कथा * रितु वर्मा
सौम्याच्या मोबाईलवर एकामागून एक २ मेसेज आले. तिने पाहिले की, विवेकने तिच्या खात्यातून रुपये १५ हजार काढले होते. हे आजचेच नव्हे तर रोजचेच झाले होते. सौम्याच्या पैशांवर आपला अधिकार आहे, असे विवेकला वाटायचे.
सौम्या आजही त्या दिवसाला नावं ठेवते जेव्हा तिने प्रेमात आंधळे होऊन लग्नाच्या पहिल्याच रात्री विवेकला तिचे तन, मन आणि धन अर्पण केले होते.
विवेक आणि सौम्या लग्नापूर्वी एकमेकांना ओळखत होते. दोघांनी एकत्र आयुष्य घालवण्याचा निर्णय घेतला. त्यांच्या घरच्यांचाही लग्नाला विरोध नव्हता.
प्रेमात आकंठ बुडालेल्या सौम्याने पत्नीचे कर्तव्य पार पाडत विवेकच्या हातात तिच्या आर्थिक स्वावलंबनाची सूत्रे सोपवली होती. ही तीच सौम्या होती जी लग्नाआधी स्त्रीमुक्तीबद्दल बोलत होती आणि न जाणो अशा कितीतरी मोठया गोष्टी करायची.
सुरुवातीचे काही महिने सौम्याला काहीच फरक वाटला नाही, पण लग्नानंतर पहिल्यांदाच माहेरी काही दिवस राहायला जाताना ती विवेकला म्हणाली, ‘‘विवेक, मला पैशांची गरज आहे, मला माझ्या माहेरच्यांसाठी भेटवस्तू घ्यायच्या आहेत.’’
विवेक हसत म्हणाला, ‘‘तू तुझ्या घरच्यांवर उपकाराचे ओझे का ठेवतेस? मुलीकडून कोणी काही घेत नाही. आता पैशांचे म्हणशील तर, प्रिये तू तुझ्या घरी जाणार आहेस. तू तिथली राजकुमारी आहेस. तुला पैशांची गरज काय?’’
‘‘अरे, पण माझेही काही खर्च आहेत,’’ सौम्या म्हणाली. ‘‘लग्नाच्या आधी मी कधीच माझ्या आई-वडिलांकडे पैशांसाठी हात पुढे केला नाही, मग आता त्यांच्याकडे पैसे मागणे बरं दिसेल का?’’
विवेकने सौम्याला उपकार केल्याप्रमाणे रुपये ५ हजार रुपये दिले. त्यावेळी पहिल्यांदाच सौम्याला वाटले की, कदाचित विवेकला डेबिट कार्ड देऊन तिने चूक केली आहे.
माहेरी गेल्यावर सौम्या मौजमजेत सर्व विसरून गेली. तिच्या वडिलांची ती लाडकी होती, त्यामुळे ती सासरी परत आली तेव्हा तिची पर्स नोटांनी भरलेली होती. काही दिवस सौम्याची पर्स नोटांनी भरलेलीच होती. त्यानंतर पैसे संपले. पुढच्या महिन्यात सौम्याला पार्लरमध्ये जायचे होते तेव्हा तिने विवेककडे पैसे मागितले. विवेकने रुपये एक हजार रुपये दिले.
सौम्या म्हणाली, ‘‘अरे, एवढयाशा पैशांत काही होणार नाही.’’
‘‘कोणतेही फेशियल रुपये १,२०० रुपयांहून कमी किमतीत येत नाही. मला तर वॅक्सिंग, भुवया, ब्लीचही करायचे आहे, याशिवाय केसांना हायलाइट करायचाही माझा विचार आहे.’’
विवेक काही बोलण्याआधीच सौम्याची सासू कल्पना म्हणाल्या, ‘‘अगं माझी सौम्या मुळातच इतकी सुंदर आहे… उगाच पार्लरमध्ये जाऊन तुझे नैसर्गिक सौंदर्य खराब करू नकोस.’’
सौम्याने विवेककडे पाहिले. तो म्हणाला, ‘‘फक्त भुवया आणि थोडे केस ट्रिम कर, उरलेले पैसे तुझ्याकडेच ठेव.’’
सौम्याला काय प्रतिक्रिया द्यावी हेच समजले नाही. ती शांतपणे पार्लरमध्ये गेली आणि त्यानंतर बाजारात गेली. तिथे अतिशय सुंदर कुर्ते होते. त्यातील एकावर तिची नजर स्थिरावली. राखाडी कुर्ता आणि प्लाझावर लाल फुले, त्यावर लाल आणि राखाडी रंगाचे मिश्रण असलेला दुपट्टा होता. सौम्याने त्यावरील किंमतीचा रुपये १,५०० रुपयांचा टॅग बघितला आणि दीर्घ श्वास टाकला.
घरी आल्यानंतर सौम्याने विवेकला त्या कुर्त्याबद्दल सांगितले तेव्हा तो म्हणाला, ‘‘तुझी ही उधळपट्टी थांबवण्यासाठीच मी तुझे डेबिट कार्ड माझ्याकडे ठेवले आहे.’’
एके दिवशी सौम्या तिच्या डेबिट कार्डबद्दल तिच्या आईशी बोलली तेव्हा आई म्हणाली, ‘‘त्यात काय एवढे? तुला तो कोणत्या गोष्टीची उणीव तर भासू देत नाही ना?’’
सौम्या म्हणाली, ‘‘आई, हा माझ्या व्यक्तिगत स्वातंत्र्याचा प्रश्न आहे…ते माझे पैसे आहेत आणि मी माझे पैसे वाटेल तसे खर्च करू शकते.’’
आई म्हणाली, ‘‘तू उधळपट्टी करत असल्यामुळेच विवेक असा वागत असेल.’’
सौम्याला वाटू लागले होते की, कदाचित ती चुकीची आणि विवेक बरोबर आहे. तरीही रोज विवेक समोर हात पसरणे तिला आवडत नव्हते. जेव्हा कधी ती विवेकला तिचे डेबिट कार्ड परत करायला सांगायची तेव्हा तो नेहमी म्हणायचा, ‘‘मी चुकीचा असतो तर तुझे आईवडील गप्प बसले असते का?’’
तो शुक्रवारचा दिवस होता. सौम्याच्या कामावरील सर्वांनी शॉपिंग आणि बाहेर फिरायला जायचे ठरवले होते. जयंतीने सौम्याला विचारले, ‘‘तूही येणार ना?’’
‘‘हो, मी येईन, पण आज मी माझे पाकिट घरीच विसरले आहे,’’ सौम्या म्हणाली.
जयंती हसून म्हणाली, ‘‘त्यात काय एवढे? माझे कार्ड स्वाइप कर.’’
त्या दिवशी सौम्याने खूप मजा केली. सर्व खर्च विभागून घेण्यात आला. सौम्याच्या वाटयाला खाण्यासाठीचा रुपये 2 हजार खर्च आला. सौम्याने रुपये २ हजार रुपयांचा ड्रेसही खरेदी केला.
रात्री ११ वाजता सौम्या घरी परतली तेव्हा सर्व झोपले होते. विवेकने सौम्याकडे बघत विचारले, ‘‘तू दारू प्यायली आहेस का?’’
सौम्या हसत म्हणाली, ‘‘याआधीही मी दर शुक्रवारी रात्री अशीच दारू प्यायचे, हे विसरलास का?’’
‘‘हो, पण तेव्हाची गोष्ट वेगळी होती,’’ विवेक म्हणाला.
‘‘आता आपले लग्न झाले आहे… आपल्यावर घरच्या जबाबदाऱ्या आहेत. तुझ्या अशा उधळपट्टीमुळेच मी तुझे डेबिट कार्ड तुला देत नाही.
सौम्या म्हणाली, ‘‘मी आज जयंतीकडून रुपये ४ हजार घेऊन ते खर्च केले.’’
विवेक रागाने म्हणाला, ‘‘काय गरज होती? जयंतीसारख्या मुलींच्या मागे-पुढे कोणी नाही. त्यांना फुलपाखरासारखे स्वछंद जगायला आवडते, जेणेकरून नवीन बकरा कापता येईल.’’
विवेकचे जयंतीबद्दलचे असे बोलणे सौम्याला आवडले नाही.
सोमवारी दिवसभर सौम्या जयंतीपासून नजर चोरत होती. सौम्याला पै पै साठी असे नजर खाली घालून जगणे मान्य नव्हते.
सौम्याने याबद्दल जयंतीला सांगितले. जयंती म्हणाली, ‘‘तू हे सर्व का सहन करतेस? आजच माझ्यासोबत बँकेत चल आणि नवीन डेबिट कार्डसाठी अर्ज कर.’’
सौम्या म्हणाली, ‘‘पण असे वागणे योग्य ठरेल का?’’
‘‘काय बरोबर आणि काय चूक हा प्रश्नच येत नाही, मुळात प्रश्न तुझ्या मूलभूत अधिकाराचा आहे,’’ जयंती म्हणाली.
सौम्या तिच्यासोबत बँकेत गेली आणि नवीन डेबिट कार्डसाठी अर्ज दिला.
दुसऱ्या दिवशी सौम्या कार्यालयातून आली तेव्हा विवेकने रागाने विचारले, ‘‘तुझे डेबिट कार्ड ब्लॉक झाले आहे का?’’
सौम्या न घाबरता म्हणाली, ‘‘हो, कारण मला माझी कमाई माझ्या पद्धतीने खर्च करायची आहे.’’
विवेकची आई कल्पना म्हणाल्या, ‘‘तुला काय कमी आहे, सौम्या? विवेक, म्हणूनच मी अशा आगाऊ मुलीशी तुझे लग्न लावून देण्याच्या विरोधात होती.’’
‘‘सौम्या, मी माझ्या कुटुंबातील सदस्यांना मोठया कष्टाने आपल्या लग्नासाठी तयार केले होते,’’ विवेक म्हणाला, ‘‘तुझा माझ्यावर विश्वासच नाही का?’’
सौम्या म्हणाली, ‘‘जर डेबिट कार्ड देऊन विश्वास जिंकता येत असेन तर तू तुझे डेबिट कार्ड दे, मी तुला माझे देईन.’’
विवेक पाय आपटत आत निघून गेला. त्यानंतर घरातल्या सर्वांनी सौम्याशी बोलणे बंद केले. सौम्याच्या महेरच्यांनाही यात सौम्याची चूक आहे, असे वाटत होते.
जेव्हा हे सर्व सौम्याच्या सहनशक्ती पलीकडे गेले तेव्हा ती जयंतीकडे राहायला गेली. जयंती ही ३५ वर्षीय घटस्फोटित महिला होती, जी स्वत:च्या मर्जीनुसार आयुष्य जगत होती.
सौम्याला तिचे नवीन डेबिट कार्ड मिळाले होते. सर्वप्रथम तिने जयंतीचे पैसे परत केले आणि नंतर जयंतीला जेवायला नेले.
विवेक आधीच त्याच्या क्लायंटसोबत तिथे बसला होता. सौम्याला जयंतीसोबत बघून त्याचा राग अनावर झाला. तो सौम्याच्या जवळ जात म्हणाला, ‘‘तुला अशा मौजमस्तीसाठी कार्ड हवे होते का? अजूनही वेळ गेलेली नाही, वेळीच डोळे उघड, नाहीतर तुझीही अवस्था जयंतीसारखीच होईल.’’
सौम्या शांतपणे ऐकत होती. विवेक निघून गेल्यावर ती रडू लागली.
जयंती तिला समजावत म्हणाली, ‘‘तुला असे वाटते का, की तू पुन्हा तेच गुलामीचे आयुष्य जगू शकतेस? जर तुझे उत्तर ‘हो’ असेन तर नक्कीच परत जा.’’
जयंती म्हणाली, ‘‘स्वत:ला गमावून तुला विवेकला मिळवायचे असेल तर तू आजच परत जा, पण स्वत:साठी आनंदी जीवन जगायचे असेल तर थोडा त्रास नक्कीच होईल, पण अखेर त्याचा परिणाम आनंददायी असेल.’’
विवेकने सुरुवातीला सौम्याला धमकावले, पण जेव्हा तिच्यावर काहीच परिणाम झाला नाही तेव्हा त्याने पुन्हा तिचे मन वळवण्याचा प्रयत्न केला, पण सौम्या मागे हटली नाही त्यामुळे विवेक घाबरला.
डेबिट कार्डमुळे विवेकलाही आपले लग्न पणाला लावायचे नव्हते. एका सामान्य पतीप्रमाणे त्याला सौम्याच्या प्रत्येक गोष्टीवर स्वत:चा हक्क वाटत होता, पण त्यामुळे सौम्याच्या मूलभूत अधिकाराचे उल्लंघन होत आहे, हे तो विसरला.
विवेकने शुक्रवारी रात्री सौम्याला फोन करून जेवायला बोलावले. सौम्या गेली तेव्हा विवेक तिची वाट बघत बसला होता.
विवेक सौम्याला म्हणाला, ‘‘सौम्या मला माफ कर, लग्नानंतर मी माझ्या सीमा विसरलो होतो. खरं सांगायचे तर, जेव्हा तू स्वत: मला तुझे डेबिट कार्ड दिलेस तेव्हा मला वाटले की, कदाचित मी तुझे संपूर्ण आयुष्य माझ्या स्वत:च्या मर्जीनुसार तुला जगायला लावू शकतो. मेहनत न करता तुझ्या डेबिट कार्डमधून पैसे काढताना मला आनंद व्हायचा, पण आता माझ्या लक्षात आले आहे की, ती माझी चूक होती.’’
सौम्या म्हणाली, ‘‘यासाठी आपण जयंतीचे आभार मानले पाहिजेत जिने मला माझ्या अधिकारांसाठी लढायला शिकवले, अन्यथा मी तुझ्याकडे माझा हक्क मागून काहीतरी चुकीचे करत आहे असे मला वाटत होते.’’
वेटरने बिल आणल्यावर विवेक म्हणाला, ‘‘बाईसाहेब, आज हे बिल भरायला आवडेल का?’’
सौम्याने हसून तिचे डेबिट कार्ड स्वाइप केले.