आधुनिकतेच्या मापदंडावर डबडबणारे दारूचे पेले

 रितु वर्मा

आज भूमीच्या लग्नाचा पहिला वाढदिवस होता आणि तिने पती कार्तिकच्या आग्रहाखातीर प्रथमच बिअरचा स्वाद घेतला. आता कधीकधी कार्तिकला सोबत देण्यासाठी ती ही सेवन करते आणि एक दिवस जेव्हा कार्तिक कुठेतरी घराबाहेर पडला, त्यावेळी भूमीने आपल्या मैत्रिणींसह पार्टी केली, परंतु त्यानंतर भूमी स्वत:ला रोखू शकली नाही आणि येत्या दिवसांत अशा मद्यपान पार्ट्या तिच्याकडे आयोजित होऊ लागल्या. भूमी आणि कार्तिक आपल्या या छंदाला उच्चवर्गीय समाजात उठण्या-बसण्यासाठी एक अत्यावश्यक भाग मानतात. ही वेगळी बाब आहे की, अत्यंत अल्कोहोल घेतल्यामुळे लहान वयातच कार्तिक उच्च रक्तदाबाचा बळी ठरला आहे, तर भूमीच्या प्रजनन क्षमतेवरही त्याचा विपरित परिणाम झाला आहे आणि ती आई होऊ शकत नाही आहे.

आज राजेश खन्नाजी मोठया अस्वस्थतेने शतपावली करत होते, त्यांची मुलगी तन्वी अद्याप घरी परतली नव्हती. दाराची बेल वाजली आणि दारूच्या नशेत डोलणारी तन्वी दारात उभी होती, राजेशजींची तर भीतीने गाळण उडाली, त्यांना कळत नव्हते की त्यांच्या संगोपनात काय चूक झाली. दुसऱ्याच दिवशी जेव्हा तन्वीचे कोर्ट मार्शल झाले तेव्हा तन्वी तिच्या वडिलांना म्हणाली, ‘‘पापा, हे सर्व ऑफिसच्या पार्ट्यांमध्ये चालते आणि तसे रोशन बंधूही तर मद्यपान करतातच ना.’’

राजेशजी रागाने म्हणाले, ‘‘जर त्याने विहिरीत उडी मारली तर तूही उडी घेशील; जर मुलांची बरोबरी करायचीच असेल तर मुली, चांगल्या सवयींची कर.’’

आजच्या धावपळीच्या जीवनात, सर्व लोक अत्यंत ताण-तणावाखाली आहेत, परंतु जेथे पूर्वी पुरुषच ताणतणावाशी लढण्यासाठी मद्यपान करत असत, तेथे आता स्त्रियादेखील पुरुषांसमवेत या मोर्चावर खंबीरपणे उभ्या आहेत. असं का न व्हावं शेवटी हे एकविसावे शतक आहे. महिला आणि पुरुष प्रत्येक कामात समान भागीदार आहेत. जेव्हापासून बहुराष्ट्रीय कंपन्या आणि कॉलसेन्टरचा पूर भारतात आला आहे तेव्हापासून अल्कोहोल आणि सिगारेटच्या सेवनामध्येही आश्चर्यकारक वाढ झाली आहे. येथील कामकाजाचा कालावधी, रात्री उशिरापर्यंत चालणाऱ्या पार्ट्या आणि कधीच न संपणाऱ्या कामांमुळे इथल्या कर्मचाऱ्यांमध्ये एक विचित्र प्रकारचा तणाव व्याप्त असतो. त्याचे निवारण ते प्रामुख्याने अल्कोहोलच्या सेवनाने करतात.

विभक्त कुटुंबात वाढते व्यसन

पूर्वीच्या आयुष्यात तणाव नव्हता असे नाही, परंतु पूर्वी आम्ही कुटुंबियांसमवेत संध्याकाळी बसून आपले सुख-दु:ख सामायिक करायचो. मात्र आता विभक्त कुटुंबांच्या प्रथेमुळे ही भूमिका अल्कोहोलने घेतली आहे.

अखिल आणि प्रज्ञा मुंबईत राहतात. त्यांच्या घरात ना पैशांची कमतरता आहे आणि ना आधुनिक संस्कारांची. ते दोघेही आपल्या मुलीसमोर बसतात आणि मुलगी कायरावर काय परिणाम होईल याचा विचार न करता ते स्वत: मद्यपान करतात. हद्द तर तेव्हा झाली जेव्हा गेल्या कित्येक दिवसांपासून पाण्याच्या बाटलीत दारू बाळगल्यामुळे कायराला एक दिवस शाळेतून निलंबित करण्यात आले. त्यांना स्वत:ला समजत नव्हते की आपल्या मुलीला काय समजवावे. सध्या दोघेही मुलीच्या सामोरे जाणे टाळत आहेत आणि एकमेकांना दोष देत आहेत.

टपट युग

आजकालचा काळ हा झटपट मिळविण्याचा आहे. सर्व काही हवे आहे परंतु फार लवकर आणि कठोर परिश्रम न करता. जर तणाव असेल तर त्याशी लढण्यासाठी सर्वात सोपा पर्याय वाटतो तो म्हणजे मद्यपान करणे. याचे दोन फायदे आहेत: पहिला आपण थोडया काळासाठी का होईना तणावमुक्त रहाल आणि दुसरा म्हणजे आपल्याला मॉडर्नदेखील म्हटले जाईल.

त्याचवेळी जेव्हा घरातील वडीलधाऱ्यांना मुलांच्या या सवयीबद्दल कळते तेव्हा काही शेरेबाजी करूनच ते आपल्या कर्तव्याची समाप्ती करतात.

‘‘कसे युग आले आहे, पुरुषांची तर गोष्ट सोडा, आजकाल महिलादेखील मद्यपान करतात.’’

गीतिका ही २८ वर्षांची मुलगी असून ती आधुनिक कार्यालयात काम करते. याबद्दल मी तिच्याशी बोलले तेव्हा ती म्हणाली, ‘‘ताई, आजकाल ऑफिस पार्टयांमध्ये दारू पिणे ही एक अनिवार्य गोष्ट बनली आहे. नोकरी तर करायचीच आहे ना तर मग मद्यपान कसे टाळावे.’’

मला या लेखाद्वारे अल्कोहोल किंवा सिगारेटला उत्तेजन देण्याची अजिबात इच्छा नाही, परंतु मला तुमच्या सर्वांचे लक्ष समाजातील बदलत्या मापदंडाकडे आकर्षित करायचे आहे.

चला आता काही कारणांवर प्रकाश टाकूया, ज्यामुळे आजकाल महिलांमध्ये मद्यपान करण्याची सवय वाढत आहे.

फॅशन स्टेटमेंट : आजकाल मद्य किंवा सिगारेटचे सेवनदेखील फॅशन स्टेटमेंट बनले आहे. जर तुम्ही मद्यपान न केल्यास तुम्ही बाबा आदमच्या काळातील आहात. जर आपल्याला आज कालच्या रीतीभाती माहित नसतील तर आपण आपल्या कारकीर्दीत कशी प्रगती कराल?

समानतेची इच्छा : आजकाल स्त्रिया आयुष्याच्या प्रत्येक आघाडयांवर पुरुषांसह खांद्याला खांदा लावून चालत आहेत. जर पुरुषवर्ग दारू पित असेल, तर मग आजची आधुनिक, श्रृंगारप्रिय स्त्री मागे कशी राहिल. बहुतेक स्त्रिया सर्व काही माहित असूनही केवळ समानतेच्या इच्छेने या मार्गाकडे वळतात.

तणावापासून दिलासा : एकीकडे करिअरचा दबाव, दुसरीकडे वृद्ध आई-वडिल, वाढत्या मुलांच्या गरजा, कधीच न संपणारे काम या सर्व गोष्टींपासून दिलासा मिळविण्यासाठीदेखील आजकाल स्त्रिया दारूच्या आहारी गेल्या आहेत. थोडया काळासाठी का होईना तिला असं वाटतं की ती एका वेगळया जगात गेली आहे.

स्वीकार होण्याची इच्छा : आजकाल बहुतेक मुली नोकरीमुळे आपले घर सोडतात आणि महानगरांमध्ये एकटयाच राहतात. नवीन ठिकाण, नवीन मित्र आणि त्या मित्रांमध्ये आपली ओळख निर्माण करण्यासाठी इच्छा नसतानाही त्या मद्यपान करू लागतात. नवीन नातेसंबंध तयार होतात तेव्हा उत्सवांमध्ये मद्यपान केले जाते आणि नंतर जेव्हा संबंध तुटतात तेव्हा मग दु:ख कमी करण्यासाठी अल्कोहोलचे सेवन केले जाते.

मद्यपान केल्याने आरोग्यावर होणाऱ्या दुष्परिणामांशी आपण सर्वजण चांगलेच परिचित आहोत. परंतु नुकत्याच झालेल्या संशोधनावर आपण दृष्टी टाकल्यास असे आढळते की पुरुषांपेक्षा महिलांच्या आरोग्यावर अल्कोहोलचा अधिक दुष्परिणाम होतो.

* अल्कोहोल पचवण्यासाठी यकृतमधून एक एंझइम सोडले जाते, जे अल्कोहोल पचायला मदत करते. स्त्रियांमध्ये हे एंझइम कमी सोडले जाते, ज्यामुळे त्यांच्या यकृताला पुरुषांच्या तुलनेत अधिक परिश्रम करावे लागतात.

* महिलांची शरीर रचना पुरुषांपेक्षा वेगळी आहे, म्हणून त्यांच्या आरोग्यावर अल्कोहोलचे दुष्परिणाम जलद आणि दीर्घकाळपर्यंत होतात.

* अल्कोहोलचे सेवन केल्याने स्त्रियांच्या प्रजनन क्षमतेवर प्रतिकूल परिणाम होतो आणि जर स्त्रिया गरोदरपणात मद्यपान करत असतील तर त्याचा परिणाम होणाऱ्या बाळावरही होतो.

घरातील प्रमुख किंवा वडील म्हणून जर तुम्ही तुमच्या मुलांच्या दारू पिण्याच्या सवयीमुळे अस्वस्थ असाल तर तुम्ही त्यांना अवश्य समजावून सांगा, तसेच मद्यपान केल्याने होणाऱ्या नुकसानीबद्दलदेखील सांगा परंतु मुलगा, मुलगी किंवा सून सर्वांना एक समानच सल्ला द्या.

हे अवश्य लक्षात ठेवा, जी स्त्री दुर्बल आहे तीच प्रतिकूल परिस्थितीत दारूच्या वाटेवर घसरते. कोणत्याही प्रकारच्या नशेची आवश्यकता तेव्हाच पडते जर आपल्यात धाडसाची ठिणगी नसेल.

धुंद असेल जेव्हा आपणास धाडसाच्या उड्डाणाचे

तर मग काय कराल आपण मद्याच्या पेल्याचे.

महिलांमध्ये वाढतंय मद्यपान

*  मदन कोथुनिया

गेल्या काही वर्षांपासून स्त्रियांमध्ये पिण्याची फॅशन वेगाने वाढू लागलीए, ज्याचं एक खास कारण म्हणजे दारूच्या कंपन्यांनी दारू पिणाऱ्या स्त्रियांना आधुनिक, स्वतंत्र व पुरुषांच्या बरोबरीच्या म्हणून प्रचलित करणं आहे. बिअर, शँपेन इत्यादी गोष्टी जुन्या झाल्या आहेत. आता तर दारूचे विविध ब्रॅण्ड बाजारात सहजपणे उपलब्ध आहेत. व्होडका, वाइन, व्हिस्की इत्यादींचे कॉकटेल महाविद्यालयीन तरुणी व गृहिणींमध्ये खूपच प्रचलित झालेत. त्या किट्टी पार्ट्या, लग्नाचा वाढदिवस इत्यादी प्रसंगी पिण्यास व पाजण्यास अजिबात संकोचत नाहीत.

दारू सेवनाच्या जुन्या परंपरांमध्ये पूर्वी दारू पिणाऱ्या स्त्रिया २ विपरीत वर्गांशी संबंधित होत्या. पहिल्या वर्गात झोपडपट्टयांमध्ये राहाणारे दलित, वेश्या येतात, ज्यांच्यासाठी नशा हे उपजीविकेचं साधन राहिलंय, तर दुसऱ्या वर्गात पाश्चिमात्य सभ्यतेने प्रेरित आणि भौतिक सुखवस्तूंच्या मुबलकतेमुळे व्यावसायिक समाजातील स्त्रिया येतात, ज्या लेट नाइट पार्ट्या अथवा पतीसोबत एक्झिक्यूटिव्ह पार्ट्यांमध्ये पिण्याला स्टेट्स सिंबल समजतात. आता एक तिसरा नवीन वर्ग महाविद्यालयीन तरुणींचा आहे, ज्या रात्री उशिरापर्यंत डान्स फ्लोअरवर थिरकण्यासाठी नशेच्या अधीन होतात.

या विषयाबाबत जेष्ठ मानसोपचार डॉ. शकुंतला यादव सांगतात, ‘‘व्यावसायिक वर्गातील स्त्रियांमध्ये पिणं एक स्टेट्स सिंबल झालंय. त्या पिण्याने स्वत:ला पुरुषांच्या बरोबरीने समजतात. भौतिक सुखाच्या प्रचुरतेमुळे पुरुष पिऊ शकतो, तर त्या का नाही? हिच धारणा त्यांना पिण्यासाठी प्रेरित करते.’’

अलीकडेच जयपूरच्या बिडला सभागृहात सिकोईडिकोन संस्थेद्वारे ‘स्त्रिया आणि नशा’ विषयावर आयोजित विचार परिसंवादाच्या अहवालानुसार नशेबाज महिलांची चकित करणारी आकडेवारी समोर आली. यानुसार सर्वाधिक दारूचं सेवन करणाऱ्या स्त्रियांचं वय २१ ते ३५ वर्षांच्या दरम्यान आढळलंय. ४२ टक्के नोकरदार स्त्रिया, ३१ टक्के एकेकट्या राहाणाऱ्या स्त्रिया, ३२ टक्के घटस्फोटित आणि ८० टक्के देहव्यापाराशी संबंधित स्त्रिया दारूबरोबरच इतर व्यसनांच्या अधीन आहेत.

आता प्रश्न असा निर्माण होतो की शेवटी असं कोणतं कारण आहे की विभिन्न वर्गातील स्त्रिया कळतनकळत स्वत:ला यामध्ये का गुंतवून घेत आहेत?

सिकोईडिकोन संस्थेच्या विचार संवादानुसार, दलित, वेश्या, श्रमजीवी व मजूर वर्गातील स्त्रिया आपलं अज्ञान, अशिक्षा, आर्थिक व सामाजिक स्तरानुसार घरातच स्वस्त देशी दारू, ताडीमाडी इत्यादी पितात. असुरक्षित भविष्यामुळे पलायनवादी विचारसरणी यांना या दलदलीत ढकलते.

तर व्यावसायिक कुटुंबातील स्त्रिया दारूचे २-३ घोट घशातून जाताच आत्मविश्वासू, चपळ, स्मार्ट, स्वत:ला अधिक शिष्ट व संयमी समजू लागतात. याबरोबरच मनात अनेक संभ्रम साठवून ठेवत असल्यामुळेदेखील नशेकडे आकर्षित होतात. जसं दारूमुळे सेक्स व फोरप्लेमध्ये अधिक उत्तेजना आणि अधिक वेळ स्टॅमिना राहाणं वगैरे. स्वत:ला अधिक अॅडव्हान्स, वेस्टर्न आणि सेक्स अपीलिंग बनविण्यासाठीदेखील कॉकटेलचा ग्लास ओठांना लावल्यानेदेखील व्यावसायिक स्त्रियांना फरक पडत नाही.

कॉलेजची पार्टी असो वा लेडीज पार्ट्या, फ्रूट ज्यूस, कोला इत्यादीसोबत कॉकटेल वा बिअरची प्रथा आधुनिक काळात जोरात सुरू आहे. एवढंच नाही तर, मोठमोठे केकशॉप्स असो वा फ्रूट ज्यूस कॉर्नर कुठेही फ्रूट बिअर मिळणं सर्वसामान्य झालंय. या कारणामुळेच चव चांगली असल्यामुळे एक मैत्रीण दुसऱ्या मैत्रिणीला आग्रह करते. नंतर एकदा का चव लागली की पार्ट्यांमध्ये दारूच्या ग्लासाकडे हात स्वत:हून वळतो.

मुलांवर वाढतंय दुष्परिणाम

मुलं आपले वडील दारुडे असल्याचं सत्य कबूल करतात, परंतु आईला बिअर, दारू पिताना पाहू शकत नाहीत. ज्या कुटुंबातील मुलं आपल्या आईला असं करताना पाहातात, ती लहानपणापासून किशोरावस्थेच्या पायरीपर्यंत पोहोचता पोहाचता आपल्या १७व्या, १८व्या बर्थ डे पार्टीत बिअर, शॅम्पेनच्या बाटल्या खोलायला घाबरत नाहीत.

खरं म्हणजे, मूल आपल्या आईकडून अधिक अपेक्षा ठेवतं. याच कारणामुळे त्यांच्या मनात आईची बनलेली छबी आईच्या जरादेखील चुकीच्या वागणुकीचे शितोंडे सहन करू शकत नाहीत. अशा परिस्थितीत ते आईकडे उपेक्षित नजरेने पाहातात.

या प्रकरणात एसएमएस मेडिकल कॉलेज व इस्पितळात कार्यरत असणारे मानसोपचार तज्ज्ञ डॉक्टर शिव गौतम सांगतात, ‘‘माणूस दारू पितो ती क्षणभराच्या आनंदासाठी आणि त्याबदल्यात त्याला आयुष्यभराचा त्रास मिळतो. जर आपण दारू कायमची नाकारली तरच आपण तणाव दूर करण्याचे सार्थक उपाय शोधू शकतो. तेव्हा आपल्याला आयुष्यभराचं सुख मिळू शकेल.’’

दारू देई अनारोग्य

दारू पिण्याच्या क्षणभराच्या आनंदाचे वाईट परिणाम समोर येतात, याचा पुरुषांपेक्षा स्त्रियांवर अधिक वाईट परिणाम होतो. इंग्लंडमधील रॉयल मेडिकल कॉलेजच्या अहवालानुसार स्त्रियांना दारूमुळे पुरुषांपेक्षा अधिक गंभीर आजार होतात. स्त्री आणि पुरुष समप्रमाणात दारू पीत असले तरी स्त्रीच्या रक्तात दारूचं घट्ट प्रमाण एकत्र होतं आणि रक्ताभिसरणाची प्रक्रिया हळूहळू होऊ लागते. परिणामी कॅन्सर, हृदयरोग इत्यादी रूपात आजार समोर येऊ लागतात.

‘अल्कोहोल अॅण्ड फर्टिलिटी अमंग वूमन’ पुस्तकानुसार १९९६ मध्ये ८५ हजार नर्सेसच्या मदतीने एक जागतिक शोध पूर्ण करण्यात आला. अभ्यासानंतर परिणाम असा निघाला की ५० वर्षं वा त्यापेक्षा अधिक वयाच्या स्त्रियांना उच्च रक्तदाबाचा त्रास होतो आणि आनुवंशिकरित्या हृदयरोगाच्या आजाराचा त्रास होतो. या आजारामुळे मरणाऱ्या स्त्रियांमध्ये अजून एक बाब समोर आली ती म्हणजे त्या आठवड्यातून २-३ वेळा दारू प्यायच्या. ३४ ते ३९ वयातील स्त्रियांना रक्तवाहिन्यांचा त्रास होता. याव्यतिरिक्त ज्या स्त्रिया दररोज दारू पित होत्या, त्यांच्यामध्ये स्तनाचा कॅन्सर होण्याची शक्यता १०० टक्के आढळली.

महिला आणि पुरुषांनी समप्रमाणात दारूचं सेवन केले तरी दोघांमध्ये विभिन्न परिणाम दिसून येतात, महिलांमध्ये पुरुषांपेक्षा अधिक चरबी असते ज्यामुळे अनेक प्रकारचे आजार शरीराला घेरून टाकतात.

अधिक मद्यापान केल्यामुळे महिलांच्या प्रसूतीवर परिणाम होतो. कोल्ड जेनसनने लिहिलेल्या पुस्तकात ‘डज मॉडरेट अल्कोहोल कंजेप्शन अफेट फर्टिलिटी’मध्ये शोधानुसार काही प्रमाणातील दारूचं सेवनदेखील महिलांच्या प्रजननशक्तीसाठी घातक ठरतं.

गर्भवती महिलांना दारूच्या सेवनामुळे अधिक त्रास होतो. प्रसूतीनंतर बाळाची मंदबुद्धी व अपंगत्वाबद्दल समजतं, परंतु प्रसूतीच्या अगोदर भ्रूण परीक्षणांच्या दरम्यान डॉक्टरांना अल्कोहोल रिलेट मल्टीपल कोजीनेटल अॅबनॉर्मलीचं खूपच संशोधन केल्यानंतरच समजू शकतं.

पाजणारं आणि त्यावर कमावणारं सरकार

भारतीय घटनेच्या कलम ४९ नुसार राज्याने आपल्या जनतेस पोषक अन्न आणि जीवनस्तर उंचावणं व जनस्वास्थ्यासारख्या सुधारणेला आपलं प्रारंभिक कर्तव्य समजावं आणि मादक पेय आणि नशेची औषधं, जी आरोग्यासाठी घातक आहेत त्यावर बंदी घालावी.

कायदा बनल्यानंतर अनेक राज्यांत दारूबंदी अधिक प्रमाणात झाली होती, परंतु काळाबरोबर मद्यनिषेधसंबंधी नीती व कार्यक्रमात हळूहळू शिथिलता आली. काही राज्यांमध्येच हा कायदा राहिला. आंध्र प्रदेशात दारूबंदी होती, परंतु लोक चोरीने शेजारच्या राज्यांतून मागवू लागले. परिणामी शेजारच्या राज्यांतून महसूल वाढू लागला. त्यामुळे दिवाळखोरी होताच दारूबंदी हटविण्यात आली. आता जरी गुजरातमध्ये दारूबंदी असली तरी, तिथलेच लोक अधिक दारू पितात.

खरंतर पूर्णपणे दारूबंदी लागू करण्याच्या मार्गात दोन गंभीर अडचणी आहेत. ती लागू करण्यात अडचणी आणि दारू पिण्याची तळमळ. परंतु ही गोष्ट कधीही नाकारू शकत नाही की दारूने सरकारला सर्वाधिक महसूल मिळतो. खरंतर पाणी, वीज यातूनदेखील महसूल मिळतो, परंतु जेवढ्या सहजतेने नशेचे कर वसूल केले जातात, तसे इतर केले जात नाहीत.

खरंतर फॅशन आणि आधुनिकता दाखविण्याच्या विविध पद्धती आहेत. फॅशन दाखविण्यासाठी गरजेचं नाहीए की दारूचे दोन घोट गळ्यातून उतरायला हवेत आणि वाईट सवयींचा स्वीकार करावा. प्रतिभा आणि व्यक्तिमत्त्व उजळल्यास नक्कीच तुम्हाला फॅशनेबल म्हणून मान्यता मिळेल.

अनलिमिटेड कहानियां-आर्टिकल पढ़ने के लिएसब्सक्राइब करें