* डॉ. प्रेमचंद्र स्वर्णकार
डोळा हा शरीराचा सर्वात नाजूक आणि संवेदनशील भाग आहे. यामध्ये किरकोळ दुखापत किंवा संसर्ग गंभीर स्वरूप धारण करू शकतो आणि डोळ्यांची दृष्टीही जाऊ शकते. त्यामुळे डोळ्यांच्या बाबतीत सावध राहणे अत्यंत आवश्यक आहे.
टेलिव्हिजन, कॉम्प्युटर, मोबाईल, लेझर किरण इत्यादींचा दीर्घकाळ वापर केल्यास त्याचे दुष्परिणामही डोळ्यांवर पडतात. तसेच तीव्र प्रकाश असलेले हॅलोजन, बल्ब, वारंवार जळणारे दिवे यांचाही डोळ्यांवर वाईट परिणाम होतो. वेल्डिंगच्या निळ्या प्रकाशामुळे डोळ्याच्या पडद्याचे मोठे नुकसान होते.
डोळे ही माणसाची सर्वात मोठी गरज आहे. त्यांना निरोगी ठेवण्यासाठी डोळ्यांना होणाऱ्या आजारांची संपूर्ण माहिती असणे आवश्यक आहे. या संदर्भात नेत्रतज्ञ डॉ. सौरभ चंद्रा यांच्याशी झालेल्या संवादाचे उतारे :
डोळ्यांच्या आजारांमध्ये बदलत्या हवामानाची भूमिका काय आहे?
डोळे सर्व काही आहेत. ऋतुमानानुसार होणाऱ्या बदलांचा डोळ्यांवर खोलवर परिणाम होतो. उन्हाळ्यात ऊन आणि धुळीमुळे डोळ्यांना संसर्ग होतो. प्रदूषण आणि सूर्यप्रकाशातून डोळ्यांमध्ये जीवाणू प्रवेश केल्यामुळे होतो. पावसाळ्यात बुरशीचा संसर्ग जास्त होतो. यामध्ये डोळे लाल होतात, चिकटू लागतात. थंडीचा डोळ्यांवर कमी परिणाम होतो.
यांवर उपचार काय?
उन्हाळ्यात बाहेरून परत आल्यावर कोमट पाण्याने डोळे धुवा. यामुळे डोळ्यांतील धूळ आणि बॅक्टेरिया निघून जाण्यास मदत होते. पावसात डोळे लाल होत असतील तर स्वच्छतेची काळजी घ्या.
डोळ्यांचे आजारही वयानुसार होतात का?
लहान मुलांचे डोळे पाणावणं, डोळ्यांत पाणी येणं यांसारखे आजार होण्याची शक्यता असते. या वयात डोळ्यांनाही खूप दुखापत होते. 20 ते 30 वयोगटातील कामाचा ताण जास्त असतो. त्यामुळे मायग्रेन होण्याची शक्यता वाढते. वयाच्या 30 ते 40 व्या वर्षी शरीरावर रक्तदाब, मधुमेह यांसारख्या आजारांचे आक्रमण होते. याचा परिणाम डोळ्यांच्या दृष्टीवरही होतो. 50 ते 60 वर्षांच्या वयात डोळ्यांमध्ये मोतीबिंदू आणि काचबिंदू होऊ शकतो.
हे त्रास टाळण्यासाठी काय करावे?
काही वेळा डोळ्यांचा व्यायाम करून उपचार केले जातात. नीट काम करून आणि आहाराकडे लक्ष देऊनही डोळे निरोगी ठेवता येतात.
तीव्र सूर्यप्रकाश किंवा लेसर किरण, क्ष-किरण आणि इतर प्रकारचे रेडिएशन आणि प्रदूषण डोळ्यांवर पडणेदेखील हानिकारक आहे. यापासूनही डोळ्यांचे रक्षण करणे महत्त्वाचे आहे. साहजिकच डोळ्यांचे रक्षण करण्यासाठी पापण्या असतात, तरीही आपल्याला डोळ्यांची योग्य काळजी घेणे आवश्यक असते.
डोळे सुरक्षित ठेवण्यासाठी काही खबरदारी घेणे आवश्यक आहे :
डोळ्याला दुखापत
डोळ्यांना दुखापतींपासून वाचवणे फार महत्वाचे आहे. एका डोळ्याला गंभीर दुखापत झाल्यास दुसऱ्या डोळ्यावरही परिणाम होतो. देशात लोक अंध होण्याचे प्रमुख कारण म्हणजे निष्काळजीपणा किंवा डोळ्यांना अपघाती इजा होणे. काम करताना, खेळताना, फटाके फोडताना आणि इतर अपघातात कधी कधी जखमा होतात.
डोळ्यांना दुखापत
नेत्रश्लेष्मला दुखापत झाल्यास, डोळा लाल होतो. डोळ्यात दुखत नसेल आणि दृष्टीत फरक नसेल तर काळजी करण्याची गरज नाही. डोळ्यात कचरा, विषारी कीटक किंवा पेंढा गेल्यास, तो जोमाने चोळल्यास कॉर्नियाला ओरखडे येऊ शकतात आणि जखमदेखील होऊ शकते.
काही जखमांमुळे दृष्टी कमी होऊ शकते. एखादी टोकदार किंवा तीक्ष्ण वस्तू डोळ्यात शिरून स्वच्छ कॉर्निया म्हणजेच कॉर्निया फाडू शकते आणि लेन्स त्याच्या आतील जागेवरून काढून टाकू शकते. आतील लेन्स आणि जेल बाहेर येऊ शकतात. अशा परिस्थितीत डोळ्यावर उपचार न केल्यास इतर निरोगी डोळ्यांना सूज येते आणि तीही खराब होऊ शकते.
जेव्हा डोळे दुखतात
- ताबडतोब नेत्ररोग तज्ञ किंवा जे काही चांगले डॉक्टर उपलब्ध असतील त्यांना भेटा.
- डोळ्यावर दाब देऊ नका किंवा चोळू नका. पट्टी घट्ट बांधू नका.
- डोळ्यात केमिकल किंवा आम्ल गेल्यास लगेच डोळ्याला पाण्याने धुवा.
- डोळ्यात पडलेला कचरा, कचरा किंवा पेंढा पाण्याने डोळे धुतल्यानंतरही बाहेर पडत नसेल तर लगेच नेत्रतज्ज्ञांना दाखवावे.
डोळा स्वच्छता
- घाणेरड्या हातांनी डोळ्यांना स्पर्श करू नका.
- दिवसातून 2-3 वेळा डोळे थंड पाण्याने धुवा किंवा हलके शिंपडा आणि नंतर स्वच्छ कापडाने पुसून टाका.
- तीव्र सूर्यप्रकाश, धूर आणि वेल्डिंगच्या किरणांपासून डोळ्यांचे संरक्षण करा. यासाठी गडद रंगाचा चष्मा वापरता येईल.
- सतत टेलिव्हिजन पाहणे किंवा कॉम्प्युटरवर काम केल्याने नुकसान होऊ शकते. त्यामुळे मध्येच डोळ्यांना विश्रांती द्या. लेझर बीम उपकरणे वापरताना सावधगिरी बाळगा.
- भरपूर झोप घ्या. यामुळे डोळे निरोगी राहतील.
- संतुलित आहार घ्या, म्हणजेच त्यात आवश्यक प्रमाणात प्रथिने, कार्बोहायड्रेट, चरबी, खनिजे आणि जीवनसत्त्वेदेखील असावीत. विशेषत: डोळ्यांसाठी ‘अ’ जीवनसत्त्व आवश्यक आहे, जे तूप, लोणी आणि दूध तसेच गाजर आणि इतर हिरव्या भाज्या आणि फळांमध्ये आढळते.
- मोतीबिंदूवर लवकर उपचार करा.
उच्च रक्तदाब आणि मधुमेही डोळ्यांना त्रास झाल्यास नेत्रतज्ञांकडून त्वरित तपासणी करून घ्या. दरवर्षी डोळ्यांची तपासणी करा.