* सोमा घोष
आसामच्या हिरवीगार दऱ्या आणि सुंदर पर्वतरांगा एखाद्याला नकळत आकर्षित करतात. तेथील राहणीमान, अन्न आणि हवामान अतिशय नयनरम्य आहे. तिथल्या स्त्रियांचा खास पेहराव म्हणजे मेखेला चादोर. पारंपारिकपणे हे वस्त्र बहुतेक रेशीम किंवा सूती असते. त्यावर सुंदर डिझाइन्स विणून सुंदर लूक दिला जातो, मात्र अशा सुंदर कपड्यांचा ट्रेंड पूर्वीपेक्षा कमी होत चालला आहे, कारण जुन्या डिझाईनकडे नवीन पिढी आकर्षित होत नाही, त्यामुळे ते बनवणाऱ्या विणकरांना पोट भरणे कठीण झाले आहे. त्यांची मुले घर सोडून कामाच्या शोधात बाहेरगावी जाऊ लागली.
जगात पसरत आहे
आसामची राजधानी गुवाहाटी येथे राहणारी डिझायनर संयुक्ता दत्ता या कारागिरांना जोडून त्यांचे काम पुढे नेण्याचा प्रयत्न करत आहेत आणि त्यांनी बनवलेले आसाम सिल्क आणि कोरल सिल्कचे काम बाजारात घेऊन त्यांचे काम जगभर पोहोचवण्याचा प्रयत्न करत आहेत. त्यामुळेच आज या विणकरांची मुलेही हळूहळू या कामाकडे वळू लागली आहेत. आज मेखला चदोर जगातील एक अतिशय स्टायलिस्ट आणि लोकप्रिय पोशाख बनली आहे. लॅक्मे फॅशन वीक विंटर कलेक्शनमध्ये, संयुक्ताने रॅम्पवर चिक-मिकी ही संकल्पना घेतली आणि तिची शोस्टॉपर अभिनेत्री दिव्या खोसला कुमार हिने स्ट्रॅपिंग चोलीसह काळ्या मेखला चाडोर बेल्टेड साडी नेसली.
लुप्त होत चाललेली कला वाचवण्याचा प्रयत्न
या कलेबाबत संयुक्ता सांगते की, हातमागाचे कापड लोकांपर्यंत पोहोचवणे खूप अवघड आहे, कारण हे कापड महाग असतात. पारंपारिक आसाम रेशीम हाताने विणकाम करून बनवले जाते, त्यामुळे ते थोडे महाग असले तरी त्याचे सौंदर्य वर्षानुवर्षे टिकून राहते. यंत्रमागावर आसामच्या रेशमाचे सौंदर्य दाखवण्यात ते अपयशी ठरतात. त्यामुळेच आजही या कारागिरांची इच्छा असून या कारागिरांची कलाकुसर नामशेष होण्यापासून वाचावी आणि मेखला चादोर सर्वांना कळावा, असा माझा प्रयत्न आहे. पूर्वी मी आसामपासून दूर कुठेतरी जायचो तेव्हा लोकांना सर्व प्रकारचे कपडे माहीत होते, पण आसाम सिल्क आणि मेखला चादोर हे फारसे परिचित नव्हते. प्रत्येक फॅशन शोमध्ये मी मेखला चादोर शो केस म्हणून करते, कारण सर्व प्रकारचे व्यावसायिक ते ब्लॉगर्स तिथे येतात आणि लोकांपर्यंत पोहोचणे सोपे होते.
नोकरी सोडा
संयुक्ताने तिचा प्रवास सरकारी नोकरीतून, इंजिनियर म्हणून सुरू केला. 10 वर्षे काम केल्यानंतर त्यांनी नोकरी सोडली आणि आसाम सिल्क लोकप्रिय करण्यासाठी पुढाकार घेतला. हा निर्णय घेणे त्यांच्यासाठी सोपे नव्हते, कारण संयुक्ताच्या वडिलांच्या निधनानंतर तिच्या आईने संपूर्ण कुटुंब मोठ्या कष्टाने वाढवले होते, अशा परिस्थितीत आईने संयुक्ताला नोकरी न सोडण्याचा सल्ला दिला. संयुक्ता पुढे सांगते की, माझ्या आईने नकार देण्याचे कारण म्हणजे डिझायनर क्षेत्रातील माझे ज्ञान नसणे, पण मी काहीतरी चांगलं करू शकेन असा मला विश्वास होता. पतीने पाठिंबा दिला आणि मनापासून ऐकण्याचा सल्ला दिला. मी नोकरी सोडली आणि डिझायनर झालो. तेव्हा माझा कोणताही कारखाना नव्हता आणि विणकर काही कामासाठी आगाऊ पैसे घेत असत, पण त्यांना मार्केट माहीत नसल्यामुळे माझी डिझाईन्स बनवणे त्यांना आवडत नसे. गावात राहून तो पुन्हा पुन्हा तीच रचना करत असे. त्यांना कोणताही नवीन रचनेचा प्रयोग करायचा नव्हता. हे माझ्यासाठी सर्वात मोठे आव्हान होते.
हातमागावर जास्त श्रम लागतात
प्रत्यक्षात मेखला चादोर बनवण्यासाठी 25 ते 30 दिवसांची मेहनत घ्यावी लागते, पण त्यांच्या मेहनतीनुसार त्यांना मजुरी मिळत नव्हती. त्यामुळेच त्याला हे काम सोडून दुसऱ्या क्षेत्रात जायचे होते. त्यांच्या गरजा पाहून मी त्यांना मोफत जेवण, मोफत निवास, वैद्यकीय सुविधा चांगल्या पगारासह देऊ लागलो. तेव्हा त्यांना समजले की मी त्यांच्यासाठी काही चांगले काम करत आहे. सध्या माझ्याकडे 150 यंत्रमाग आहेत आणि मी या सर्व विणकरांना सर्व प्रकारे पाठिंबा देतो. मी 2015 साली माझा स्वतःचा कारखाना सुरू केला आहे. सध्या मला कोणतीही अडचण नाही, विणकर स्वतः कामाच्या शोधात माझ्याकडे येतात. यामध्ये केवळ प्रौढच नाही तर तरुणही येऊन काम शिकत आहेत, कारण त्यांच्या मूलभूत गरजा येथे पूर्ण केल्या जात आहेत. यासोबतच मी त्यांना चांगल्या आणि अधिक कामासाठी प्रोत्साहनही देतो.
विणकरांचा पाठिंबा मिळाला
सध्या या विणकरांना या उद्योगाकडे अधिकाधिक आकर्षित करण्याचे प्रयत्न सुरू आहेत. आसाममधील मलबेरी सिल्क, कोरल सिल्क आणि हातमाग हे माझे काम आहे. मला हातमाग जिवंत ठेवायचा आहे कारण पॉवरलूम ते खूप वेगाने ताब्यात घेत आहे आणि येथे मेखेला चादोर बनवायला फक्त एक दिवस लागतो, त्यामुळे ते स्वस्त आहे परंतु टिकाऊ नाही. विणकरांना साथ दिली नाही तर एक दिवस हातमाग मरेल. शासनाकडून कोणत्याही प्रकारची मदत मिळत नाही. त्यामुळेच मला अधिकाधिक फॅशन शो करून ही कला लुप्त होण्यापासून वाचवायची आहे. मी दरवर्षी दोन ते तीन फॅशन शो करते, जे खूप महाग असले तरी त्याचा खर्च मी माझ्या कमाईतून भागवतो. मी जे काही कमावले ते याच गोष्टींवर खर्च केले. आसाम सिल्कपासून बनवलेले मेखला चादोर कोणत्याही प्रसंगी परिधान केले जाऊ शकते.
नवीन डिझाइनचा विचार करावा लागेल
डिझाईनमध्ये नावीन्य आणण्यासाठी, ती स्वत: डिझाइन काढते, ज्यासाठी एक दीर्घ प्रक्रिया लागते. यासाठी त्यांना खूप विचार करावा लागतो, त्यानंतर ते डिझाईन संगणकावर बनवून कार्ड तयार केले जाते, जे लूमला जोडलेले असते, त्यानंतर कपड्यांवर डिझाइनचे विणकाम केले जाते. अशाप्रकारे अनेक प्रक्रिया पार पाडल्यानंतरच कपडे बनवले जातात. संयुक्ताला तिच्या खास पोशाखासाठी पुढच्या वर्षीच्या न्यूयॉर्क फॅशन वीकसाठी आमंत्रित करण्यात आल्याचा आनंद आहे.
परदेशातही त्याला मागणी आहे
संयुक्ता पुढे सांगतात की कोविडमध्ये संपूर्ण देश लॉकडाऊनमध्ये होता, पण माझ्या कारखान्याचे काम सुरूच होते, कारण विणकर कारखान्यात राहत होते आणि काम करत होते. त्याला बाहेर जाण्याची गरज नव्हती, मी त्याची काळजी घ्यायचो. अशा परिस्थितीत जेव्हा लॉकडाउन उघडले तेव्हा माझ्याकडे फक्त ड्रेसेज होते आणि मी एका महिन्यात 3 महिने व्यवसाय केला. बांगलादेशातील अनेक लोक माझ्या कामाचे कौतुक करतात आणि मी त्यांना माझा ड्रेसेज पाठवतो. याशिवाय यूके, अमेरिका, इंडोनेशिया, दोहा, ऑस्ट्रेलिया, न्यूझीलंड इत्यादी सर्व ठिकाणी लोकांना आसामचे सिल्क घालायला आवडते. हे लोक आसामी नाहीत, तरीही त्यांना मेखला चाडोर घालायला आवडते.