*नसीम अन्सारी कोचर
रितूच्या घरी पार्टी होती. 20-25 लोकांना बोलावले. पार्टीसाठी दोन कारणे होती, पहिली पतीला पदोन्नती मिळाली आणि दुसरी मुलगा पीएमटीमध्ये निवडला गेला. रितूने काही शेजारी, काही जवळचे नातेवाईक, काही मित्र आणि मुलाच्या मित्रांना पार्टीसाठी आमंत्रित केले होते.
प्रत्येकजण ठरलेल्या वेळी उपस्थित होता, पण अलीकडे गोंगाट, विनोद किंवा बोलण्याऐवजी एक विचित्र शांतता होती. बहुतेक लोक त्यांच्या मोबाईलमध्ये व्यस्त होते. आत आला, यजमानाला नमस्कार करून नमस्कार केला आणि मग एका कोपऱ्यात धरलेल्या मोबाईलवर डोळे घालून बसला. पूर्वी जमलेले रितूचे मित्रही गदारोळ निर्माण करायचे, खट्याळपणा, तक्रारी, टोमणे, हास्य थांबत नव्हते.
ते एकमेकांची साडी, दागिने यावर नजर ठेवायचे, पण आता ते डोळेही मोबाईलमध्येच अडकले आहेत. काही व्हिडिओ पाहत आहेत, काही यूट्यूब तर काही फोनवर बोलण्यात व्यस्त आहेत.
एका कोपऱ्यात, मुलाचे दोन मित्र एकमेकांशेजारी डोके ठेवून मोबाईलवर फुटबॉल सामना पाहत आहेत. राजकारणात रस असणारे डिबेट शोमध्ये मग्न असतात, मग कोणीतरी बातमी बुलेटिन बघत असते. जणू कोणाकडे वेळ नाही आणि आपापसात संभाषणाची गरज नाही. वास्तवाच्या जगापासून दूर, प्रत्येकजण आभासी जगाच्या मनोरंजनात मग्न आहे.
बदलती जीवनशैली
पूर्वी दुपारचे जेवण तयार करून आणि चौकात पॅकिंग केल्यानंतर गृहिणी शेजारी बसायच्या. ते एकमेकांचे दु:ख सांगायचे. हिवाळ्यात जिथे जिथे पाहाल तिथे 5-6 महिलांचा मेळा असायचा. नवीन विणकाम डिझाईन्स शिकवले गेले. चर्चेत नवीन पाककृती शिकल्या. लोणचे, मुरब्बा, पापड एकत्र बनवले जायचे. पण आता दुपारचे जेवण शिजवल्यानंतर गृहिणी शेजारीसुद्धा येत नाही. फक्त मोबाईल घ्या आणि बसा.
व्हॉट्सअॅप, फेसबुक, यूट्यूबमध्ये आयुष्याचे मौल्यवान क्षण एकटे कसे घालवत आहेत. स्मार्ट फोन आणि इंटरनेटमुळे घरातील सदस्यांमध्ये शांतता निर्माण झाली आहे. त्याच्या मोकळ्या वेळेत कोणीही कोणाशी बोलत नाही, पण त्याचा मोबाईल घेऊन तो खाली बसतो. चहाच्या जेवणाच्या टेबलवर आणि आमच्या मोबाईलवर फक्त आम्हीच आहोत. आजूबाजूला कोण बसले आहे याची आम्हाला पर्वा नाही.
मुलगा संध्याकाळी ऑफिसमधून घरी येत नाही आणि आईबरोबर बसत नाही. त्याचा संपूर्ण दिवस कसा गेला ते विचारत नाही. त्याने काय केले? ऑफिसमध्ये त्याचा दिवस कसा होता हे सांगत नाही. तो येतो आणि लॅपटॉप उघडतो आणि खाली बसतो.
नात्यांमध्ये गोडवा नाही
सून आता सासूला विचारत नाही की अशा लोणच्यामध्ये कोणते मसाले वापरले जातात. आता लोणचे बनवण्याच्या सर्व पद्धती यूट्यूबवर उपलब्ध आहेत. सासूचे अनुभव मागे राहिले आहेत. लोणच्याच्या आंबटपणामुळे अनेक सून नात्यांमध्ये विरघळणाऱ्या गोडवापासून वंचित राहतात.
होय, आजकाल आपल्या सर्वांची ही स्थिती आहे. वेळ किंवा विश्रांती नाही कारण जीवनाने मिळवलेली गती त्याला धीमा करणे शक्य नाही. या वेगाच्या दरम्यान, आम्हाला मिळालेले काही क्षणदेखील काढून टाकले गेले कारण एक गोष्ट नेहमी आपल्या हातात, आमच्या खोल्यांमध्ये आणि जेवणाच्या टेबलांवर टिकून असते आणि ती म्हणजे इंटरनेट.
मात्र, इंटरनेट हे वरदानापेक्षा कमी नाही. आजकाल, सर्व काम यावर अवलंबून आहे. जिथे ते थांबले, असे वाटते की श्वास थांबला आहे. कधी महत्त्वाचा मेल पाठवावा लागतो, कधी स्टेटस किंवा चित्र सोशल साईटवर अपडेट करावे लागते. कधीकधी आपल्याला व्हॉट्सअॅप कॉल करावा लागतो, कधीकधी आपल्याला व्हिडिओ पहावा लागतो.
जिथे इंटरनेटशिवाय जगणे कठीण झाले आहे, तिथे हे इंटरनेट आमचे वैयक्तिक क्षण आमच्याकडून हिसकावून घेत आहे. आमच्यापासून आमच्या फुरसतीचे क्षण काढून घेणे, आपल्या नातेसंबंधांवर परिणाम करणे, प्रियजनांमधील अंतर वाढवणे. यामुळे एक प्रचंड दळणवळण अंतर निर्माण होत आहे.
फुरसतीचे क्षण हिसकावून घेतले आहेत
कार्यालय असो किंवा शालेय महाविद्यालय, त्याच्या शिफ्टच्या समाप्तीनंतर जो काही वेळ असायचा तो तो आपल्या प्रियजनांसोबत, आपल्या प्रियजनांमध्ये घालवायचा. आजचा दिवस कसा होता, कोण काय बोलले, कोणासोबत काय घडले, आम्ही घरातल्या सगळ्या गोष्टी प्रियजनांसोबत शेअर करायचो, ज्यामुळे आमचा ताण सुटला. पण आता, जेव्हा आपल्याला वेळ मिळतो, आपल्या प्रियजनांशी बोलणे किंवा त्यांच्यासोबत वेळ घालवणे देखील वेळेचा अपव्यय वाटतो. डिजिटल जगात काय चालले आहे हे पाहण्यासाठी आम्ही शक्य तितक्या लवकर आपला मोबाईल किंवा लॅपटॉप हस्तगत करतो.
कुठेतरी कोणीही आपल्यापेक्षा जास्त लोकप्रिय झालेला नाही, कुठेतरी कोणाच्या चित्राला आमच्या चित्रापेक्षा जास्त कमेंट्स किंवा लाइक्स मिळाल्या नाहीत, आम्ही या फेऱ्यांमध्ये आपला वेळ वाया घालवत आहोत आणि जर असे झाले तर आम्ही स्पर्धा करू पण खाली या. आम्ही प्रयत्नांमध्ये सामील होतो आणि मग असा स्फोट घडवून आणतो, जेणेकरून लोक या डिजिटल जगात आमचे अधिक अनुसरण करू शकतील.
आमचे वैयक्तिक संबंध कितीही दूर असले, तरी आम्ही त्यांना दुरूस्त करण्याइतके लक्ष देत नाही जितके आपण डिजिटल जगात नातेसंबंध जपण्यासाठी करतो.
ऑफलाइन मोड कालबाह्य आहे
आजकाल आपण ऑनलाईन मोडवर जास्त जगतो, ऑफलाईन मोड कालबाह्य झाल्यासारखे झाले आहे.
हे खरे आहे की इंटरनेटमुळे, आम्ही सोशल साइट्सशी कनेक्ट होऊ शकलो आणि त्यांच्याद्वारे आम्ही आमच्या जुन्या मित्र आणि नातेवाईकांशी पुन्हा कनेक्ट होऊ शकलो, परंतु कुठेतरी हे देखील हे खरे आहे की या सर्वांच्या दरम्यान, आम्ही वैयक्तिक संबंध आणि विश्रांतीचे क्षण गमावले आहेत.
तुम्हाला क्वचितच आठवत असेल की तुम्ही शेवटची वेळ कधी बसली होती आणि तुमच्या आईबरोबर चहा प्यायला होता आणि फक्त इथे आणि तिथे किंवा तुमच्या लहान भावंडांशी बोलला होता तुम्हाला क्वचितच आठवत असेल की तुम्ही शेवटची वेळ कधी आईसोबत बसली होती आणि फक्त इथे आणि तिथे चहा पिताना बोलत होता किंवा जेव्हा तुम्ही बाजारातून भाजी आणायला गेला होता तेव्हा तुमच्या लहान भावंडांसोबत असे चालत असता?
तुम्ही मोबाईलशिवाय तुमच्या कुटुंबातील सदस्यांसोबत जेवणाच्या टेबलावर कधी बसलात?
आपल्या मुलाला घोडा म्हणून हसवण्याची मजा कदाचित या पिढीच्या व पुढील पिढीच्या वडिलांनाही माहित नसेल.
आजकाल केवळ वडीलच नाही तर आईसुद्धा इंटरनेटच्या ओझ्याखाली दबल्या गेल्या आहेत. नोकरी करणाऱ्या स्त्रियांना त्यांच्या घरी वेळ घालवणे आणि कुटुंबासोबत फुरसत घालवणे अशक्य झाले आहे.
युवक पूर्णपणे इंटरनेटच्या पकडात आहेत आणि त्यांना तिथून बाहेर पडायचेही नाही. आजकाल ज्यांच्याकडे इंटरनेट कनेक्शन नाही किंवा जे लोक सोशल साइट्सवर नाहीत, लोक त्यांच्यावर हसतात आणि त्यांना कालबाह्य आणि कंटाळवाणे समजतात.
इंटरनेट आरोग्यासाठी विष बनते
डॉक्टरांच्या मते, सोशल साइट्सवर जास्त वेळ घालवणे हे एक प्रकारचे व्यसन आहे. हे व्यसन मेंदूच्या त्या भागाला सक्रिय करते, जे कोकेनसारख्या ड्रगचे व्यसन असताना उद्भवते.
‘युनिव्हर्सिटी ऑफ मिशिगन’च्या अभ्यासानुसार, जे लोक सोशल साइट्सवर जास्त वेळ घालवतात त्यांना अधिक एकटेपणा आणि उदासीनता वाटते कारण ते जितके जास्त ऑनलाईन संवाद साधतात तितके लोकांशी त्यांचा समोरासमोर संपर्क कमी होतो.
इंटरनेटचा जास्त वापर करणाऱ्यांमध्ये तणाव, निराशा, नैराश्य आणि चिडचिडेपणा येऊ लागतो. त्यांची झोपही विस्कळीत झाली आहे. ते अधिक थकले आहेत.
या सगळ्या दरम्यान, सेल्फी ही देखील एक क्रेझ बनली आहे, ज्यामुळे बहुतेक मृत्यू भारतातच होऊ लागले आहेत.
जरी लोक कुटुंबासह सहलीसाठी गेले असले तरी ते ठिकाणाचा आनंद घेण्यापेक्षा चित्रे क्लिक करण्यासाठी पार्श्वभूमी शोधण्यात जास्त वेळ घालवतात. एकमेकांसोबत दर्जेदार वेळ घालवण्याऐवजी, प्रत्येकाचे लक्ष सेल्फी क्लिक करण्यावर केंद्रित आहे, यामुळे हे विश्रांतीचे क्षण निघून जातात आणि आम्हाला वाटते की इतका प्रवास करूनही आपण निवांत वाटत नाही.
जर आपण चित्रपट पाहायला गेलो किंवा डिनरला गेलो, तर आपले लक्ष सोशल साईट्सच्या चेकइनवर जास्त राहते.
सार्वजनिक ठिकाणी सुद्धा, लोक आता एकमेकांना पाहून हसत नाहीत कारण प्रत्येकाच्या नजरा त्यांच्या मोबाईलवर आहेत. वाटेत किंवा माळ मध्ये चालत असताना, जिथे तुम्ही बघाल तिथे तुम्हाला फक्त लोकांच्या गळ्यातील ताई दिसतील. यामुळे अनेक अपघातही होतात.
इंटरनेट गुन्हेगारी वाढत आहे
इंटरनेटमुळे सायबर गुन्हे इतके वाढले आहेत की आता प्रत्येक जिल्ह्यात सायबर सेल उभारणे आवश्यक झाले आहे. मुले, महिला, वृद्ध हे सायबर गुन्ह्यांना सर्वाधिक असुरक्षित असतात.
आजकाल इंटरनेटवर पॉर्न व्हिडिओ सहज दिसू शकतात. तुमचे वय कितीही असो, तुमच्या हातात स्मार्ट फोन असल्यास तुम्ही पॉर्न व्हिडिओ पाहू शकता. इंटरनेटच्या घटत्या दरांमुळे या साइट्सची मागणी वाढली आहे. अशा साइट्सचा मुलांवर वाईट परिणाम होत असताना, वडीलही त्यांच्या लैंगिक आणि वैयक्तिक आयुष्याला धोका देतात कारण ते त्यांना बळी पडतात. हे व्यसन असे दिसते की ते त्यांच्या जोडीदाराकडून वास्तविक जीवनात देखील समान अपेक्षा करू लागतात, परंतु हे व्हिडिओ कसे बनतात हे त्यांना माहित नसते. यामध्ये चुकीची माहिती दिली आहे, जी वैयक्तिक जीवनात वापरणे शक्य नाही.
अनेकदा विवाहबाह्य संबंधही ऑनलाईन होऊ लागले आहेत. गप्पा मारण्याची संस्कृती लोकांना इतकी आवडते की ते आपल्या जोडीदाराची फसवणूक करण्यास मागेपुढे पाहत नाहीत. यामुळे संबंध तुटत आहेत, अंतर वाढत आहेत.
काही मुली अधिक पैसे कमवण्याच्या शोधात चुकीच्या साइट्सच्या भ्रमात अडकतात. नंतर त्यांना ब्लॅकमेल करून अशी कामे केली जातात, ज्यातून त्यांना बाहेर पडणे शक्य नसते.
इंटरनेट बँकिंग फसवणुकीची प्रकरणेही आता सामान्य झाली आहेत. तुमची बँक माहिती जाणून घेतल्यानंतर, गुन्हेगार तुमच्या खात्यातून सर्व पैसे त्याच्या खात्यात ऑनलाईन ट्रान्सफर करतो आणि तुम्ही बघत राहता. या सर्व गोष्टींमुळे हे स्पष्ट होते की इंटरनेट सुविधेऐवजी समस्या अधिक बनली आहे. त्याने आमच्यापासून आपले संबंध, आपली सुरक्षा, विश्रांतीचे क्षण काढून टाकले आणि प्रियजनांमध्ये आम्हाला एकटे केले.
