* नीरा कुमार
बहुतेक स्त्रिया चांगले जेवण बनवतात पण त्या छोट्या गोष्टींकडे लक्ष देत नाहीत, त्यामुळे जेवणाची चव तर कमी होतेच पण कधी कधी त्यातील पोषक तत्वेही नष्ट होतात. आता बघा, शीलाजींनी त्याच आकारात फळे खूप चांगली कापली पण घाईत तिने कांदा चाकू आणि कटिंग बोर्ड वापरला. परिणामी फळांमधून येणाऱ्या कांद्याच्या वासाने त्यांची चव बिघडली.
त्याचप्रमाणे ज्या कपमध्ये फेटलेली अंडी नीट न धुऊन त्यात चहा दिला तर अंडी न खाणाऱ्या व्यक्तीला चांगला चहाही चांगला लागत नाही. अनेकदा गृहिणी स्वयंपाक करताना अनेक छोट्या-छोट्या चुका करतात, त्यामुळे चांगले जेवण तर चविष्ट होतेच, शिवाय गृहिणींची मेहनत, वेळ आणि पैसाही वाया जातो.
चला तर मग जाणून घेऊया किचनमध्ये होणाऱ्या चुका आणि त्यावरील उपाय :
चूक क्र. 1: मायक्रोवेव्हमध्ये अन्न गरम केल्यानंतर किंवा शिजवल्यानंतर लगेच, मायक्रोवेव्हचा दरवाजा उघडा आणि त्यातील सामग्री बाहेर काढा.
उपाय : अन्न गरम केल्यानंतर किंवा शिजवल्यानंतर लगेच मायक्रोवेव्हचा दरवाजा उघडू नका, कारण बाहेरील आणि आतील तापमानातील फरकामुळे मायक्रोवेव्ह सुरक्षित कंटेनर फुटू शकतो. याशिवाय, मायक्रोवेव्ह बंद केल्यानंतर काही सेकंदांसाठी विद्युत लहरी अन्नावर त्यांची उष्णता सोडतात. अशा परिस्थितीत, मायक्रोवेव्ह बंद झाल्यानंतर फक्त 20-30 सेकंदांनी कंटेनर बाहेर काढा.
चूक क्र. 2 : मायक्रोवेव्हमध्ये अन्न शिजवण्यासाठी किंवा गरम करण्यासाठी प्लास्टिकच्या कंटेनरचा वापर करणे.
उपाय : अन्न गरम करण्याचा किंवा शिजवण्याचा सर्वात जलद मार्ग म्हणजे मायक्रोवेव्ह. परंतु प्लास्टिकच्या भांड्यांमध्ये अन्न गरम केल्याने, प्लास्टिकच्या भांड्यांमध्ये असलेले घटक जे आरोग्यासाठी हानिकारक असतात ते अन्नामध्ये मिसळतात. याचा परिणाम असा होतो की जेव्हा आपण अन्न खातो तेव्हा ते आपल्या पोटात जातात. यामुळे कर्करोग होण्याची शक्यता असते. त्यामुळे प्लास्टिकची भांडी वापरू नका. केवळ चांगल्या दर्जाचे आणि मायक्रोवेव्ह प्रूफ काचेचे कंटेनर वापरा.
चूक क्र. ३ : उरलेला भात, भाजीपाला, डाळी इत्यादी गरम केल्याने त्यातील ओलावा सुकतो.
उपाय : तांदूळ, भाज्या, डाळी इत्यादी गरम करताना त्यावर थोडे पाणी शिंपडावे जेणेकरून अन्नातील ओलावा कायम राहील.
चूक क्र. 4 : फ्रीजमधून अन्न बाहेर काढा आणि लगेच गरम करा.
उपाय : उन्हाळ्याच्या हंगामात अर्धा तास आधी आणि हिवाळ्यात 1 तास आधी रेफ्रिजरेटरमधून अन्नपदार्थ बाहेर काढा. अन्न सामान्य तापमानात आल्यानंतरच गरम करा. दुसरी महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे तुम्ही अन्न गॅसवर गरम करा किंवा मायक्रोवेव्हमध्ये, ते आवश्यक तेवढेच गरम करा. बऱ्याच स्त्रिया फ्रीजमधून भाज्या वगैरे काढल्यावर पूर्ण गरम करतात आणि उरल्या की फ्रीजमध्ये ठेवतात. अशा परिस्थितीत जेवणाची चव तर कमी होतेच पण त्यातील पोषक तत्वेही नष्ट होतात.
चूक क्र. ५ : तळल्यानंतर उरलेले तेल पुन्हा वापरणे.
उपाय : अनेकदा स्त्रिया तळल्यानंतर उरलेले तेल वाचवतात आणि ते पुन्हा काही तळण्यासाठी किंवा भाजी करण्यासाठी वापरतात. असे करणे आरोग्याच्या दृष्टिकोनातून अजिबात योग्य नाही, कारण तेल पुन्हा गरम केल्याने त्यातील ट्रान्स फॅट वाढते आणि ते जास्त प्रमाणात सेवन केल्याने उच्च रक्तदाब, लठ्ठपणा आणि हृदयविकार होण्याची शक्यता वाढते. त्यामुळे आवश्यक तेवढेच तेल वापरावे. जर तेल शिल्लक असेल तर त्याच वेळी चिडवा, नमकपरे, शेंगदाणे इत्यादी तळून घ्या.
चूक क्र. 6 : चव वाढवण्यासाठी अधिक मसाला वापरणे.
उपाय : स्त्रियांना वाटते की त्यांनी मसाला करण्यासाठी जास्त मीठ आणि काळी मिरी घातली तर बरे होईल, परंतु हे लक्षात ठेवा की मिठाच्या अतिसेवनाने उच्च रक्तदाब होऊ शकतो. मसाला करण्यासाठी आले, लसूण, पुदिन्याची पाने, कढीपत्ता, तुळस, कोथिंबीर, सेलेरी पाने इत्यादी ताज्या औषधी वनस्पती वापरा. यामुळे जेवणाची चव वाढेल आणि तुमचे आरोग्य चांगले राहील.
चूक क्र. 7 : स्वयंपाक करताना योग्य तापमान न वापरणे.
उपाय : घाईत किंवा वेळ वाचवण्यासाठी स्त्रिया उच्च आचेवर अन्न शिजवतात. अशा स्थितीत अन्न बाहेरून शिजले तरी आतून कच्चेच राहते. तसंच मसाले आचेवर भाजल्यावर त्यांचा सुगंध आणि चव दोन्ही नष्ट होतात. त्यामुळे योग्य तापमान वापरा. याशिवाय अन्न झाकून शिजवा. त्यामुळे अन्न लवकर शिजते आणि त्यातील पोषक तत्वेही टिकून राहतात.
चूक क्र. 8 : भाज्या उकळल्यानंतर पाणी फेकून द्या
उपाय : भाज्यांचे पाणी फेकून देऊ नका ज्यांना उकळण्याची किंवा ब्लँचिंगची आवश्यकता असते. जर तुम्हाला स्प्राउट्स उकळायचे असतील तर त्याचे पाणी किंवा तांदळाचा स्टार्च देखील फेकून देऊ नका. या सर्व पाण्यात ‘बी कॉम्प्लेक्स जीवनसत्त्वे’ मुबलक प्रमाणात असतात. बरं, भाजी वाफेवर शिजवणे चांगले. पण जर तुम्हाला ते पाण्यात उकळायचे असेल तर ते पाणी पीठ मळून, करी, डाळ शिजवण्यासाठी किंवा सूप म्हणून प्यावे.
चूक क्र. 9 : भाजीपाला काळजीपूर्वक खरेदी न करणे आणि कापल्यानंतर त्यांचे पॅकिंग योग्यरित्या न करणे.
उपाय : अनेकदा भाजी खरेदी करताना महिला भाजीला रंग आहे की नाही याकडे लक्ष देत नाहीत. दुसरे म्हणजे, जर तुम्हाला ते कापून 6-7 तास ठेवावे लागतील, तर त्यांना झिप पाऊचमध्ये किंवा सीलबंद बॉक्समध्ये ठेवा आणि भाज्या नीट धुवून नंतर कापडाने पुसून घ्या.
चूक क्र. 10 : शिजवलेले अन्नपदार्थ ठेवण्यासाठी योग्य भांडी न वापरणे.
उपाय : शिजवलेले अन्नपदार्थ साठवण्यासाठी योग्य आकाराची भांडी वापरणे फार महत्वाचे आहे. तसेच खाद्यपदार्थ आणि दूध इत्यादी फ्रीजमध्ये ठेवण्यापूर्वी ते खोलीच्या तापमानालाच ठेवावे आणि झाकून ठेवावे.
चूक क्र. 11: भाज्या आणि फळे कापण्यासाठी समान चॉपिंग बोर्ड वापरणे.
उपाय : भाज्या, फळे आणि मांसाहारी असल्यास वेगळे चॉपिंग बोर्ड ठेवा, जेणेकरून एकाचा वास दुसऱ्यापर्यंत पसरणार नाही आणि हात चांगले धुतल्यानंतरच कापून टाका.
