* स्नेहा सिंग
सुजल आणि सुनंदा हे नेहमी आनंदी पती-पत्नी असतात .त्यांना दोन मुले आहेत. सदैव आनंदी राहणारे हे जोडपे एके दिवशी दुःखी आणि अस्वस्थ होऊन आपसात भांडत होते. हर्ष आणि ग्रीष्मा दोघेही काम करतात. त्यांना दोन वर्षांचा मुलगा आहे. दोघेही नेहमी तणावात आणि चिडखोर दिसतात. त्यांना भांडताना पाहून त्यांचे मूलही घाबरते. अमी घरी राहून तिची कामे करते. पण ती नेहमी काळजीत असते. या सर्वांच्या या त्रासाला एकच कारण आहे, कामवाला किंवा कामवाली म्हणजे नोकर किंवा दासी. अमीच्या घरी काम करणारा नोकर त्याला वाटेल तेव्हा अचानक निघून जातो. तिने किती वेळा घरात काम करणारी माणसे बदलली हे कळलेच नाही.
भारतातील जवळपास प्रत्येक व्यक्तीला याचा अनुभव आहे. विशेषतः शहरांमध्ये, जिथे जीवन खूप व्यस्त आहे. ज्यामुळे काम करणा-या शिवाय काम होत नाही. ही समस्या फक्त अमी, सुनंदा किंवा ग्रीष्माची नाही. ती प्रत्येक स्त्रीची आहे जिच्याकडे काम करणारी किंवा काम करणारी स्त्री आहे. ज्या दिवशी मोलकरीण किंवा नोकर घरकाम करायला येत नाही, त्या दिवशी त्यांची अवस्था फार वाईट होते. ही एक समस्या आहे जी जवळजवळ प्रत्येकजण आहे. आजच्या काळात सर्वत्र मोलकरणीचा बोलबाला इतका झाला आहे की ती एक दिवस आली नाही किंवा कुठे बाहेर गेली तर तिच्याशिवाय मालकिणीला त्रास होतो.
घरात अज्ञात व्यक्तींचा प्रवेश
घरात मोलकरीण किंवा नोकरदाराचे आगमन म्हणजे घरात अनोळखी व्यक्ती आल्याने तुमची आत्मीयता आणि स्वातंत्र्य कमी होते. तिच्या उपस्थितीत तुम्ही मोकळेपणाने जगू शकत नाही म्हणजे मोलकरीण तुमच्या वेळेनुसार धावणार नाही, तुम्हाला तिच्या वेळेनुसार वेळ ठरवून चालावे लागेल. कारण ते त्यांच्या मर्जीनुसार काम करण्यासाठी ये-जा करण्याची वेळ ठरवतात. म्हणूनच तुम्हाला तुमचा वेळ त्यांच्या कामाच्या वेळेशी जुळवून वेळापत्रक बनवावे लागेल. अचानक कुठे बाहेर जावं लागलं तर त्याच्या भरवशावर घर सोडावं लागेल. कारण ती तिच्या फुरसतीनुसार तुमच्याकडे कामाला येईल. अशा प्रकारे, घरकाम करणार्‍या अनेक लोकांचे अनुभव असे दर्शवतात की मोलकरणीची उपस्थिती ही लाचखोरीसारखी घृणास्पद घटना आहे.
३२ वर्षीय रवीना रिटेल कन्सल्टंट आहे. त्यांना सहा वर्षांची मुलगी आहे. ती पाच वर्षांपासून अमेरिकेत राहिली आहे. ती सांगते की यूएसएमध्ये ती तिच्या पतीसोबत घरातील सर्व कामे करत असे. तिथं सगळं छान चाललं होतं. त्यानंतर ते भारतात आले. इथे आल्यावर त्यांनी घरातील कामात मदत करण्यासाठी एक नोकर म्हणजेच नोकर ठेवला. पण काही दिवसांनी नोकर ठेवून जबाबदारी कमी करण्याऐवजी इतर प्रकारच्या नवीन समस्या निर्माण होत आहेत, असे त्यांना वाटू लागले. त्यात चोवीस तास नोकर असेल तर कोणतीही गुप्तता पाळली जाणार नाही. पती-पत्नी एकत्र काम केल्यास त्यांच्यात जवळीक आणि प्रेम वाढते. रवीना आणि तिच्या पतीमध्ये जे प्रेम होते ते आता राहिले नाही, वरून नोकराची उपस्थिती तणावाचे कारण बनली आहे. दुसरी गृहिणी सांगतात की, दिवसभर नोकरदाराच्या उपस्थितीवरून कॅमेरा आपल्यावर लक्ष ठेवून आहे, असे दिसते. आपण मोकळ्या मनाने काहीही करू शकत नाही. दुसरी गृहिणी सांगते की, आम्हाला टीव्ही पाहण्यातही त्रास होतो. कारण जेव्हा जेव्हा मी टीव्हीवर कार्यक्रम पाहण्याचा विचार करतो तेव्हा मोलकरीण येऊन टीव्हीसमोर बसते किंवा टीव्ही चालू केल्यानंतर येऊन बसते.
अनेक घरांमध्ये लहान मुलं काळजी घेणाऱ्याच्या मत्सराचे कारण बनत आहेत. दिवसभर काळजी घेणाऱ्याच्या सोबत राहिल्यामुळे त्यांच्या मनात पाळणा-यांच्या नात्याचा त्रिकोण तयार होतो. त्यामुळे आई आणि काळजीवाहू यांच्यात मत्सराची भावना निर्माण होते. मोठ्या मुलांना नेहमी दासीची उपस्थिती त्रासलेली दिसते
आळस येऊ शकतो
अनेकदा गृहिणींची तक्रार असते की त्यांना घरच्या कामात कोणी मदत करत नाही. किंबहुना मोलकरीण किंवा नोकर असल्याने घरातील कोणालाच मदतीची गरज वाटत नाही. USA वरून आलेल्या रवीनाच्या अनुभवानुसार, जोपर्यंत घरात नोकर नसत तोपर्यंत सगळे लोंबकळत काम करायचे. घरची माणसं कामाला असायची, त्यामुळे सगळी कामं व्यवस्थित पार पडायची. काहीही पाहण्याची किंवा तपासण्याची गरज नव्हती. सेवकाच्या कामाचा दर्जा तितकासा चांगला नसतो म्हणून मनात असंतोष निर्माण होतो आणि मन दुखावतो. नकळत किंवा नकळत काही ना काही तणाव मनात निर्माण होतो.
ज्या घरात दिवसभर नोकर असतो, त्या घरातील महिला आळशी होतात. आपण कशाला काम करायचे, असे त्यांच्या मनात येते, काम करण्यासाठी नोकर ठेवले आहेत. त्यामुळे मानसिकदृष्ट्या ते कोणतेही काम करण्यास तयार नसतात. परिणामी त्यांची शारीरिक वृत्ती कमी होते. त्यामुळे ते अनेक आजारांना बळी पडतात. काही काम नाही, म्हणून तयार होऊन फिरलो. यासोबतच बाहेरील खाण्यापिण्यामुळे त्यांच्यामध्ये लठ्ठपणा येतो. शारीरिक वृत्ती कमी झाल्यामुळे माणसामध्ये स्थूलपणा येतो आणि माणूस आळशी बनतो.
एका तज्ज्ञाच्या मते, घरातील कामे केल्यानेही कॅलरीज चांगल्या प्रकारे बर्न होतात. वजन नियंत्रणात राहते आणि मूडही चांगला राहतो. घरातील कामे केल्याने दर तासाला सुमारे शंभर ते तीनशे कॅलरीज बर्न होतात. सेवकाची सवय असल्याने आपण त्याच्याशिवाय जीवनाची कल्पना करू शकत नाही. त्यांची अनुपस्थिती आपल्याला अस्वस्थ करते. ज्यामुळे तणाव आणि असुरक्षिततेची भावना निर्माण होते.
मुलांवर परिणाम
घरामध्ये मोलकरणीची दीर्घकाळ उपस्थिती मुलांच्या वाढ आणि प्रगतीमध्ये अडथळा ठरू शकते. नोकर कितीही महत्त्वाची असली तरी ती आई-वडिलांचा पर्याय कधीच असू शकत नाही, असे एका व्यावसायिक आईचे म्हणणे आहे. त्यामुळे पालक कितीही व्यस्त असले तरी त्यांनी ठराविक वेळ आपल्या मुलासोबत घालवलाच पाहिजे. एका गृहिणीने तिचा अनुभव सांगितला की, तिचा चार वर्षांचा मुलगा शांत झोपत होता. मध्यरात्री अचानक तो उठला आणि रडायला लागला. चौकशी केली असता असे आढळून आले की, त्याने मुलासाठी जे ठेवले होते, ते ती मुलाला धमकावत असे, मारहाण करत असे. त्यामुळे त्याला स्वतःला असुरक्षित वाटू लागले. दुसर्‍या एका आईने सांगितले की, जेव्हा तिची आया लग्न करून सासरी गेली तेव्हा तिला तिच्या मुलाची खूप काळजी वाटत होती, कारण तिचे मूल आयाने खूप हादरले होते. पण त्याला दिसले की आया गेल्यानंतर त्याचे मूल खूप आनंदी दिसत होते. तो स्वतःची कामे करू लागला. खरं तर, अय्या प्रत्येक वेळी उपस्थित राहिल्यामुळे, तो अर्धांगवायू झाला होता. स्वत:चे काम स्वत: करू लागल्यावर त्याचा आत्मविश्वासही वाढू लागला.
अया रजेवर गेल्यास किंवा काम सोडल्यास मुलांना असुरक्षित वाटते. अशा वेळी त्यांना हाताळावे लागते. वाढलेल्या या समस्येवर मात करण्यासाठी पालकांना कसरत करावी लागत आहे. आईने अया ऐवजी डे केअर सेंटरला पसंती दिली, कारण अया काम सोडून गेल्यावर तिचे मूल नाराज व्हायचे. डे केअर सेंटर्स थोडी महाग आहेत, पण तिथे अशी समस्या नाही. ज्यामुळे माता त्यांचे काम आत्मविश्वासाने करू शकतात.
इलेक्ट्रॉनिक्स उपकरणे
वॉशिंग मशिन, डिश वॉशर आणि मायक्रोवेव्ह ओव्हन यांसारख्या उपकरणांनी मानवाची गरज लक्षणीयरीत्या कमी केली आहे. आधुनिक इलेक्ट्रॉनिक्स वस्तूंच्या साहाय्याने काम केल्याने मानवाचा बराच वेळ वाचला आहे. एक गृहिणी तिच्या मुलाला काही काळ डे केअर सेंटरमध्ये सोडते. त्या काळात ती घरातील सर्व कामे पूर्ण करते. ओव्हन, वॉशिंग मशिन, फूड प्रोसेसर इत्यादींमुळे ती तिची सर्व कामे स्वतः करते. त्या गृहिणीला वाटते की त्या वेळेत सर्व कामे शांतपणे करता येतील, वाट पाहण्यात आणि मोलकरणीची देखभाल करण्यात लागणारा वेळ. ती एकटी काम करत असल्याने तिचा नवराही तिला तिच्या कामात मदत करतो. त्यांच्या घरात मोलकरीण नाही, त्यामुळे नवरा तिच्याकडे काम करून घेण्यास मागेपुढे पाहत नाही. अशा अनेक महिला आहेत ज्यांना हे आवडते. अशा महिलांना मोलकरणीची वाट पाहावी लागते, मग ती येईल की नाही, हाही प्रश्नच राहतो, त्यांना ते फार अवघड जाते, त्यामुळे सर्व प्रकारची साधने बाजारात उपलब्ध असल्याने मोलकरणीची गरज फारच कमी असते.
घरातील कामे स्वतः केल्याने घरातील प्रत्येक सदस्याच्या मनात आपुलकीची भावना निर्माण होते. एकत्र काम केल्याने नाते घट्ट होते आणि घर स्वच्छ व व्यवस्थित राहते.