कथा * सिद्धार्थ जानोरीकर
सकाळी सकाळीच मनीषानं उत्स्फुर्तपणे विचारलं, ‘‘बाबा, आज आईला काय गिफ्ट देताय तुम्ही?’’
‘‘आज काय विशेष आहे बुवा?’’ प्रश्नार्थक चेहऱ्यानं मी लेकीला विचारलं?
‘‘कमाल करता बाबा तुम्हीसुद्धा! गेली कित्येक वर्ष तुम्ही आजचा हा दिवस विसरता आहात. अहो, आज ना, व्हॅलेंटाइन डे आहे. ज्या व्यक्तिवर आपण प्रेम करतो त्याला आजच्या दिवशी काहीतरी भेट द्यायची असते.’’
‘‘ते मला ठाऊक आहे, पण इंग्रजांच्या या असल्या फालतू चालीरिती आपण का म्हणून पाळायच्या?’’
‘‘बाबा, प्रश्न देशीविदेशीचा नाहीए, फक्त प्रेम व्यक्त करण्याचा आहे.’’
‘‘मला नाही वाटत खऱ्या प्रेमाला कधी व्यक्त करण्याची गरज असते म्हणून. तुझ्या आईच्या आणि माझ्यामधलं प्रेम तर जन्मोजन्मीचं आहे.’’
‘‘मनू, तूसुद्धा पण कुणाला समजावण्याचा प्रयत्न करते आहेस?’’ माझी जीवन संगिनी तिरसटून म्हणाली. ‘‘हे सगळं यांना सांगणं म्हणजे पालथ्या घड्यावर पाणी आहे. ज्यात पाच दहा रूपयेच खर्च होण्याची शक्यता असते. तेवढंदेखील गिफ्ट हे कधी देऊ शकत नाहीत.’’
‘‘सीमा, अगं असं काय बोलतेस? माझ्या या हृदयाचा तरी थोडा विचार कर…अगं, महिन्याचा अख्खा पगार तुला हातात आणून देतो ना?’’ मी दु:खी चेहऱ्यानं अन् भरल्या गळ्यानं बोललो.
‘‘हो आणि पै न् पैचा हिशेबही मागून घेता ना? नाही दिला तर भांडण काढता…एक तर माझा सगळा पगार जातो कार आणि घराचे हप्ते फेडण्यात…स्वत:च्या मर्जीनं खर्चायला शंभर रूपयेही मिळत नाहीत मला…’’
‘‘हा आरोप तू करतेस? अगं, ठासून कपाट भरलंय साड्यांनी…काय दिवस आलेत. लेकीच्या नजरेत बापाची किंमत कमी व्हावी म्हणून आईच खोटं बोलतेय?’’
‘‘पुरे झाला नाटकीपणा. एक सांगा. त्या कपाटातल्या किती साड्या तुम्ही आणून दिल्या आहेत मला? प्रत्येक सणावाराला माझ्या माहेरून साड्या मिळतात मला. म्हणून निदान मैत्रिणींपुढे तोऱ्यात वावरतेय मी…नाही तर कठीणच होतं.’’
‘‘बाबा, आईला खूष करायला कुठं तरी दोन-चार दिवस फिरवून आणा ना?’’ मनीषानं आमचं भांडण थांबवण्यासाठी विषय बदलला.
‘‘पुरे गं तुझं!! या घराच्या रामरगाड्यातून बाहेर पडून थोडा मोकळा श्वास घेईन, असं भाग्य नाहीए माझं!’’ स्वत:चं कपाळ बडवून घेत सीमा नाटकीपणानं म्हणाली.
‘‘कशाला खोटं बोलतेस गं? दरवर्षी तू आपल्या भावाकडे महिना-पंधरा दिवस राहून येतेस ना?’’ मी लगेच तिला आठवण करून दिली.
‘‘बाबा, मी सिमला किंवा मसुरीविषयी बोलत होते.’’ मनीषानं विषय स्पष्ट करून सांगितला.
‘‘तू का अशा नको त्या गोष्टी बोलते आहेस गं? कधीही मी यांना एखाद्या थंड हवेच्या ठिकाणी जाऊयात ना, असं म्हटलं की काय म्हणायचे ठाऊक आहे? अगं अंघोळ करून ओल्या कपड्यात गच्चीवर फेऱ्या मार…मस्त हिल स्टेशनला गेल्यासारखं वाटेल.’’
‘‘अरेच्चा? गंमत केली तर तेवढंही लेकीला सांगून माझ्याविरूद्ध भडकवते आहेस तिला?’’ मला रागच आला.
माझ्या रागाकडे पूर्णपणे दुर्लक्ष करून सौ. आपल्या तक्रारी सांगतच होती. ‘‘यांच्या चिक्कूपणामुळे खूप खूप सहन करावं लागलंय मला. कधी तरी मला वाटायचं, आज घरी नको करूयात स्वयंपाक, हॉटेलमध्ये जेऊयात. तर हे माझ्या सुग्रणपणाचं इतके गोडवे गायचे की काय सांगू? जणू मीच जगातली सर्वोत्कृष्ट कुक आहे…’’
‘‘पण आई, हा तर बाबांचा चांगलाच गुण झाला ना? तुझं, तुझ्या सुग्रणपणाचं कौतुक करतात…’’ मनीषानं माझी बाजू घेतली.
‘‘डोंबलाचं कौतुक…’’ सीमा कडाडली, फक्त पैसे वाचवायचे, हॉटेलचा खर्च करायला नको म्हणून हे सगळं!’’
‘‘ओफ!’’ लेकीनं माझ्याकडे अशा नजरेनं बघितलं जणू मी खलनायक होतो.
‘‘माझा वाढदिवस असो की लग्नाचा वाढदिवस असो, फक्त पाव किलो मिठाई आणली की यांचं कौतुक संपलं! रसमलाई नाही तर गुलाबजाम…तेही फक्त पाव किलो…कधी फुलांचा बुके नाही की साडी अथवा दागिना नाही.’’ सीमाचा राग कडकलेलाच.
मनु, तू हिच्या बोलण्याकडे लक्ष देऊ नकोस. या व्हॅलेंटाइन डेनं हिचं डोकंच फिरलंय. माझ्या बायकोसारख्या सरळसाध्या बाईचं डोकं फिरवणारा हा वाह्यात दिवस मी कधीही साजरा करणार नाही.’’ मी ठामपणे माझा निर्णय जाहीर केला. दोघी मायलेकी माझ्यावर रागावल्या होत्या बहुतेक. दोघींपैकी कुणी एक, काही बोलणार तेवढ्यात बाहेरच्या दाराची घंटी वाजली.
मी दार उघडलं अन् आश्चर्यानं ओरडलो, ‘‘अरे बघा तरी किती सुंदर पुष्पगुच्छ आलाय…’’
‘‘कुणी पाठवलाय?’’ माझ्या?शेजारी येऊन उभी राहिली होती सीमा. तिला नवल वाटलं होतं.
‘‘मुळात कुणाला पाठवलाय?’’ माझ्या हातातून तो बुके घेऊन त्यावरील कार्डावरचं नाव वाचण्याचा प्रयत्न करत मनीषा म्हणाली. मी पुन्हा तिच्या हातून तो बुके माझ्या हातात घेतला. या कार्डावर लिहिलंय, ‘‘हॅप्पी व्हॅलेंटाइन डे.’’
‘‘माय स्वीट हार्ट.’’ कोण कुणाला स्वीट हार्ट म्हणतंय.
‘‘ते काही कळत नाहीए.’’ मी बावळटासारखा बोललो.
‘‘मनु, इतका सुंदर बुके तुला कुणी पाठवलाय?’’ सीमानं अगदी गोड आवाजात लेकीला विचारलं.
पुष्पगुच्छ स्वत:च्या हातात घेऊन मनीषानं तो चारही बाजूंनी नीट निरखून बघितला. मग, जरा वैतागून म्हणाली, ‘‘मॉम, मला काहीच कळत नाहीए.’’
‘‘राजीवनं पाठवला असेल का?’’
‘‘छे छे एवढा महाग बुके त्याच्या बजेटच्या बाहेर आहे.’’
‘‘मग मोहितनं?’’
‘‘तो तर हल्ली त्या रीतूच्या मागेपुढे शेपूट हलवत फिरतोय.’’
‘‘दीपक?’’
‘‘नो मॉम, वी डोंट लाइक ईच अदर व्हेरी मच…’’
‘‘मग कुणी बरं पाठवली असतील इतकी सुंदर फुलं?’’
‘‘एक मिनिट! तुम्ही मायलेकी जरा सांगाल का? आता जी नावं घेतली ती कोण मुलं आहेत?’’ माझ्यातला बाप जरबेनं म्हणाला.
‘‘इश्श! ती सगळी मनीषाच्या कॉलेजातली मुलं आहेत.’’ झटकून टाकल्यासारखं सीमानं म्हटलं.
‘‘पण ही सगळी नावं तुला कशी माहीत?’’
‘‘अरेच्चा? मनीषा रोज मला तिच्या कॉलेजमधल्या घडामोडी सांगत असते ना? मी काही दिवसरात्र तुमच्याप्रमाणे पैशापैशाचा हिशेब करत बसत नाही.’’
‘‘मी तो हिशेब ठेवतो म्हणूनच कुणापुढे हात पसरावा लागत नाही…समजलं? ते सोड, विषय सध्या वेगळा आहे…ज्या मुलांची नावं तू आता घेतलीस…’’
‘‘ती सगळी तिच्या कालेजमधली मुलं आहेत. मित्र आहेत तिचे.’’
‘‘मनीषा, तू कॉलेजमध्ये अभ्यासासाठी जातेस ना? की फक्त सोशल सर्कल वाढवते आहेस?’’ मी विचारलं.
‘‘बाबा, माणूस म्हणून व्यक्तित्त्वाचा पूर्ण विकास व्हायला हवा ना?’’ मनीषा फुत्कारली.
‘‘ते खरंय, पण पुष्पगुच्छ पाठवणाऱ्यांची संभावित यादी बघून मी जरा धास्तावलो आहे.’’
‘‘जस्ट रिलॅक्स बाबा! हल्ली मुलं देणंघेणं फार कॉमन, अगदी साधी गोष्ट आहे. फुलं देताना, ‘मी तुद्ब्रयावर प्रेम करतो/करते, तुझ्याशिवाय जगूच शकत नाही’ असं कुणी म्हणत नाही. तो फालतूपणा ठरतो आता.’’ लेक अगदी कूल होती.
‘‘हल्ली घटस्फोटाचं प्रमाण का वाढलंय, या विषयावर आपण नंतर कधी तरी चर्चा करूयात. पण आता मला एवढीच खात्री करून घ्यायची आहे की हा पुष्पगुच्छ तुला पाठवला गेलेला नाहीए, हे नक्की ना?’’
‘‘सॉरी पप्पा, हा बुके माझ्यासाठी नाहीए…’’
तिचं उत्तर ऐकून मी मोर्चा सीमाकडे वळवला. थोडं तिरकसपणे विचारलं, ‘‘तुझ्यावर जीव टाकणाऱ्या १०-२० लोकांची नावं तूही सांगून टाक राणी पद्मावती.’’
‘‘आता ही पद्मावती कुठून उपटली मध्येच?’’ मनीषानं म्हटलं.
‘‘मिस इंडिया, थोडा वेळ गप्प बसता येईल का?’’ मी ओरडलो तशी मनीषा गप्प बसली.
‘‘फुकटे प्रियकर पाळत नाही मी. त्यापेक्षा एखादं कुत्र पाळेन.’’ सीमा रागानं माझ्याकडे बघत फुत्कारली.
‘‘बाबा, मला काही सांगायचंय…’’ मनीषाच्या चेहऱ्यावर लबाड हसू अन् खट्याळ भाव होता.
‘‘तुला गप्प बसायला सांगितलं होतं ना? पण नाही, शेवटी तूही स्त्री आहेस. कुठलाही पुरूष स्त्रीला गप्प बसवू शकत नाही…ते सोड, काय म्हणायचंय तुला?’’
‘‘बाबा, मला वाटतं, मीना मावशीच्या मुलीच्या लग्नात तुमचे चुलत भाऊ, ते…रवीकाका आले होते…त्यांचे मित्र नीरज…त्यांनी तर हा बुके मॉमसाठी पाठवला नसेल?’’
‘‘म्हणजे, तुला म्हणायचंय, तो मिशीवाला नालायक तुझ्या आईवर लाइन मारतोय?’’
‘‘मिशीचं सोडा बाबा, पण तो माणूस स्मार्ट आहे.’’
‘‘तुमचं काय म्हणणं आहे बाईसाहेब?’’ मी सीमाला विचारलं.
‘‘मी कशाला काय म्हणू? तुम्हाला जी काही विचारपूस चौकशी करायची असेल, ती त्या मिशीवाल्याकडे करा.’’ झुरळ झटकावं तसा सीमानं विषय झटकला.
‘‘अगं, पण निदान इतकं तरी कळू देत की तू तुझ्याकडून त्याला काही संकेत दिला होता का?’’
‘‘ज्यांना दुसऱ्यांच्या बायका बघून तोंडाला पाणी सुटतं, त्यांना साधं हसून कुणी नमस्कार केला तरी संकेत वाटतो?’’
‘‘मनू, मला नाही वाटत त्या मिशीवाल्याकडे तुझी आई प्रभावित वगैरे झाली असेल…इतर कुणाची नावं सुचव.’’ मी लेकीला डोळा मारला.
‘‘अगंऽऽ! मला वाटतं, ममाच्या ऑफिसमधले ते आदित्य साहेब ते ऑफिसच्या पार्टीत नेहमी ममाभोवती घुटमळत असतात…’’ काही क्षण विचार करून लेकीनं आपल्या आईच्या चाहत्यांच्या यादीत एका नावाची भर घातली.
‘‘तो इतका सुंदर बुके नाही पाठवणार…’’ मी नकारार्थी मान हलवंत बोललो. ‘‘एक तर त्याची पर्सनॅलिटी काहीच्या काहीच आहे. शिवाय बोलताना किती थुंकी उडवत असतो.’’
‘‘आठवलं…बाबा…आपल्या गल्लीच्या तोंडाशी राहणारे ते महेशजी? ते असतील का?’’ लेकीनं विचारलं.
‘‘त्यांचं नाव कशाला घेते आहेस तू?’’
‘‘बाबा, त्यांचा घटस्फोट झालाय अन् सकाळी आई फिरायला जाते. तेव्हाच तेही फिरत असतात. कदाचित त्यांचा काही गैरसमज झाला असेल…’’
‘‘तू म्हणतेस तसं असू शकतं बरं का?’’
‘‘काय असू शकतं? डोंबलं तुमचं?’’ सीमा एकदम भडकली.
‘‘पार्कात ते म्हातारं सारखं कफ थुंकत चालत असतं. अन् तुम्ही दोघं, प्लीज असल्या कुणाबरोबर माझं नाव जोडू नका सांगून ठेवते…जर हा पुष्पगुच्छ माझ्यासाठी असेल तर पाठवणाऱ्यांचं नाव मला ठाऊक आहे.’’ सीमा चक्क हसली.
‘‘क…क…कोण…कोण आहे तो?’’ तिला हसताना बघून मी एकदम नर्व्हस झालो. चक्क ‘ततपप’ झालं.
‘‘नाही सांगणार…’’ सीमाच्या चेहऱ्यावर गूढ हास्य…मी गांगारलो.
माझ्या मन:स्थितीची अजिबात कल्पना नसलेली मनीषा सहजपणे म्हणाली, ‘‘आई, हा बुके पप्पांसाठीही असू शकतो ना?’’
‘‘नो!’’ ठामपणे सीमानं म्हटलं अन् माझ्याकडे बघून हसायला लागली.
‘‘मायासाठी का नसावा?’’ मी भडकलोच. ‘‘अजूनही बायका माझ्यावर लाइन मारतात. त्यांच्या डोळ्यांत प्रेम दिसतं माझ्याविषयी.’’
‘‘मम्मा, बाबांची पर्सनॅलिटी तशी वाईट नाहीए…’’ मनीषा म्हणाली.
‘‘एक्सक्यूज मी…पर्सनॅलिटी तशी वाईट नाहीएचा काय अर्थ?’’ मी संतापून मनीषाला विचारलं. माझ्या संतापाकडे दुर्लक्ष करून ती चक्क हसायला लागली.
‘‘मनू, प्रश्न पर्सर्नेलिटीचा नाहीए…यांच्या चिक्कूपणाचा आहे. अगं स्त्रियांना पैसे खर्च करणारे पुरूष आवडतात. हे जर पैसेच खर्च करणार नाहीत तर कोण स्त्री यांच्यावर भाळेल?’’
‘‘आई, तुला कुणा एकाही बाईचं नाव आठवत नाहीए, जी बाबांना हा बुके गिफ्ट म्हणून पाठवेल?’’
‘‘नाही.’’
‘‘बाबा, काय हे? तुमची मार्केट व्हॅल्यू तर अजिबातच नाहीए…’’ लेकीनं मला सहानुभूती दाखवली.
‘‘पोरी, घर की मुर्गी दाल बराबर, तसं चाललंय हे…’’ मी ऐटीत आपली कॉलर टाइट केली तर सीमा हसायला लागली.
‘‘आता तर खरंच अवघड झालंय. कुणी पाठवला असेल हा बुके?’’ मनीषाच्या चेहऱ्यावर आता काळजी दिसू लागली. सीमाही त्रस्त होती.
काही वेळ सगळेच गप्प होतो. मग मीच मधाचा गोडवा अन् अधिकाऱ्याचा रूबाब आवाजात आणून विचारलं, ‘‘सीमा, प्रेमभावना प्रकट करणारा हा सुंदर पुष्पगुच्छ मी तुला पाठवला, तुझ्यासाठी खरेदी केला असं नाही का होऊ शकत?’’
‘‘इंपॉसिबल! याबाबतीतली तुमची कंजूसी तर जगप्रसिद्ध आहे,’’ सीमा फाडकन् उत्तरली.
माझ्या चेहऱ्यावर दु:ख दाटून आलं. त्यांना तो माझा अभिनय वाटला अन् दोघी खळखळून हसू लागल्या.
मग हसण्याचा भर थोडा ओसरल्यावर सीमानंही नाटकीपणानं एक दीर्घ उसासा सोडून म्हटलं, ‘‘एवढं कुठलं माझं मेलीचं भाग्य की नवरा एवढा महागाचा, सुंदर बुके मला भेट देईल?’’
‘‘मला वाटतं फूलवाल्यानं चुकून आपल्याकडे बुके दिला असावा, थोड्याच वेळात तो हा बुके परत घ्याला येईल.’’ मनीषानं एक नवाच विचार मांडला.
‘‘हा कागद बघा, यावर आपल्या घराचा पत्ता लिहिलाय. अन् हे अक्षर तुम्ही दोघी ओळखता.’’ मी खिशातून एक कागद काढून दाखवला.
‘‘हे तर तुमचंच अक्षर आहे.’’ आश्चर्यानं मनीषा म्हणाली.
‘‘पण हा कागद तुम्ही आम्हाला का दाखवता आहात?’’ कपाळाला आठ्या घालून सीमानं विचारलं.
‘‘ही चिठ्ठी घेऊनच तो फुलवाल्याचा पोरगा आमच्या घरापर्यंत आला होता. मला वाटतं, माझ्या शरीरातही एक प्रेम करणारं हृदय धडधडत असतं हे तुम्ही विसरला आहात. सतत पैशाच्या हिशोबात मी गुंतलेला असतो हे खरंय पण उत्पन्न कमी अन् खर्च जास्त यामुळे मी असा झालोय…मलाही माझं प्रेम व्यक्त करावंसं वाटतं पण ते व्यक्त करता येत नाही. अव्यक्त प्रेम माझ्या माणसांना कळत नाही.’’ मी आपल्या भावना व्यक्त केल्या अन् थकलेल्या पावलांनी बेडरूमकडे जाऊ लागलो.
‘‘आय एम सॉरी बाबा, तुम्ही तर माझे लाडके हिरो आहात.’’ मला बिलगंत मनीषानं म्हटलं. तिचे डोळे पाणावले होते.
‘‘मलाही क्षमा करा डार्लिंग, माय स्वीट हार्ट.’’ सीमाही जवळ येऊन बिळगली. तिचेही डोळे डबडबले होते.
मी त्यांना दोघींना प्रेमानं जवळ घेऊन थोपटलं अन् म्हणाले, ‘‘क्षमा मागायची गरजच नाहीए. आजच्या या व्हॅलेंटाइन दिवसानं आपल्याला धडा शिकवला आहे. आता यापुढे मी ही लवकर अन् वरचेवर माझं प्रेम व्यक्त करत जाईन. मला बदलायलाच हवं. नाहीतर खरोखरंच कोणी महाभाग पुढल्या व्हॅलेंटाइन डेला माझ्या हृदयेश्वरीला फुलांचा गुच्छ पाठवायचा…’’ मी म्हणालो.
‘‘इश्श! भलतंच काय? माझ्या मनात फक्त तुम्हीच आहात. तिथं दुसरा कुणी येऊच शकणार नाही.’’ सीमानं म्हटलं…अन् ती चक्क लाजली.
‘‘आई, मला पण असं प्रेम करण्याची अन् एकच मूर्ती मनांत जपण्याची कला शिकव हं!’’ खट्याळपणे हसत मनीषानं आम्हां दोघांना मिठी मारली. आम्ही तिघं एकमेकांवर किती प्रेम करतो अन् एकमेकांच्या किती जवळ आहेत आम्हाला कळलं होतं.