* गरिमा पंकज
दोन ध्येये : शतकानुशतके असे मानले जाते की पुरूष हा घराचा मालक असतो. तोच कमावतो आणि घर चालवतो. स्त्रीने नेहमी तिच्या पतीचे अनुसरण करावे आणि त्याने सांगितलेल्या प्रत्येक गोष्टीचे पालन करावे. एका महिलेसाठी तिचा पती हा देव आहे आणि तिचे काम तिच्या पतीची सेवा करणे आहे. अशा सर्व गोष्टी आपल्या धार्मिक ग्रंथांमध्ये लिहिलेल्या आहेत. पुरुषप्रधान समाजाचा जुना सामाजिक नियम आहे की पुरुषाने स्त्रीपेक्षा जास्त कमाई करावी.
पूर्वी लग्नाच्या वेळी मुलगा आणि मुलगी यांचे शिक्षण विचारले जात असे. जर मुलगी अधिक शिक्षित असती तर नाते पुढे गेले नसते. आता तसे नाही. मुले आणि मुली दोघेही सारखेच शिक्षण घेत आहेत आणि कमाई करत आहेत. खरं तर, बहुतेक लोकांचा असा विश्वास आहे की महागाईच्या या युगात, घर चांगले चालवण्यासाठी आणि मुलांना चांगले शिक्षण देण्यासाठी दोघांनीही कमाई करणे आवश्यक आहे.
परिस्थिती बदलण्याचे हेच कारण आहे. महिला बहुतेक क्षेत्रात प्रगती करत आहेत. ते पुरुषांसोबत समान काम करत आहेत आणि समान वेतनाची मागणी देखील करत आहेत. चित्रपटांमध्ये नायक आणि नायिकेच्या मानधनातील तफावत अनेकदा चर्चेत असते. हे फक्त चित्रपटांपुरते मर्यादित नाही. प्रत्येक क्षेत्रात महिला त्यांच्या कामानुसार वेतनाची मागणी करत आहेत. महिलांना स्वावलंबी आणि स्वतंत्र जीवन जगण्यास ते उपयुक्त ठरते. पण एका अभ्यासानुसार, याचा परिणाम वैवाहिक जीवनावर होत आहे.
पत्नी जास्त कमावल्याने नात्यात कटुता येते
स्वीडनमध्ये केलेल्या एका अभ्यासानुसार, पगारदेखील संबंध मजबूत करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावतो. जगभरात पतींपेक्षा जास्त कमाई करणाऱ्या पत्नींची संख्या वाढत असल्याचे आढळून आले. अमेरिका आणि स्वीडनसारख्या देशांमध्ये अभ्यास करणाऱ्या पथकाला असे आढळून आले की त्याचा मानसिक आरोग्यावर परिणाम होतो. २००० च्या दशकापासून, पतींपेक्षा जास्त कमाई करणाऱ्या पत्नींची संख्या २५% ने वाढली आहे. डरहम विद्यापीठातील संशोधकांनी स्वीडनमध्ये राहणाऱ्या विरुद्धलिंगी जोडप्यांचा अभ्यास केला. २०२१ मध्ये लग्न करणाऱ्या जोडप्यांवर लक्ष केंद्रित केले होते. सरासरी ३७ वर्षे वय असलेल्या जोडप्यांवर हा अभ्यास १० वर्षे चालू राहिला. असे आढळून आले की जेव्हा पत्नी तिच्या पतीपेक्षा जास्त कमावते तेव्हा दोन्ही जोडीदारांना, विशेषतः पतीला मानसिक आरोग्य समस्यांना तोंड द्यावे लागते.
याचा परिणाम असा होतो की ज्या पतींना त्यांच्या पत्नींपेक्षा कमी पैसे मिळतात त्यांना व्यसनाशी संबंधित आजार होण्याची शक्यता जास्त असते. त्यांच्यात आत्मविश्वासाचा अभाव जाणवू लागतो. पत्नीदेखील तणावाखाली राहते. जरी सामान्य जीवनात उत्पन्न आणि मानसिक आरोग्य यांच्यात सकारात्मक संबंध असतो. उत्पन्न वाढले की मानसिक आरोग्य सुधारते. जास्त पैशाने चांगली जीवनशैली येते. यामुळे दैनंदिन जीवन सोपे होते. पण जेव्हा फक्त पत्नीचे उत्पन्न विचारात घेतले जाते तेव्हा ते नकारात्मक होते आणि पुरुषाच्या मानसिक आरोग्यावर त्याचा विपरीत परिणाम होतो. याचा परिणाम केवळ अर्थव्यवस्थेवरच नाही तर पुरुषांच्या ताकदीवरही होतो. जेव्हा पत्नी त्याच्यापेक्षा जास्त कमाई करू लागते तेव्हा पुरूष मानसिकदृष्ट्या थकलेला वाटू लागतो. त्यांचा आत्मविश्वास कमी होतो. असुरक्षिततेची भावना त्यांना व्यसनाकडे ढकलते. ज्या महिलांचा पगार त्यांच्या जोडीदारापेक्षा जास्त आहे आणि ज्या त्यांच्या घराच्या चांगल्या आर्थिक परिस्थितीची जबाबदारी घेतात त्यांच्या मनात काय चालले असेल? पण आनंदी होण्याऐवजी आणि त्याचा फायदा घेण्याऐवजी, त्यांच्या जोडीदाराला या परिस्थितीत जगणे आणि स्वतःला हाताळणे कठीण होऊ लागते.
हे का घडते?
कारण लोकांचा असा विश्वास आहे की कमाई ही फक्त पैशांबद्दल नाही तर ती नातेसंबंधांमधील शक्तीबद्दलदेखील आहे. जेव्हा पत्नी जास्त कमावते तेव्हा पतीला असे वाटते की त्याचे महत्त्व कमी झाले आहे किंवा त्याचा आत्मविश्वास कमी झाला आहे. पतीला असे वाटते की त्याची पत्नी त्याला कधीही सोडून जाऊ शकते कारण ती आता त्याच्यासाठी “अपरिहार्य” राहिलेली नाही. या कारणास्तव, ते मादक पदार्थांचा अवलंब करू लागतात. आता असे नाही की फक्त पुरूषच त्रासलेले आहेत, तर महिलाही त्रासलेल्या आहेत कारण त्यांना वाटते की त्यांचे पती त्यांना पाहिजे तितका पाठिंबा देत नाहीत. कुठेतरी हे सर्व जुन्या विचारसरणीमुळे घडते जिथे पुरुषप्रधान मानसिकतेची सावली दिसते.
अलिकडच्याच एका अभ्यासात पती-पत्नीच्या उत्पन्नाचा आणि तणावाचा संबंध उघड झाला आहे. अभ्यासानुसार, जर पत्नी एकूण घरातील उत्पन्नाच्या ४० टक्क्यांपेक्षा जास्त कमाई करत असेल तर पती तणावात राहतो.
सुमारे ६ हजार अमेरिकन जोडप्यांवर केलेल्या या संशोधनात असे आढळून आले की, पुरुषांना घरखर्च एकट्याने चालवताना सर्वात जास्त त्रास होतो. जर पत्नी घरखर्चाच्या ४० टक्के पर्यंत कमाई करत असेल तर पुरुष समाधानी असतात. दुसरीकडे, जर पत्नीचे उत्पन्न घरातील खर्चाच्या ४० टक्क्यांपेक्षा जास्त असेल, तर पती तणावाखाली जगू लागतो. यावरून हे स्पष्ट होते की घरखर्चासाठी पैसे कमवण्याचा पुरुषांचा पारंपारिक विचार त्यांच्या आरोग्यासाठी कसा धोकादायक ठरू शकतो. सततच्या ताणतणावामुळे इतर अनेक समस्या उद्भवू शकतात, असे संशोधकांचे म्हणणे आहे. मानसिक आरोग्याचा पुरुषांच्या आरोग्यावर आणि त्यांच्या सामाजिक जीवनावरही परिणाम होतो.
सप्टेंबर २०२४ मध्ये प्रकाशित झालेल्या आयएनईडी अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की स्त्री जितकी श्रीमंत होते तितके तिचे प्रेमसंबंध कमकुवत होतात आणि ती तिची भावनिक भांडवल गमावते. उदाहरणार्थ, जेव्हा एखादा पुरूष दरमहा २००० युरो कमावतो तेव्हा त्याच्या पत्नीला ३००० युरो मिळतात तेव्हा वेगळे होण्याचा धोका ४०% वाढतो.
पुरूषी अहंकार दुखावला जातो
खरं तर, त्यांच्या अहंकारामुळे, पुरुषांना हे सहन होत नाही की त्यांची पत्नी त्यांच्यापेक्षा जास्त कमाई करत आहे. पत्नीपेक्षा कमी पगार मिळणे हा पुरूषाचा सर्वात मोठा अपमान आहे. त्याला वाटते की त्याची पत्नी आता त्याचा आदर करणार नाही. मित्र आणि नातेवाईकांचे शब्दही त्याला त्रास देऊ लागतात. त्याला टोमणे येऊ लागतात. लहानपणापासूनच त्यांचा पुरुषी अहंकार शांत झाला असल्याने त्यांना जीवनाच्या शर्यतीत हरवलेले वाटू लागते. आता जेव्हा पत्नी पुढे जाते तेव्हा त्याला असे वाटू लागते की त्याचे पुरुषत्व कमी होत चालले आहे. त्यांचा अहंकार आणि पुरुषप्रधान सामाजिक विचारसरणी दुखावली जाते. ते संतप्त होतात. जणू काही त्यांच्या बँक खात्यातून आणि दरमहा ते आणत असलेल्या पैशावरून त्यांची पुरुषार्थ मोजली जाते. जेव्हा महिला पर्सची जबाबदारी घेतात आणि खात्यात जास्त पैसे जमा करतात तेव्हा अशा पुरुषांना त्यांच्या पुरुषत्वावर हल्ला होतो. हे आश्चर्यकारक नाही कारण समाजाने त्यांना नेहमीच घराच्या मालकाची भूमिका बजावण्याची सवय लावली आहे. अशा परिस्थितीत, हे स्पष्ट आहे की जेव्हा एखादी स्त्री तिच्या पतीपेक्षा श्रीमंत होते तेव्हा पुरुषाच्या अहंकारावर परिणाम होतो.
आज, जेव्हा प्रत्येक घरात एक किंवा दोन मुले आहेत आणि पालक त्यांच्या मुलींना परिश्रमपूर्वक शिक्षण देतात, तेव्हा त्यांच्या मुलींनी चांगली नोकरी मिळवून चांगले पैसे का कमवू नयेत? जेव्हा ते सक्षम आणि सक्षम असतात तेव्हा त्यांनी त्यांच्या क्षमतेनुसार उच्च पद का गाठू नये? तिने अभ्यासही केला आहे, तिला तिच्या जबाबदाऱ्याही समजतात, तिला तिचे अस्तित्वही सिद्ध करायचे आहे, तिला नवीन उंची देखील शोधावी लागेल. शेवटी, महिलांना घरकाम आणि मुलांचे संगोपन करण्यापुरते मर्यादित ठेवण्याचे षड्यंत्र किती काळ चालू राहणार? शेवटी, महिला बॉसला पूर्ण आदर देण्यात पुरुषांना हेवा का वाटतो? जेव्हा तो स्त्रीच्या आज्ञा पाळतो तेव्हा त्याचे पुरुषत्व का दुखावले जाते?
समाजाची विचारसरणी बदलणे महत्त्वाचे आहे. मुलांना त्यांच्या बहिणींचे रक्षक आणि लहानपणापासूनच सर्वात महत्वाचे व्यक्ती बनवले जाते, हे बदलण्याची गरज आहे. मुलांनी चूक केली तर त्यांनाही फटकारले पाहिजे. त्याला त्याच्या बहिणीला किंवा पत्नीला सॉरी म्हणायलाही शिकावे लागेल. त्यालाही लहानपणापासूनच स्वतःचे काम स्वतः करण्याची सवय लावावी लागेल. मुले काही अशी महासत्ता नाहीत की त्यांना काहीही न करता सिंहासन दिले जाऊ शकते. आज, मालमत्ता असो किंवा इतर कोणत्याही प्रकारचा अधिकार असो, कायद्याने पुरुष आणि महिलांना समान अधिकार दिले आहेत. जर कायदा समान हक्क देऊ शकतो तर समाज का देऊ शकत नाही? कुटुंबात मुला-मुलींमध्ये भेदभावाची भिंत का ओढली जाते? पतीला पत्नीला मारहाण करण्याचा अधिकार का दिला जातो? हे सर्व लहानपणापासूनच थांबवावे लागेल आणि मुलगा आणि मुलगी समान वातावरणात वाढवावी लागेल. तरच ही समस्या सुटेल आणि महिला आकाशाला स्पर्श करण्याचे स्वप्न पूर्ण करू शकतील.
