* गरिमा पंकज
सोन्याच्या दागिन्यांबद्दल महिलांचा झुकाव कोणापासून लपून राहिलेला नाही. कधी एखाद्या आपल्याचे प्रेम आणि आसक्तीचे प्रतीक म्हणून, कधी गुंतवणूकीच्या माध्यमाप्रमाणे शृंगाराचे प्रतीक म्हणून, तर कधी सुख-दु:खाचे साथीदार बनून या दागिन्यांना महिलांच्या जीवनात विशेष स्थान आहे. परंतु आपणास माहिती आहे काय की देशातील बऱ्याच प्लांट्समध्ये हजारो कारागीर आधुनिक मशीनींच्या मदतीने सोन्याचे दागिने बनवतात? एक रत्नजडित दागिना कित्येक चरणांतून होत आपल्या हातात पोहोचतो.
या संदर्भात तनिष्कच्या पंतनगर ज्वेलरी प्लांटच्या युनिट हेड अँजेलो लॉरेन्सने संपूर्ण प्रक्रिया सविस्तरपणे स्पष्ट केली :
* सर्व प्रथम ज्वेलरी डिझाइनर कोणत्याही दागिन्यांची एक रूपरेषा तयार करतात आणि कागदावर कोरतात, ज्याला संगणकाद्वारे कॅड डिझाइन (संगणक अॅडेड डिझाइन)मध्ये रूपांतरित केले जाते.
* त्यानंतर त्या कॅड डिझाइनला ३ डी प्रिंटरद्वारे मुद्रित केले जाते, ज्याला रेझिन प्रोटोटाइप म्हणतात.
* राळला द्रव मोल्डच्या साच्यात मिसळले जाते आणि त्यातून प्रथम चांदीचा नमुना तयार केला जातो, याला मास्टर म्हणतात. त्या मास्टरच्या मदतीने सिलिकॉन मोल्ड कापून त्यामध्ये मेण घातले जाते.
* आपल्याला अंगठीमध्ये हिरे लावायचे असल्यास या चरणात कारागिर सूक्ष्मदर्शकाच्या मदतीने मेणाच्या तुकडयात योग्य जागी हिरे सेट करतात.
* यानंतर अनेक वॅक्सचे दागिने एका वॅक्स ट्रीच्या बेसमध्ये जोडले जातात. त्यानंतर हे वॅक्स ट्री पुढील विभागात सोन्याच्या कास्टिंगसाठी पाठविले जाते, जेथे गोल्ड ट्री, लॉस्ट वॅक्स कास्टिंग पद्धतीने तयार केले जाते.
* गोल्ड ट्री तयार करण्यासाठी, सर्व प्रथम ते प्लास्टर ऑफ पॅरिसच्या मिश्रणामध्ये ठेवले जाते. ७-८ मिनिटांत सुकून कडक होणारे, प्लास्टर ऑफ पॅरिसने झाकलेले, हे झाड भट्टीमध्ये ५०० ते ६०० डिग्री तापमानात १६ तास गरम केले जाते.
* त्यानंतर गरम मिश्रणाला यूएसएमधून मागवलेल्या जेट इंजिन मशीनमध्ये घातले जाते. येथे प्लास्टर ऑफ पॅरिसमधील मेण विरघळते आणि रिक्त साचा राहून जातो. जेव्हा मशीनचे तापमान १,०९० डिग्री असते, तेव्हा मशीनमध्ये सोने ओतले जाते.
* पिवळा रंग सोन्याचा नैसर्गिक रंग आहे, तर सोन्याला पांढरा रंग देण्यासाठी त्यात पॅलेडियम आणि निकेल मिसळले जाते, तर गुलाबी रंगासाठी त्यात २५ टक्केपर्यंत तांबे जोडले जाते. अशा प्रकारे पांढरे सोने आणि गुलाबी सोने तयार केले जाते.
* रिकाम्या साच्यांमध्ये सोने आणि मिश्र धातु भरतात तेव्हा अंगठया त्यांचा आकार घेतात. हे गोल्ड ट्री बाहेर काढले जाते आणि कारागिरांकडून काळजीपूर्वक अंगठया वेगवेगळया केल्या जातात. नंतर त्यांची गुणवत्ता तपासल्यावर त्यांना डाउनस्ट्रीम प्रक्रियेसाठी पाठविले जाते.
* डाउनस्ट्रीम प्रक्रियेमध्ये दागदागिन्यांना डिझाइनप्रमाणे जोडले जाते. सुंदर चमक देण्यासाठी ४-५ स्टेप्समध्ये पॉलिश केली जाते.
* फॅक्टरीच्या बाहेर पडण्यापूर्वी, प्रत्येक दागिन्यांची गुणवत्ता आधुनिक मशीनींवर ट्रेंड क्वालिटी इन्स्पेक्टरांकडून तपासली जाते. त्यानंतरच, तनिष्क ब्रॅडच्या हॉलमार्किंगसाठी दागिने तयार होतात.
* नंतर प्रक्रियेदरम्यान उडणारे धुळीचे कण गोळा केले जातात आणि त्यांच्यापासून सोन्याची रिकव्हरी केली जाते. १ महिन्यात सरासरी १० ते १०० किलो धुळीचे कण गोळा केले जातात. ज्यामधून २ ते २.५ किलो २४ कॅरेट सोने मिळते.
दागदागिने तयार झाल्यानंतर, तिथून लॉकरमध्ये ठेवले जातात, जेथून ऑर्डरीनुसार त्यांना वेगवेगळया शहरांमध्ये पाठविले जाते. टायटन कंपनीच्या पंतनगर ज्वेलरी युनिटमध्ये तयार झालेले दागिने संपूर्ण प्रक्रियेनंतर देशातील ४०० हून अधिक शोरूम्सद्वारे ग्राहकांपर्यंत पोहोचतात.
