा दिवस मानून त्याला ज्या पद्धतीने विरोध केला गेला तो चुकीचा होता. लोकांनी व्हॅलेंटाइन डेला लग्नाचा दिवस बनवून हे सिद्ध केले आहे. या लोकांनीही कट्टरतावादी लोकांना आणि त्यांच्या विचारसरणीला चोख प्रत्युत्तर दिले आहे. काळाशी सुसंगत राहणे ही काळाची गरज आहे. अशा दिवसात, ज्या दिवशी संपूर्ण जग आनंद साजरा करते, आपणही त्यात सहभागी व्हायला हवे. धर्माचा दिखाऊपणा आपण यापासून दूर ठेवला पाहिजे जेणेकरून सर्व प्रकारचे लोक एकत्र साजरे करू शकतील.
काही वर्षांपूर्वीपर्यंत या दिवशी मुला-मुलींना रस्त्यावर, उद्याने, सिनेमागृह आणि इतर ठिकाणी एकत्र उभे राहणे अवघड होते. काही धर्मांधांनी या दिवशी शुभेच्छापत्रांची विक्रीही होऊ दिली नाही. शहर व समाज सुरक्षित ठेवण्यासाठी पोलीस व प्रशासनाला स्वतंत्र सुरक्षा व्यवस्था करावी लागली. पण आता समाजाने कट्टरतावादी विचारसरणीला बगल देत व्हॅलेंटाईन डेला लग्नाचा दिवस बनवून सामाजिक मान्यता दिली आहे. लखनऊच्या अनिता मिश्रा याविषयी सांगतात, “अनेक देशांमध्ये आपली विचारसरणी रूढिवादी मानली जाते. आपल्या देशाने ज्या पद्धतीने व्हॅलेंटाईन डे स्वीकारला आहे, त्यातून एक नवा विचार आला आहे. यावरून आपला देश आणि आपली विचारसरणी परंपरावादी नसल्याचे स्पष्ट होते. आपल्या समाजाने व्हॅलेंटाईन डे हा कौटुंबिक आणि प्रेमदिन म्हणून प्रेमाच्या कक्षेतून बाहेर काढून साजरा करण्याचे मोठे काम केले आहे. यावरून आपण परंपरावादी शक्तींना मागे टाकून विचार करून पुढे जात आहोत हे दिसून येते.
कौटुंबिक दिवस म्हणून नवीन ओळख
समाजशास्त्रज्ञ डॉ. दीपमाला सचान म्हणतात, “लग्न आणि प्रेमाचे नाते एकमेकांना पूरक आहे. अशा परिस्थितीत प्रेमाची व्याख्या करणारा दिवस हा लग्नाचा दिवस ठरवून तरुणाईने केलेली सुरुवात खूप अर्थपूर्ण आहे. समाजही ते स्वीकारत आहे. येत्या काही दिवसांत ते अधिक प्रचलित होईल. त्यामुळे धर्मांधतेच्या नावाखाली व्हॅलेंटाईन डेला विरोध करणाऱ्यांना चोख प्रत्युत्तर मिळत आहे. समाजात धर्मांधता पसरवणाऱ्यांना कुठेही थारा नसल्याचे लोकांनी सांगितले आहे.
व्हॅलेंटाईन डेला प्रेमाशी जोडून पूर्वी ज्या पद्धतीने प्रचार केला गेला, त्यातून तरुणांमध्ये वेगळा संदेश गेला. मुलींना इम्प्रेस करण्याचा हा प्रकार त्याला समजला. आता त्याला फॅमिली डेच्या रूपाने स्थान मिळाले आहे. व्हॅलेंटाईन डेला लग्न लावून हा दिवस कौटुंबिक दिवस म्हणून ओळखण्याचे काम तरुणांनी केले आहे. त्यामुळे समाजात व्हॅलेंटाइन डेची नवी ओळख निर्माण झाली आहे. याचा विरोध करणाऱ्यांनाही आता हे समजू लागले आहे. त्यामुळेच व्हॅलेंटाइन डेला विरोध करण्याच्या घटना वर्षानुवर्षे कमी होऊ लागल्या आहेत. व्हॅलेंटाईन डेला विरोध करणारे केवळ प्रतिकात्मक निषेधापुरते निषेध करण्यापुरते मर्यादित आहेत.