* चाईल्ड स्पेशालिस्ट शालू जैन यांच्यासोबत शिखा जैन यांनी साधलेल्या संवादावर आधारित
बाळ लहान असेल आणि रडत असेल तर आईला हे समजून घेणे खूपच कठीण जाते की, त्याला नेमके काय हवे आहे. अशा परिस्थितीत अस्वस्थ होण्याऐवजी आईला हे स्वत:लाच समजून घ्यावे लागते की, बाळाला कोणत्या वेळी काय हवे असते. मात्र यासाठी तिच्यामध्ये आत्मविश्वास असणे गरजेचे आहे, जेणेकरुन मुलाचे संगोपन चांगल्या प्रकारे होऊ शकेल. बाळाच्या बाबतीत आईमध्ये कशाप्रकारचा आत्मविश्वास हवा, हे समजू घेऊया :
अंघोळ घालणे
बऱ्याच माता पहिल्यांदा बाळाला अंघोळ घालायला घाबरतात, परंतु पुरेशी खबरदारी घेतल्यास आणि बाळाला अंघोळ घालण्याची योग्य पद्धत समजून घेतल्यास त्याला अंघोळ घालणे तितकेसे अवघड नाही. चला, बाळाला अंघोळ कशी घालायची, याची माहिती करुन घेऊया :
* बाळाला टबमध्ये अंघोळ घालणे सोयीचे ठरते. फक्त याकडे लक्ष द्या की, टब खूप खोलगट नसेल.
* बाळाला नेहमी कोमट पाण्यानेच अंघोळ घाला. पाणी किती कोमट आहे, हे तपासण्यासाठी तुमच्या हाताचा कोपर पाण्यात घाला. जर पाणी गरम वाटत नसेल तर तुम्ही बाळाला त्या पाण्याने अंघोळ घालू शकता.
* सर्वप्रथम बाळावर थोडेथोडे पाणी शिंपडल्यासारखे करा. त्याच्या अंगावर एकदम पाणी ओतू नका. हळूहळू ओता.
* बाळाच्या डोक्यावर कधीही पाण्याची सरळ धार सोडू नका. यामुळे त्याला दुखापत होऊ शकते.
* अंघोळ घालून झाल्यानंतर बाळाला टॉवेलमध्ये गुंडाळा, त्यानंतर लोशन लावा.
बाळाचे खूप जास्त रडणे.
बऱ्याच वेळा जेव्हा लहान मुले रडायला सुरवात करतात तेव्हा ती काहीही करुन शांत व्हायचे नाव घेत नाहीत. अशा परिस्थितीत बऱ्याच माता अस्वस्थ होतात. अशावेळी त्या त्यांच्या नातेवाईकांना बाळाला रडण्यापासून थांबवण्यासाठी काय करायला हवे, असे विचारतात. बाळ जर ३ महिन्यांपेक्षा लहान असेल तर, काही वेळा तो कारण नसतानाही रडू शकतो. अशावेळी त्याला मांडीवर घेतल्यामुळे त्याला बरे वाटेल आणि तो शांत होईल. परंतु मांडीवर घेऊनही तो शांत होत नसेल तर त्याला भूक लागणे, डायपर खराब होणे यासारखे त्रासही होत असण्याची शक्यता असते.
अनेकदा भूक लागल्यावरही बाळ रडू लागते. त्याला खायला भरवल्यानंतर काही वेळातच तो पुन्हा रडू लागतो, कारण त्याचे पोट खूपच लहान असते. त्याला थोडया थोडया वेळानंतर भूक लागू शकते. म्हणून त्याच्या खाण्यापिण्याकडे विशेष लक्ष द्या.
याव्यतिरिक्त या गोष्टींचाही विचार करा :
* बाळाचे डायपर पूर्ण भरते तेव्हा ते ओले होते. त्यामुळे बाळाची झोप उडते आणि ते रडू लागते. ओल्या डायपरमध्ये बाळाला खूपच अस्वस्थ वाटते, म्हणून अधूनमधून त्याचा डायपर तपासा आणि बदलत रहा. तो बदलल्यानंतर बाळ शांत होईल
* कधीकधी खराब डायपरमुळे, बाळाच्या त्वचेवर पुरळ उठते, ज्यामुळे त्याला दुखू लागते आणि खाजही सुटते. यामुळे तर बाळ रडत नाही ना, हेही तपासा.
* बऱ्याचदा बाळाला कंटाळा येतो आणि त्याला आईच्या मांडीची ऊब हवीहवीशी वाटते. त्यासाठीही तो रडू लागतो. अशावेळी त्याला प्रेमाने मांडीवर घ्या आणि डोक्यावरुन हात फिरवत रहा. यामुळे. त्याला शांत वाटेल आणि तो रडायचे थांबेल.
बाळाचे रात्रभर जागे राहणे
नवजात बाळ अनेकदा दिवसा झोपून काढते आणि रात्री जागे राहते. बऱ्याचदा दिवसा जागे राहूनही ते रात्री झोपत नाही. अशावेळी आईवडिलांनाही त्यांच्याबरोबर जागे रहावे लागते, जे अत्यंत त्रासदायक ठरते. बाळाला भूक लागली असेल किंवा त्याला काही हवे असेल तरीही ते झोपत नाही आणि रात्रभर जागे राहते.
अशा परिस्थितीत या गोष्टींकडे लक्ष द्या
बाळाला रात्री अनेकदा उठून दूध पाजावे लागते, कारण बाळ फक्त थोडेच दूध पिते, म्हणून त्याला थोडया थोडया वेळाने दूध पाजा. ब्रेस्टपंपाच्या मदतीने, आपले दूध काढून ठेवा आणि वेळोवेळी बाळाला प्यायला द्या, जेणेकरून तुम्हालाही आराम मिळेल आणि बाळही उपाशी राहणार नाही.
* बाळाला जर एखादे खेळणे किंवा चादर घेऊन झोपायची सवय असेल तर ती वस्तू मिळेपर्यंत ते जागत राहते.
* बाळाची दररोजची झोपेची वेळ ठरवून ठेवा व त्याला त्याचवेळी झोपवा.
* तुमच्या सवडीनुसार त्याला झोपवायचा प्रयत्न करू नका. यामुळे त्याला झोप येणार नाही
खेळणीही असावीत खास
बाळाच्या जन्मानंतर, आईवडिलांसह नातेवाईकांकडूनही भेटवस्तूंच्या रुपात बाळाला भरपूर खेळणी मिळतात. बाळाची संपूर्ण खोली खेळण्यांनी भरुन जाते, त्यातील काही खूपच आकर्षक तर काही उपयोगाची नसतात. अशावेळी आईला माहीत असते किंवा तिला ते माहिती असायलाच हवे की, आपल्या बाळासाठी कोणते खेळणे योग्य आहे.
* बाळाच्या पाळण्यावर रंगीबेरंगी अस्वल, हत्ती, लहान घोडे टांगलेले झुंबर लावणे चांगले असते. त्याच्याकडे पाहून बाळाला गंमत वाटते. आनंद होतो. शिवाय त्याकडे बघून बाळ एकाग्रतेने पहायलाही शिकते. हुशार माता पाळण्यावर असे झुंबर लटकवतातच.
याव्यतिरिक्त, मुलांच्या वयानुसार अनेक खेळणी बाजारात उपलब्ध आहेत. परंतु जे कोणते खेळणे खरेदी कराल ते मऊ असावे, त्याचे कोपरे उघडलेले किंवा कडक नसावेत. ते मुलायम कपडयाने तयार केलेले असावे, ज्यामुळे बाळ त्या खेळण्यासोबत आनंदाने खेळू शकेल.
याकडे विशेष लक्ष द्या
बाळाने अन्न ओकून टाकणे : जन्मल्यानंतर ३ महिन्यांपर्यंत बाळाची लाळ गळत राहते. विशेषत: जेव्हा त्यांना काही भरवले जाते तेव्हा ते पटकन खाल्लेले ओकून टाकतात किंवा उलटी करतात. त्यामुळे आई घाबरुन जाते. यासाठी बाळाची नव्हे तर आईने स्वत:च्या सवयी बदलायला हव्यात. जसे की दूध पाजल्यानंतर लगेचच काही माता बाळासोबत खेळायला लागतात, त्यांना वर उचलून धरतात, यामुळे बाळ प्यायलले दूध ओकून टाकते. म्हणूनच दूध पाजल्यानंतर बाळाला खांद्यावर घेऊन त्याला ढेकर येईल, असा प्रयत्न करा, जेणेकरून प्यायलेले दूध त्याला पचेल आणि ते तो ओकून टाकणार नाही.
* अनेकदा थंड दूध भरवल्यामुळेही बाळ ते ओकून टाकतो, कारण त्याला थंड दूध आवडत नाही.
मुलांना घामोळे आल्यास : उन्हाळयात मुलांना बऱ्याचदा उष्णता, घामामुळे पुरळ, घामोळे येते. परंतु थोडीशी काळजी घेतल्यास घामोळे येणार नाही. जसे की :
* बाळाला विविध प्रकारची टॅल्कम पावडर लागू नका. फक्त तांदळाच्या स्टार्चपासून तयार केलेली बेबी पावडरच वापरा, जेणेकरून त्याला पुरळ, घामोळे येणार नाही.
* घामोळे आलेली जागा दिवसातून २-३ वेळा स्वच्छ पाण्याने धुवा किंवा स्पंज करा.
मालिश करताना असावा आत्मविश्वास : आत्मविश्वास असलेल्या माता न घाबरता आपल्या नाजूक बाळाची मालीश योग्य पद्धतीने स्टेप बाय स्टेप करतात. जसे की :
* मालिश करताना बाळाच्या पायांपासून सुरुवात करा. त्यासाठी आपल्या हातांना तेल चोळा आणि आपल्या बाळाच्या मांडीवर त्याने मालीश करत खाली त्याच्या पायापर्यंत मालीश करा.
* बाळाचे हात, छाती आणि पाठीची मालिश करा.
* मालिश करताना बाळ रडू लागल्यास त्याला उचलून घेऊन गप्प करा.
* बाळाची मालीश त्याने दूध प्यायल्यानंतर किंवा झोपायच्या वेळी करा.