* रुचिका अरुण शर्मा
आजकाल कुटुंबे, कुटुंबे आणि घरे संकुचित होत चालली आहेत. ज्या ठिकाणी पूर्वी मोठ्या कुळातील सून कुटुंबात आली तर ती चांगली मानली जात असे कारण सर्व नातेवाईकांमध्ये चांगला समन्वय असतो हे ज्येष्ठ कुळ ओळखत असे. ते सर्व एकमेकांच्या पाठीशी आनंदाने उभे असायचे. हे समन्वय साधणे सोपे काम नाही. नाजूक नात्यांचे बंध घट्ट करण्यासाठी प्रत्येकाच्या आवडीनिवडीची काळजी घेणे खूप गरजेचे असते.
स्ट्रिंगची ताकद टिकवून ठेवणे प्रत्येकाच्या क्षमतेत नसते. त्यासाठी प्रामाणिकपणा, वाणीवर संयम, मनात भेदभाव न ठेवता, स्वार्थाच्या पलीकडे राहणे, संयम बाळगणे असे अनेक गुण अत्यंत महत्त्वाचे आहेत.
अनेकांना क्षुल्लक गोष्टींवर राग येतो. त्यांना पुन्हा पुन्हा पटवून द्या, त्यांना खुश करा, मग ते पुन्हा सामान्यपणे वागू लागतात. पण अशा लोकांना कधी कशाचा राग येतो ते कळत नाही. एकतर लोक त्यांच्या प्रतिष्ठेमुळे किंवा नातेसंबंध टिकवून ठेवण्याच्या सक्तीमुळे त्यांच्यासमोर संशयास्पद वागतात. पण लोक त्याला मनापासून कमी आवडतात. वागणूक योग्य ठेवा.
लहान स्वभावामुळे नातेसंबंध कसे बिघडले आहेत याची उदाहरणे येथे आहेत :
अमृताचे लग्न दिल्लीच्या एका सीएशी झाले होते. विपिन यांच्याशी झाली. अमृताच्या चुलत भावांनी त्यांच्या लग्नाच्या वेळी चपला लपवून ठेवल्या, तेव्हा त्यांना त्यांच्या भावी मेव्हणीचे जोडे शोधायचे होते, तेव्हा त्यांना ते सापडले नाहीत. भावाचा धाकटा भाऊ खोलीत जोडे ठेवण्यासाठी गेल्याची माहिती मिळाली. वहिनींनी विचार केला की खोलीत कसे शिरायचे. त्यामुळे माझ्या भावाला यात सामील करून घेतले आणि त्याला खोलीतून शूज आणण्यास सांगितले. वहिनीचा धाकटा भाऊ चपला घेऊन बसला होता त्या खोलीत गेला आणि खोलीभर नजर फिरवली.
इतक्यात भावाच्या भावाला वाटले की खोलीत कोण शिरले. त्यामुळे त्याला मुद्दा दिसला नाही आणि तो तिच्यावर तुटून पडला. यानंतर दोघांमध्ये जोरदार हाणामारी झाली आणि मधल्या फेरीत दोन्ही बाजूंमध्ये वादावादी झाली. वर थोडा हुशार होता जो दोन्ही बाजूच्या मोठ्यांची माफी मागत राहिला. कसेबसे लग्न झाले.
मात्र लग्न झाल्यानंतर वधू सासरच्या घरी पोहोचली तेव्हा तिथेही तिला टोमणे मारण्यात आले. नखरीले देवर यांनी येथे येऊनही भरपूर नाट्य निर्माण केले. कुटुंबात शांतता नांदावी म्हणून भाऊ आणि वहिनी दोघांनीही मोठ्या मनाने माफी मागितली, पण वहिनी नाक वर करत राहिली.
तो म्हणाला की वधू पक्षाने माझा आदर केला नाही. त्यानंतर भाऊ कधी-कधी वहिनीला टोमणे मारायचा. सासनंदनेही मनाशी गाठ बांधली. प्रत्येक सण, उत्सव किंवा दैनंदिन जीवनात कुठली ना कुठली भांडणे घरात होत असत. पराभूत झाल्यानंतर मोठी मेहुणी कुटुंबापासून विभक्त झाली.
जोडीदाराकडे दुर्लक्ष का करावे
अमेरिकेहून आलेल्या एका जोडप्यात नवरा आपल्या कामात इतका मग्न होता की त्याने बायकोकडे लक्षच दिले नाही. वडिलांसोबत वेळ नसल्यामुळे लहान मूलही दिवसभर आईला चिकटून राहायचे. दरम्यान, पत्नी राधा ही सीमाची सोसायटीत मैत्री झाली. चांगली गोष्ट म्हणजे दोन्ही नवऱ्यांची वागणूक सारखीच होती. राधाचा नवरा एअरलाईन्समध्ये काम करत होता आणि 3 शिफ्टमध्ये कामावर जायचा. त्यांचा कोणताही निश्चित दिनक्रम नव्हता. त्यामुळे राधा आपल्या दोन्ही मुलांशी त्यांच्या दिनक्रमाचा ताळमेळ घालत असे.
सीमा आणि राधा मैत्रिणी म्हणून एकत्र शॉपिंगला जायच्या. दोघांची मुलंसुद्धा एकाच वयाची असताना एकत्र खेळायची. कधी पाऊस पडला तर मुलं कुणाच्या घरीच खेळायची. सीमा फारच व्यवहारी दिसत होती. पण बरेच दिवस त्याच्या वागण्यात काही बदल दिसत होता. राधाने त्याला अनेक वेळा बदलाचे कारण विचारले. पण सीमा म्हणते तसं काही झालं नाही, तुला असं काही वाटतंय, मी तशी आहे.
सीमाच्या मुलाचा वाढदिवस काही दिवसांवर आला होता आणि तिने राधाला औपचारिक निमंत्रणही दिले नव्हते. राधा विचार करत राहिली की काय झालं? तरीही वाढदिवसाच्या एक दिवस आधी त्याने सीमाला फोन केला आणि हसत हसत विचारले की बर्थडे पार्टीला येणार की नाही? सीमानेही हसत हसत आपला हक्क व्यक्त केला आणि शांतपणे यावे असे सांगितले. तुम्हाला आमंत्रण हवे आहे का?
स्वत: बदल
नेहमीप्रमाणे, राधा वेळेच्या आधी सीमाच्या घरी पोहोचते जेणेकरून तिला तिच्या पार्टीच्या तयारीत काही मदत मिळावी. जेव्हा ती तिथे पोहोचली तेव्हा तिला दिसले की यावेळी तिच्या गटातील इतर स्त्रिया तिथे आधीच हजर होत्या आणि राधाकडे अतिशय तीक्ष्ण नजरेने पाहत होत्या. या त्याच महिला होत्या ज्या सीमामध्ये व्यावहारिक दोष शोधून राधासमोर ठेवत होत्या आणि राधा प्रत्येक माणूस हा वेगवेगळ्या स्वभावाचा असतो हे सांगायचे टाळत असे.
सीमाच्या वागण्यात का बदल झाला हे राधाला समजवायला वेळ लागला नाही. कदाचित या महिलांनी सीमाचेही कान भरले असतील. राधाने सीमाचे मन वळवण्याचा खूप प्रयत्न केला, पण सीमाने तिच्या वागण्यात काही बदल झाल्याचे मान्य केले नाही.
शेवटी राधा म्हणाली की सीमा, आम्ही ४ वर्षापासून पक्के मित्र आहोत. तुमचा विश्वास असो वा नसो, मी तुम्हाला आणि तुमचे वागणे खूप चांगले समजावून सांगतो. आता राधानेही त्याला खूश करणे बंद केले होते. काही महिने उलटले, राधाच्या पतीची बदली झाली. त्यानंतर राधाने सीमाची कधी काळजीही घेतली नाही. राधापासून अंतर आधीच निर्माण झाले होते. आता ती अनेकदा सोसायटीत एकटी दिसायची. राधाला ही गोष्ट तिच्या इतर मैत्रिणींकडून कळली. कदाचित हळूहळू सगळ्यांना त्याचं वागणं समजलं असेल.
धोकादायक परिणाम
अशीच एक घटना दिल्लीत आली जिथे वृत्तपत्रांच्या वृत्तानुसार, हिमांशी गांधीचे वडील लवेश गांधी यांनी पोलिस अहवाल लिहिला की त्यांच्या मुलीने तिच्या मैत्रिणींसोबत कॅफे उघडले होते. आज तिचा पहिला दिवस होता आणि संध्याकाळी ४ च्या सुमारास तिचा मित्र आयुष याने तिच्या आईला फोन केला आणि सांगितले की हिमांशी आणि तिच्या मैत्रिणींमध्ये काही गोष्टीवरून खूप वाद झाला आणि त्यानंतर ती रागावून कॅफे सोडून निघून गेली. तेव्हापासून ते तिला वारंवार फोन करत होते, मात्र हिमांशी फोन उचलत नाही आणि नंतर तिचा फोन रिचेबल झाला.
पोलिसांनी त्याचा तपास केला आणि 25 जून रोजी एका महिलेचा मृतदेह यमुनेत तरंगताना आढळून आला. पोलिसांनी हिमांशीच्या कुटुंबीयांना याची माहिती दिली असता, तिच्या कुटुंबीयांनी मृतदेह पाहिल्यानंतर हिमांशीचा मृतदेह असल्याची पुष्टी केली.
त्यानंतर पोलिसांनी तेथील सीसीटीव्ही कॅमेरा तपासला, त्यात हिमांशी दुपारी ३ वाजताच्या सुमारास पुलाच्या रेलिंगवर चढताना दिसली. त्यानंतर तिने रेलिंगमधील दरीतून यमुनेत उडी मारून जीवनयात्रा संपवली.
अशा कथा आणि घटनांवरून असे दिसून येते की, कुठे ना कुठे, एखाद्याला वर्तनात अल्प स्वभावाचा फटका सहन करावा लागतो. पण असं वागणाऱ्या माणसांशी निगडीत नातेवाईक, मित्रमंडळींनाही कुठेतरी तोटा सहन करावा लागतो. कमी नफ्यामुळे जास्त नुकसान होऊ शकते. अल्प स्वभावाचे लोक त्यांच्या वागणुकीच्या आडून आनंद घेतात की प्रत्येकाने त्यांच्यासाठी एका पायावर उभे राहावे, जोपर्यंत स्वतःचे नुकसान होत नाही. त्यांना राग आला तर इतर लोक त्यांची समजूत घालत राहतात किंवा समोरची व्यक्ती रागावू शकते या भीतीपोटी समोरच्या लोकांनी प्रत्येक गोष्ट पाळावी. क्षुल्लक स्वभावाने किंवा वारंवार नाराजीने घाबरून जीवन आनंदाने चालले असताना, कोणीही चांगले का वागावे. मग कोणाला कसलीही भीती किंवा पर्वा नाही, प्रत्येकजण आपला मुद्दा ठेवण्याचा प्रयत्न करेल.
सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, अल्पसंख्याक वागणुकीचा फायदा हा आहे की तुम्ही सर्वत्र लढा आणि लढा आणि प्रत्येक चांगल्या कामाचे श्रेय स्वतःच घ्या. वागणूक साधी ठेवली तर नक्कीच होईल. पण या शॉर्ट टेम्परचे तोटेही अनेक आहेत. हे आवश्यक नाही की लोक तुमची पुन:पुन्हा मन वळवतील आणि तुम्हाला आकर्षित करतील. जर सज्जन लोक तुमच्या सोबत असतील तर नक्कीच ते तुमच्या सुरुवातीच्या लहान स्वभावाकडे दुर्लक्ष करतात आणि तुमच्याशी चांगले वागण्याचा प्रयत्न करतात. पण तुम्ही त्यांच्या दयाळूपणाचा फायदा घेण्याचा प्रयत्न करत आहात हे त्यांना समजताच ते तुम्हाला टाळू लागतात आणि शेवटी तुम्ही स्वतःचे नुकसान करून एकटे पडता.