*प्रतिनिधी
युरोपचे अभिनव शहर वियनाने तसे फारसे बदल, परिवर्तन पाहिलेले नाही. तरीही सध्या ते युरोपमधील सर्वात आकर्षक व राहण्यायोग्य शहर आहे. शांत वातावरण, वाहतूककोंडीपासून मुक्त, ट्राम, रेल्वे आणि बसेसची वर्दळ असणारे हे शहर केव्हा, कुठे आणि कसे काम करते, हे कळतच नाही. ते मुंबई, दिल्लीसारखे सधन नाही, पण तरीही ४१५ चौरस किलोमीटरचा विस्तार असलेल्या या शहरात १७ लाख लोक राहतात. ही लोकसंख्या युरोपच्या मापदंडानुसार तशी जास्तच आहे. तरीही हे शहर सुनियोजित आणि आनंदी आहे.
उन्हाळयाच्या दिवसात या शहरात सुती कपडे घालून सहज फिरता येते आणि जुन्या तसेच नवीन ठिकाणांवर फेरफटका मारण्याची भरपूर मजा लुटता येऊ शकते.
डेन्यूब नदी किनारी वसलेले हे शहर आल्पस पर्वताच्या पायथ्याशी आहे आणि नेहमीच युरोपचे सर्वात लाडके शहर राहिले आहे. अनेक दशके तर हे शहर रोमन कॅथलिक पोपचे मुख्य शहर म्हणून ओळखले जात होते. १९१८ नंतर मात्र येथे समाजवादी विचारांचे वारे वाहू लागले आणि यात या शहराचा चेहरामोहराच बदलला.
एका सर्वसामान्य पर्यटकाला वियनाच्या सोशल हाऊसिंगची कल्पना करता येणार नाही. पण भांडवलशाही आणि धर्मनिरपेक्षतेचे हे अनोखे मिश्रण आहे. जिथे शहरातील खूप मोठी लोकसंख्या केवळ १० टक्क्यांत सुविधांनीयक्त घर बनवू शकते.
१९१८ च्या आसपास जेव्हा वियनाची सर्व सूत्रे सामजिक प्रजासत्ताकच्या हाती आली तेव्हा त्यांनी येथील रस्त्यांवर चांगली घरे बनवण्यास सुरुवात केली आणि आज ६२ टक्के लोक याच घरात राहतात. कुठल्याच रुपात ही घरे दिल्लीतील डीडीएचे फ्लॅट वाटत नाहीत, मुंबईतील चाळी वाटत नाहीत किंवा अहमदाबादमधील त्या वस्त्यांसारखीही दिसत नाहीत, ज्यांना डोनाल्ड ट्रम्प यांच्यापासून लपवण्यासाठी नरेंद्र मोदींनी तिथे भिंती बांधल्या होत्या.
आधुनिक शहर
अमेरिकेत देशभरातील फार तर एक टक्केच लोक राहण्यासाठी सोशल हाऊसिंगचा वापर करतात. भारतात तर ही परंपरा कधीही उदयास आलेली नाही. युरोपातील काही शहरांत ती आहे, पण वियनाइतकी स्वस्त आणि चांगली घरे कुठेच नाही. कदाचित ती पर्यटकांना आवडणार नाहीत, पण सोशल हाऊसिंग हेच वियनातील शांतता आणि सौंदर्यामागील खरे रहस्य आहे.
सोशल हाऊसिंग युरोपिय स्टँडर्ड असलेल्या गरीब आणि मध्यमवर्गीय दोघांसाठीही आहे. याचा बराचसा खर्च हा मिळणाऱ्या भाडयातूनच भागवला जातो. पण बराचसा पैसा इनकम टॅक्स, कार्पोरेट टॅक्स यातूनही मिळतो. याचा लाभ टॅक्स भरणाऱ्यांना लगेचच मिळतो कारण कमी भाडे असल्यामुळे वियना जगभरातील सर्वांनाच आकर्षित करते. आजही शहरातील लोकसंख्या वाढणे बंद झाल्यासारखी स्थिती असली तरी दरवर्षी १३ हजार घरे बांधण्यात येत आहेत आणि जुन्या घरांची सातत्याने डागडुजी करण्यात येत आहे.
वियनची सोशल हाऊसिंग इतर शहरांप्रमाणे एखाद्या खराब कोपऱ्यात नाही तर शहरात सर्वत्र आहे. प्रत्येक बिल्डिंग कॉम्पलेक्सवर एक नाव आहे जे सांगते की, ही घरे सोशल हाऊसिंगची आहेत. पण यांचा रंग उडालेला नाही किंवा खराब कपडे खिडकीतून डोकावताना दिसत नाहीत. याउलट स्वच्छ, मजबूत रस्ते, हिरव्यागार बागा, वृक्ष यामुळे हे कॉम्प्लेक्स खुलून दिसते. आतातर आर्किटेक्चरचे नवनवे प्रयोग होत आहेत आणि रंगीबेरंगी घरे मॉडर्न आर्टची झलक दाखवत आहेत.
सोशल हाऊसिंग बोर्डाचे अध्यक्ष कर्ट पुचींगर हे वय झाले असूनही बरेच तंदुरुस्त आहेत आणि त्यांना आपल्या शहरातील या कामगिरीवर गर्व असल्याचे दिसते. कारण तेच तर युरोपातील सर्वात मोठी गृहनिर्माण कंपनी वियना हाऊसिंग बोर्डचे कर्ताधर्ता आहेत. आजही ते पुढील अनेक वर्षांसाठीच्या योजना आखत आहेत आणि शहरात रिकाम्या होणाऱ्या जागा सोशल हाऊसिंगसाठी घेत आहेत.
मोठे आकर्षण
१८४० आणि १९१८ च्या दरम्यान वियनाची लोकसंख्या वाढून पाचपट जास्त झाली होती आणि गरिबांची अवस्था फारच वाईट होती. वाकडयातिकडया कशातरी बनवलेल्या डब्यासारख्या घरात राहण्यावाचून त्यांच्यासमोर पर्याय नव्हता. त्यांची अवस्था आपल्या मुंबईतील धारावीत राहणारऱ्या आणि दिल्लीतील गाझिपूरमध्ये राहणाऱ्यांपेक्षा खूपच बरी होती. तिथे समाजवादाचे वारे वाहू लागले होते. ह्युगो ब्रेटनर यांनी शहरातील वित्त विभागाचे प्रमुख या नात्याने सोशल हाऊसिंग टॅक्स लावला जो गरीब आणि श्रीमंत दोघांसाठी होता. १९३४ पर्यंत ३४८ ठिकाणी ६५ हजार फ्लॅट्स बनवण्यात आले त्यापैकी काहीमध्ये लोक आजही आरामात राहत आहेत.
आता सोशल हाऊसिंगमध्ये नवीन डिझाईन, छोटे कुटुंब आणि मुलांकडे जास्त लक्ष केंद्रित करणे गरजेचे आहे. हे घर भाडयानेच मिळते, पण आपल्या विकास प्राधिकरणांच्या घरांप्रमाणे ते कमजोर आणि निकृष्ट दर्जाचे नाही. भाडे कमी आहे. जिथे पॅरिस एका सर्वसामान्य माणसाच्या उत्पन्नापैकी ४६ टक्के भाडयावर खर्च करते, म्यूनिख, जर्मनी ३६ टक्के, तिथे आस्ट्रीयाचे हे शहर वियनात २१ टक्केच खर्च करते.
या सोशल हाऊसिंगसाठी आजकाल फक्त १ टक्काच कर घेतला जातो. आता इथे याच फॉर्म्युल्यावर प्रायव्हेट कंपन्यांनाही घरे बनवण्याची परवानगी आहे.
सोशल हाऊसिंगद्वारे वियना म्यिझियममध्ये एका प्रदर्शनाचेही आयोजन करण्यात आले आहे. १९१८ मध्ये जशा प्रकारे वियनामध्ये घरे बनवली जात ते तंत्रज्ञान अजूनही भारतात कमी वापरले जाते. लहान घरांसाठी तर ते वापरलेच जात नाही.
वियना प्रत्येक प्रकारच्या पर्यटकासाठी एक मोठे आकर्षण आहे. येथील एअरपोर्ट छोटेसे वाटत असले तरी दरवर्षी लोक येथून प्रवास करतात. एअरपोर्टपासून शहरातील रस्ते केवळ ३० मिनिटांच्या अंतरावर आहेत. जिथे असून नसल्यासारखेच स्टॉप आहेत.
हॉफबर्ग पॅलेस
५९ एकरात वसलेला १८ इमारतींचा हा महाल १२७५ पासून वियनाच्या प्रशासकांची बैठकीची व्यवस्था आहे. येथील इंपिरिअर अपार्टमेंट आणि सीसी म्युझियम पाहण्यासारखे आहेत.
बेल्वेडीमर पॅले
हे प्रत्येक पर्यटकासाठी आकर्षणाचा केंद्रबिंदू आहे. येथील कलाकृती, मूर्ती, हिरवेगार लॉन, झरे लक्ष वेधून घेतात. आता ही जागा पार्टीसाठीही दिली जाते. काही वर्षांपूर्वी एक भारतीय व्यावसायिक पार्थ जिंदाल आणि अनुश्रीचे लग्न मे २०१६ मध्ये इथेच झाले होते.
जायंट व्हील
वियनाचे जायंट फेरीज व्हील १८९६ पासून शहराची शान म्हणून ओळखले जाते.
ऑपेरा हाऊस
तसे तर युरोपच्या प्रत्येक शहरात एक ऑपेरा हाऊस आहे. पण वियनाच्या स्टेट ऑपेरा हाऊसचे वेगळेच वैशिष्टय आहे. यात २,२१० लोकांच्या बसण्याची व्यवस्था आहे आणि स्टेजवर १०० हून अधिक कलाकार उभे राहू शकतात.
वियना सिटी हॉल
१८८३ मध्ये बनवण्यात आलेल्या या हॉलमध्ये आजही कार्यालयांचे जाळे आहे. पण तिथे आपल्या महानगरपालिकेच्या कार्यलयासारखी वर्दळ नाही किंवा सिगारेट ओढणारे लोकही पहायला मिळत नाहीत. आता स्वच्छ कॉरिडॉरमधून नवीन मॉडर्न ऑफिसमध्ये जाता येते. आश्चर्य म्हणजे एक जुनी लिफ्ट आहे जी सतत सुरू असते. तिला दरवाजे नाहीत. ती एका बाजूने वर जाते आणि दुसऱ्या बाजूने खाली येते.
वियनात फिरणे खूपच सोपे आहे. बस आरामदायी आहेत आणि मेट्रो तसेच बसमध्ये एकदाच सिटी कार्ड, टुरिस्ट तिकीट घेऊन तुम्ही चेकिंगविनाच तिकिटाच्या वेळेत फिरू शकता. सतत तिकीट दाखवावे लागत नाही किंवा स्लॉट मशीनमध्ये टाकावे लागत नाही.
भारतीय पर्यटकांना जर भारतीय जेवण जेवण्याची इच्छा असेल तर कॉम्बे, करी इन सैल, डेमी टास, गोवा, गोविंदा, इंडिया गेट, इंडिया व्हिलेज, इंडस, जैयपूर पॅलेस, कोहिनूर, महल इंडिश, चमचमसारख्या ठिकाणी ते जाऊ शकतात.
वियनाच्या प्रसिद्ध हॉटेलमध्ये पंचतारांकित हॉटेल इंपिरिअल आहे. अमेरिकेच्या मॅरियेट चेनचा हिस्सा बनलेला इंपिरिअल हॉटेलचा इतिहास खूप जुना आहे. १८६३ मध्ये शाही खानदानासाठी बनवण्यात आलेल्या या घराला १८७३ मध्ये वियनात झालेल्या जागतिक प्रदर्शनासाठी हॉटेलमध्ये रुपांतरित करण्यात आले होते. आतून पाहिल्यास भारतीय राजवाडयासारखा भास होतो. काही खोल्या वाकडयातिकडया असल्या तरी सुविधांनीयुक्त आणि सुंदर आहेत. पण हो, त्यांच्या ब्रेकफास्टचा मेन्यू खूपच छोटा आहे. भारतीय हॉटेल जे याच श्रेणीतील आहेत ते खूप छान ब्रेकफास्ट देतात.
४ स्टार नोकोटल, २ स्टार वियना एडलहौफ अपार्टमेंट्स, ४ स्टार हॉलिडे इन, ४ स्टार बेस्ट वेस्टर्न प्लस अमोडिया, ५ स्टार रैडीसन ब्लू इंडियन रेस्टॉरंटच्या जवळ आहे. स्वस्त हॉटेल दिवसाला ३,००० रुपयांपासून सुरू होतात. तर महागडे हॉटेल दिवसाला १० ते १५ हजारांपासून आहेत.
वियनापासून सैल्जबर्ग, डॅन्यू, बुडापिस्ट, प्राग इत्यादी ठिकाणीही जात येते. ही युरोपची खूपच मैत्रीपूर्ण, आकर्षक शहरे आहेत.
वियना सध्या भारतीय पर्यटकांना आकर्षित करण्याचा पूर्ण प्रयत्न करत आहे. कोरोना विषाणूच्या प्रादुर्भावानंतर जेव्हा परदेशात जाण्याची संधी मिळेल तेव्हा तुमच्या यादीत वियनाचे नाव अवश्य असू द्या. वियना टुरिस्ट बोर्डचे प्रमुख इजबेला राइटेर यांनी सांगितले की, ६८ हजार ते ७० हजार भारतीय येथे दरवर्षी येतात आणि यात हनीमूनसाठी आलेल्यांपासून ते आजीआजोबांपर्यंत संपूर्ण कुटुंबही असते