* नसीम अन्सारी कोचर
वयाच्या 13 व्या वर्षी मासिक पाळी सुरू होणे ही मुलींच्या आयुष्यातील एक अनोखी घटना आहे. ज्या मुली महिन्यातील ५ दिवस खेळणे, उड्या मारणे आणि अभ्यास यात घालवतात, वेदना, ताणतणाव, लाज आणि अनेक गोष्टींकडे दुर्लक्ष करतात, अशा मुलींना मासिक पाळीच्या काळात स्वच्छतेची पूर्ण काळजी घेता येत नाही, त्यामुळे त्या अनेक आजारांना बळी पडतात.
मासिक पाळी ही नैसर्गिक प्रक्रिया असली तरी भारतीय समाजात मासिक पाळी आजही अपवित्र किंवा घाणेरडी मानली जाते. याचा स्त्रियांच्या आरोग्यावर विपरित परिणाम करणाऱ्या अनेक गैरसमज आणि प्रथांशी संबंध जोडला गेला आहे.
जगभरातील लाखो महिला आणि मुलींना मासिक पाळी येण्याच्या कलंकाचा सामना करावा लागतो. मासिक पाळीच्या काळात महिलांवर अनेक बंधने लादली जातात. त्यांच्याशी भेदभाव केला जातो. त्यांना अस्वच्छ वातावरणात राहण्यास आणि स्वच्छतेचे पालन न करण्यास भाग पाडले जाते. काही घरांमध्ये, त्यांच्या स्वयंपाकघरात येण्यावर किंवा स्वयंपाक करण्यास किंवा अन्नाला स्पर्श करण्यास बंदी आहे. मासिक पाळीच्या काळात महिलांनी लोणच्याला हात लावला तर ते कुजते असा गैरसमज आहे. मासिक पाळीत मुलींना आंघोळ करण्यापासून रोखले जाते. जर स्त्री विवाहित असेल तर अनेक घरांमध्ये ती तिच्या पतीसोबत एकाच बेडवर झोपू शकत नाही. खाली चटई वगैरे पसरून ती झोपते.
सुरक्षा उल्लंघन
आजही ग्रामीण भागात अनेक ठिकाणी महिलांना घराबाहेर छोटय़ाशा झोपडीत 5 दिवस राहावे लागते, जिथे त्या जुन्या कपड्यांचे पॅड आणि वाळलेल्या गवताची पाळी शोषून घेतात. ती 5 दिवस कोणालाही भेटू शकत नाही. जमिनीवर झोपते, स्वतःचे जेवण स्वतः शिजवते. तिला आंघोळ करण्यास मनाई आहे.
विचार करा जर ती आजारी असेल, तिला ताप येत असेल, तर त्या झोपडीत एकट्याने ५ दिवस घालवणं त्याच्या जीवाशी खेळत असेल ना? कॉटेजमध्ये त्याला एकटे शोधणे, कोणीही त्याच्या व्यक्तिमत्त्वाशी खेळू शकतो. जर तो जमिनीवर झोपला असेल तर त्याला कोणताही विषारी कीटक, साप इत्यादी चावू शकतो. हा त्याच्या सुरक्षेचा उघड घोळ आहे.
मागास भागात आणि शहरी भागातही, गरीब वर्गातील मुली मासिक पाळी आल्यावर फाटलेले, घाणेरडे कपडे इत्यादी पॅड म्हणून वापरतात. ती त्यांना धुवते, वाळवते आणि नंतर वापरते. हे दुसरे तिसरे काही नसून गंभीर आजारांना आमंत्रण आहे.
आरोग्यास हानिकारक
शहरांमध्ये आणि अगदी महानगरांमध्ये, तुमच्या घरात काम करणाऱ्या महिलेला विचारा की, मासिक पाळी आल्यावर तुम्ही कोणत्या कंपनीचे सॅनिटरी नॅपकिन्स वापरता? दर महिन्याला पॅड विकत घ्यायचे उत्तर कुठून मिळणार? आम्ही कपडे वगैरे वापरतो.
आई समजूतदार नसेल, तिला स्वच्छतेचे ज्ञान नसेल, तर श्रीमंत घरातील मुलीही मासिक पाळीच्या काळात गंभीर आजारांना बळी पडतात. मासिक पाळीच्या स्वच्छतेनुसार या सर्व गोष्टी आरोग्यासाठी अत्यंत हानिकारक आहेत. उन्हाळा आणि पावसाळ्यात स्वच्छतेची काळजी घेणे अधिक महत्त्वाचे ठरते.
अशा वेळी स्वच्छता राखली नाही तर बॅक्टेरिया, इन्फेक्शन, खाज, जळजळ आदींचा धोका जास्त असतो. योनीमध्ये असलेले चांगले बॅक्टेरिया विशिष्ट पीएच संतुलन राखतात. परंतु उष्णता, आर्द्रता आणि हानिकारक जीवाणूंच्या वाढीमुळे होणाऱ्या संसर्गामुळे हे संतुलन बिघडते आणि महिला गंभीर मूत्रसंसर्गाच्या बळी ठरतात.
भावनिक आधार आवश्यक आहे
जेव्हा हवामान उष्ण आणि दमट असते, तेव्हा बहुतेक स्त्रियांना मासिक पाळीत बदल जाणवू शकतात. पीरियड्स ऋतू बदलांशी संबंधित असतात. उष्णतेमुळे कालावधी जास्त किंवा वारंवार असू शकतो. किशोरवयीन मुलगी आणि पेरी रजोनिवृत्तीच्या महिलेला अधिक समस्या असू शकतात कारण या काळात हार्मोन्स अस्थिर असतात.
रजोनिवृत्तीच्या जवळ असलेल्या स्त्रिया अनेकदा फायब्रॉइड्सची तक्रार करतात, ज्यामुळे जास्त रक्तस्त्राव होतो आणि वेदना देखील सहन होत नाही. अशा परिस्थितीत त्यांना कुटुंबातील सदस्यांकडून भावनिक आधार आणि उपचाराची गरज असते. पण मासिक पाळी ही अपवित्र स्थिती मानणाऱ्या घरांमध्ये महिलांना सर्व वेदना एकट्यानेच सहन कराव्या लागतात.
मासिक पाळीच्या स्वच्छतेसाठी महत्वाच्या टिप्स
- हायड्रेटेड रहा
शरीरातील विषारी पदार्थ बाहेर टाकण्यासाठी आणि शरीरातील पीएच संतुलन राखण्यासाठी दररोज किमान 8-10 ग्लास पाणी पिणे आवश्यक आहे. ताजी बेरी खा आणि मधुर हर्बल पाणी देखील प्या.
- सुती अंडरवियर घाला
उन्हाळ्यात कॉटन अंडरगारमेंट्स विशेषतः कॉटन पॅन्टी घाला. कॉटन कॉटनच्या कपड्यांमध्ये हवा सहज येते आणि जाऊ शकते. त्यामुळे त्वचा स्वच्छ आणि कोरडी राहण्यास मदत होते. यावेळी, कृत्रिम धाग्यांपासून बनविलेले कपडे आणि अंतर्वस्त्रे घालू नयेत ज्यामुळे जास्त घाम येतो. यामुळे जननेंद्रियांमध्ये खराब बॅक्टेरिया वाढतात. त्वचेवर खाज सुटणे आणि जळजळ होऊ शकते.
- स्वच्छ आणि सुती टॉवेलचा वापर
कॉटन टॉवेल वापरा. इतर लोकांनी वापरलेला टॉवेल कधीही वापरू नका. पातळ टॉवेल वापरा. ते स्वच्छ आणि कोरडे करणे सोपे आहे. तुमचा वापरलेला टॉवेल इतर कोणाशी तरी शेअर करा. चांगल्या स्वच्छतेसाठी दररोज आपले टॉवेल स्वच्छ करा.
- खाजगी भागांची स्वच्छता
आंघोळ करताना दररोज स्वच्छ आणि ताज्या पाण्याने आपले खाजगी भाग धुवा. गरम पाणी वापरू नका. कोणत्याही प्रकारचे सुगंधी साबण वापरू नका. योनीचे पीएच संतुलन राखण्यासाठी केमिकल-मुक्त, साबण-मुक्त क्लीन्सर निवडा. व्यायामशाळा, पोहणे किंवा कोणताही खेळ खेळल्यानंतर तुमचा जिव्हाळ्याचा प्रदेश नेहमी धुवा. त्यालाही कोरडे थोपटले पाहिजे.
- अँटीबैक्टीरियल सॅनिटरी नॅपकिन
मासिक पाळीत आरामदायी अँटीबॅक्टेरियल सॅनिटरी नॅपकिन्स वापरावेत. कालावधीच्या स्वच्छतेसाठी, पॅड दर 3-4 तासांनी बदलले पाहिजेत. चांगल्या प्रतीच्या पिरियड पँटी वापराव्यात जेणेकरून बॅक्टेरिया वाढू नयेत. जवळच्या भागाचे केस देखील दाढी करा, अन्यथा येथे जीवाणू वाढू शकतात. हे यीस्ट इन्फेक्शन आणि UTI टाळू शकते.
- मासिक पाळी दरम्यान आंघोळ करणे आवश्यक आहे
मासिक पाळीत आंघोळ करू नये हा चुकीचा समज आहे. खरं तर मासिक पाळी दरम्यान आंघोळ करणे पूर्णपणे सुरक्षित आहे. यामुळे थकवा आणि वेदनांची पातळी मोठ्या प्रमाणात कमी होते. यामुळे मूडही सुधारतो. कोमट पाण्याने आंघोळ केल्याने पीरियड्स क्रॅम्प्स कमी होतात. मासिक पाळी दरम्यान कोणत्याही दिवशी केस धुणे पूर्णपणे सुरक्षित आहे.