* अंजू जैन
आजकाल लग्नानंतर २-३ वर्षात घटस्फोटाची प्रकरणे झपाट्याने वाढत आहेत. वर्तणूक तज्ञ, मानसशास्त्रज्ञ आणि समाजशास्त्रज्ञांच्या मते, भावी जोडपे किंवा विवाहित जोडप्याची अनुकूलता प्रतिबद्धता आणि लग्नाच्या पहिल्या 3 महिन्यांदरम्यानच्या 2-3 महिन्यांत कळू शकते. भविष्यातील किंवा भूतकाळातील पती-पत्नी एकमेकांशी कसे बोलतात आणि या सुवर्णकाळात ते एकमेकांशी कसे वागतात यावर नात्याचे यश किंवा अपयश अवलंबून असते. तज्ञांच्या मते, खालील गोष्टी त्वरीत सूचित करतात की हे नाते टिकणार नाही आणि जरी ते टिकले तरी त्यात कटुतेशिवाय काहीही राहणार नाही :
व्यक्तिमत्त्वाला कमी लेखणे : मानसोपचारतज्ज्ञ आणि लेखक अॅबी रॉडमन यांचे मत आहे की जेव्हा भावी जोडीदार एकमेकांच्या व्यक्तिमत्त्वाला कमी लेखतात, त्यांचा व्यवसाय किंवा व्यवसाय निकृष्ट किंवा दुय्यम दर्जाचा मानतात किंवा त्याबद्दल सांगण्यास तुम्हाला संकोच वाटत असेल, तर हे गुण त्यांच्यासाठी चांगले मानले जात नाहीत. अशी जोडपी आपल्या जोडीदाराला हीन समजतात आणि आयुष्यभर त्याच्याशी वाईट वागतात. जोडीदाराला आपण वाईट व्यवसायात असल्याची वारंवार जाणीव करून देऊन, तो आपले जीवन कठीण बनवतो, त्याच्या मनात न्यूनगंड भरतो. त्यामुळे घरात रोज भांडणे होतात आणि मग लवकरच नात्यांचे तार सैल होतात.
विचार आणि छंद वेगळे : मुलगा आणि मुलगी प्रत्येक गोष्टीवर वेगवेगळे मत, त्यांचे छंद वेगळे, पेहरावाची शैली वेगळी, विचारसरणी वेगळी, मग सुरुवातीला छोटे-मोठे वाद आणि निंदा यांचे रुपांतर हळूहळू वैचारिकतेत आणि नंतर मोठ्या भांडणात होते. जास्त वेळ लागत नाही. मुलीची अत्याधिक आधुनिकता आणि धाडसीपणा मुलाला चिडवतो, तर मुलाची साधी राहणी त्याला मुलीच्या नजरेत अश्लील आणि मागासलेला दिसण्यासाठी पुरेशी आहे. जर मुलगा किंवा मुलगी यापैकी एक मांसाहारी असेल आणि दुसरा शुद्ध शाकाहारी असेल तर या वाहनाच्या मार्गात अडकण्याचा धोकाही वाढतो. राजकीय विचारसरणी आणि मतभेद हेही फाटाफुटीचे कारण बनू शकतात.
एकमेकांना जागा न देणे : मानसशास्त्रज्ञ डॉ. अमरनाथ मल्लिक म्हणतात, “जेव्हा एक मुलगा आणि मुलगी एकमेकांशी गाठ बांधण्याचा निर्णय घेतात, तेव्हा परस्पर प्रेम दाखवणे, एकमेकांवर अधिकार प्रस्थापित करणे इत्यादी गोष्टी सामान्य असतात. पण जेव्हा एखादा मुलगा किंवा मुलगी प्रत्येक मिनिटाला एकमेकांचा मागोवा ठेवू इच्छितो, दिवसभर स्वतःशी बोलू इच्छितो आणि स्वतःकडे लक्ष वेधून घेऊ इच्छितो आणि जेव्हा हे घडत नाही, टोमणे मारणे, भांडणे सुरू करणे, तेव्हा ते समजून घेतले पाहिजे की हे नाते लांबवणे कठीण आहे. अनेकवेळा मुलगा किंवा मुलगी प्रश्न विचारून त्रास देतात असे दिसून येते. तू कुठे होतास, काय करत होतास, फोन का केला नाहीस इ. मृतदेह बाहेर काढण्यासाठी उत्तर दिल्यास क्रॉस व्हेरिफिकेशन केले जाते, त्यामुळे प्रकरण आणखी बिघडते.
असभ्य आणि असभ्य वर्तन : विवाह आणि कौटुंबिक थेरपिस्ट कॅरिल मॅकब्राइड म्हणतात, “एंगेजमेंटनंतर मुलगा आणि मुलगी बाहेर फिरायला जातात आणि रेस्टॉरंटमध्ये डिनर किंवा लंच देखील करतात. अशा परिस्थितीत, मुलगा किंवा मुलगी इतर लोकांशी वागणे हे त्यांच्या स्वभावाचे खरे प्रतिबिंब आहे. एखादी व्यक्ती स्वत:शी आर्थिक, सामाजिकदृष्ट्या दुर्बल असलेल्या लोकांशी कसे वागते, हे पाहून तो तुमच्याशी आणि मुलांशी दीर्घकाळ कसा वागेल, याचा तुम्ही सहज अंदाज लावू शकता. एखादा मुलगा किंवा मुलगी रेस्टॉरंटमधील वेटरशी, टॅक्सीवाल्याशी किंवा रिक्षावाल्याशी, फेरीवाल्याशी किंवा सेल्समनशी अनादराने बोलत असेल, तर समजून घ्या की हीच त्याची खरी वागणूक आहे.
डेटिंग एक्स्पर्ट मरीना सबरोची याला दुजोरा देताना म्हणाल्या, “रिलेशनशिपच्या सुरुवातीच्या टप्प्यात मुलगा आणि मुलगी एकमेकांचे मन जिंकण्याचा प्रयत्न करतात, त्यामुळे ते एकमेकांशी कृत्रिमपणे वागू शकतात, पण इतरांसोबत ते सारखे नसतात.” त्याचे खरे स्वरूप त्याच्या वागण्यातूनच समोर येते.
प्रत्येक गोष्टीची टीका : ‘विवाहित लोक घटस्फोटाच्या युगात एकत्र राहणे’ या लेखिकेच्या फ्रॅन्साइन क्लाग्सब्रुनने तिच्या पुस्तकाच्या संशोधन कार्यादरम्यान 15 वर्षे किंवा त्याहून अधिक काळ सुखी आणि यशस्वी वैवाहिक जीवन जगणाऱ्या 87 जोडप्यांची मुलाखत घेतली. जेव्हा फ्रॅन्सिनने त्यांना वैवाहिक यशाचे महत्त्वाचे घटक जाणून घेण्यासाठी प्रश्न विचारले, तेव्हा उत्तरातून समोर आलेला सर्वात महत्त्वाचा घटक म्हणजे- एकमेकांचा आदर करणे आणि जोडीदाराला त्याच्या सवयींनुसार स्वीकारणे.
फ्रान्सिन म्हणते, “आदर ही प्रेमाची कला आहे जी प्रत्येक जोडप्याने पार पाडली पाहिजे. समजूतदार आणि व्यवहारी जोडपे एकमेकांच्या उणीवा शोधत नाहीत, पण फायदे, तर बेफिकीर जोडपे संभाषणात एकमेकांवर टीका करतात, सवयींमध्ये दोष शोधतात आणि जाणूनबुजून आणि नकळत जोडीदाराच्या भावना दुखावतात. साहजिकच अशा जोडप्यांचे नाते फार काळ टिकत नाही.
घरातील इतर सदस्यांना महत्त्व न देणे : मानसशास्त्र सल्लागार डॉ. रूपा तालुकदार म्हणतात, “लग्न झाल्यानंतर पत्नीला पतीच्या घरातील इतर सदस्यांशी समन्वय साधावा लागतो आणि त्यांना आदरही द्यावा लागतो. त्याचप्रमाणे पतीनेही पत्नीच्या माहेरच्या घरातील सदस्यांना आदर दाखवून त्यांच्या भावनांचा आदर केला पाहिजे.
जर पती-पत्नी एकमेकांच्या कुटुंबातील सदस्यांच्या चर्चेने चिडले, त्यांच्यासाठी आदरयुक्त शब्द वापरत नाहीत आणि संभाषणात त्यांच्या दृष्टिकोनाची, पेहरावाची आणि सवयीची खिल्ली उडवतात, तर हे नाते फार काळ टिकणार नाही हे समजणे अवघड नाही. दीर्घकाळ टिकणे कठीण असते, कारण लग्नानंतरचे जग फक्त पती-पत्नीपुरते मर्यादित नसते.
स्वच्छता न पाळणे : डॉ. अमरनाथ मल्लिक स्पष्ट करतात, “जे मुले आणि मुली स्वच्छता राखत नाहीत आणि स्वच्छता राखत नाहीत, त्यांची विभक्त होण्याची शक्यता खूप जास्त असते. त्याचे कारण स्पष्ट आहे की, सुरुवातीच्या टप्प्यात हीच स्थिती ठसा उमटवण्याची असेल, तर भविष्यात याहून अधिक निष्काळजीपणा दिसून येणार आहे. जरा विचार करा की ज्या व्यक्तीसोबत तुम्हाला चोवीस तास राहायचे आहे, त्याच्यासोबत बेड शेअर करणे आणि शारीरिक संबंध प्रस्थापित करणे, जर तो स्वच्छ नसेल, शरीराची दुर्गंधी असेल, कपडे अस्ताव्यस्त असतील तर तुम्ही त्याच्यासोबत राहू शकत नाही, आपण कसे जगू? शेवटी, लैंगिक संबंध आणि जवळीक हे वैवाहिक जीवनाचे महत्त्वाचे स्तंभ आहेत.
महत्त्वाच्या गोष्टी शेअर न करणे : डॉ. अमरनाथ मल्लिक यांच्या मते, “भावी पती-पत्नीच्या आयुष्यात कोणतीही महत्त्वाची घटना असेल, जसे की नोकरी सोडणे, नवीन नोकरी मिळणे, व्यवसायात मोठे नुकसान झाले आहे, घरात कोणाचा वाढदिवस आहे किंवा अशी कोणतीही गोष्ट आहे ज्याबद्दल तुम्हाला तुमच्या पती किंवा पत्नीबद्दल माहिती नाही, परंतु जर तुम्हाला त्याच्या/तिच्या फेसबुक स्टेटस किंवा परस्पर मित्रांकडून कळले तर भावना दुखापत यावरून हे देखील दिसून येते की जोडीदाराच्या नजरेत तुम्ही फारसे महत्त्वाचे नाही किंवा तुमच्यात जास्त आत्मविश्वास नाही.
लक्षात ठेवा, या त्रुटींमुळे नात्याचा पाया वाईटरित्या डळमळीत होतो.
