* विनय सिंग
स्त्री आणि पुरुष यांच्यात जसं पवित्र नातं असतं तसंच प्रत्येक नात्याला एक नाव असतं. ते नातं सगळ्यात पवित्र आणि अनोखं असतं, ज्याला आपण भाऊ-बहिणीचं नातं म्हणतो. हे नातं प्रत्येक नात्यापेक्षा गोड असतं आणि खरं आहे, हे नातं फक्त धाग्याने बांधलेल्या धाग्यावर अवलंबून नसतं, त्या धाग्यात दडलेला असतो एक अतूट विश्वास आणि आपुलकी. हे नातं कच्च्या धाग्याने बांधलं जातं, पण त्यातला गोडवा दोघांच्याही मनातील दृढ विश्वासाने बांधलेला असतो. जे प्रत्येक नात्यापेक्षा मजबूत असते. हे प्रेम रक्षाबंधनाच्या दिवशी भावाला बहिणीकडे घेऊन येते. राखीच्या अतूट बंधनावर प्रकाश टाकणे.
सर्व सणांमध्ये रक्षाबंधन हा एक अनोखा सण आहे. हा केवळ सणच नाही तर आपल्या परंपरेचे प्रतीक आहे, जो आजही आपल्याला आपल्या देशाशी, कुटुंबाशी आणि संस्कृतीशी जोडलेला आहे. भाऊ परदेशात असो की बहीण, पण या राखीच्या सणात ते एकमेकांची आठवण नक्कीच करतात. बहीणही राखी पाठवायला विसरत नाही. हे सर्व सण आजही आपल्याला आपल्या देशाच्या मातीशी जोडत आहेत.
रक्षाबंधन हा बहिणीच्या वचनबद्धतेचा दिवस आहे, ज्या दिवशी भाऊ आपल्या बहिणीला सर्व संकटांपासून वाचवण्याचे वचन देतो. तिला पाठिंबा देण्याचे आणि तिची काळजी घेण्याचे वचन देतो. वर्षभर बहीण आपल्या भावाला भेटण्यासाठी हा दिवस पाळत असते, कारण जेव्हा बहिणीचे लग्न होते किंवा भाऊ दूर राहतो तेव्हा हा दिवस त्यांच्या भेटीचा असतो. या दिवशी सर्व कामे सोडून एकमेकांना भेटतात आणि बहिण भावाच्या मनगटावर राखी बांधून त्यांचे नाते अधिक घट्ट करते आणि भाऊ तिला सदैव साथ देण्याचे वचन देतो.
राखीचा सण कधी आणि कसा साजरा केला जातो?
हा सण श्रावण महिन्यातील पौर्णिमेला (जुलै-ऑगस्ट) साजरा केला जातो. या दिवशी बहीण आपल्या भावाच्या मनगटावर राखी बांधते आणि त्याच्या कपाळावर रोळीचे तिलक लावून त्याला मिठाई खाऊ घालते आणि नेहमी त्याच्या दीर्घायुष्यासाठी प्रार्थना करते आणि विजयी होवो. भाऊ आपल्या लाडक्या बहिणीला काही भेटवस्तू किंवा पैसा देतो, पण खरी भेटवस्तू हे त्याचे वचन असते की तो तिचे सर्व प्रकारच्या हानीपासून रक्षण करेल आणि आपल्या बहिणीची नेहमीच काळजी घेईल आणि प्रत्येक सुख-दु:खात तिला साथ देईल.
गुरुदेव रवींद्रनाथ टागोर यांनी 1905 मध्ये शांतिनिकेतन रक्षाबंधनाची सुरुवात केली. आणि ही परंपरा शांतीनिकेतनमध्ये आजही सुरू आहे, पण तिथे हा सण भाऊ-बहिणीत नाही तर मित्रांमध्ये साजरा केला जातो. जेणेकरून त्यांच्यात सौहार्दपूर्ण संबंध निर्माण होऊ शकतील.
बदलणारा ट्रेंड
यंदा हा सण ऑगस्टला साजरा होणार आहे. दरवर्षी राखीच्या नवीन डिझाईन्स दुकानांवर येतात, जे सर्व बहिणींना खूप आकर्षित करतात. प्रत्येक बहिणीची इच्छा असते की तिने आपल्या भावाला अशी राखी बांधावी जी सर्वात सुंदर आणि मजबूत असेल, जी तिच्या भावाच्या मनगटावर वर्षभर शोभेल. रेशमी धाग्यापासून सोन्या-चांदीच्या राख्या बाजारात उपलब्ध आहेत आणि आता हिऱ्यांच्या राख्याही बाजारात उपलब्ध आहेत. तसे, खरी राखी कळावेंची आहे. पण आज नवनवीन गोष्टींचे युग आहे, मग नवयुगाचा चंद्र घेऊनच सण का साजरा करू नये. पूर्वी बहीण मिठाईचा डबा द्यायची, पण आता तिनेही भावाला चॉकलेट, अप्पी, फ्रूटी, बिस्कीटची पाकिटे द्यायला सुरुवात केली आहे कारण आजच्या लोकांना फराळासारख्या गोष्टी जास्त आवडतात, त्यामुळे त्यांनाही हवे ते हवे असते. भावाला ते आवडते आणि हे आहे. एक नवीन ट्रेंड होत आहे.
बहीण किंवा भाऊ बनवण्याची फॅशनच भाऊ-बहिणीच्या पवित्र नात्याला संशयास्पद बनवते. नात्यातील नाजूकपणा बहीण-भावांनी दोघांनीही लक्षात ठेवावा, अनादर आणि विश्वासाने भावनांना मारणे अशोभनीय आहे, यापासून नवी पिढी आजही वंचित आहे.
इतिहासाच्या पानात
रक्षाबंधनाचा उल्लेख इतिहासाच्या कथांमध्येही आढळतो. महाभारतात द्रौपदीने आपल्या साडीची काठ फाडून श्रीकृष्णाच्या हातात बांधली होती. जेव्हा श्रीकृष्णाने स्वतःला जखमी केले होते आणि त्यांच्या हातातून रक्तस्त्राव सुरू झाला होता. त्याचप्रमाणे त्यांच्यात भाऊ-बहिणीचे नाते निर्माण झाले. श्रीकृष्णाने त्यांचे रक्षण करण्याचे वचन दिले होते. हा सण आजही श्रद्धेच्या धाग्याने बांधलेला आहे. संरक्षण म्हणजे संरक्षण करणे.
हुमायूनच्या काळात चित्तोडची राणी कर्मावती हिने दिल्लीच्या मुघल सम्राट हुमायूनला राखी पाठवून भाऊ बनवले. त्यावेळी गुजरातच्या राजाने चित्तोडवर हल्ला केला होता. तेव्हा कर्मवतीने हुमायूनकडे राखी पाठवली आणि मदतीची विनंती केली. या राखीमुळे भावूक झालेला हुमायून तात्काळ राणीच्या मदतीसाठी पोहोचला आणि राखीच्या मान-सन्मानासाठी गुजरातच्या राजाशी झुंज दिली.
पुरू हा ग्रीक राणीचा भाऊ झाला
300 ईसापूर्व, अलेक्झांडरच्या पत्नीने, भारतातील राखीचे महत्त्व जाणून पुरूला आपला भाऊ बनवले. जो पश्चिम भारताचा महान योद्धा होता. त्याला राखी बांधून अलेक्झांडरवर हल्ला न करण्याची विनंती केली. पुरूनेही ग्रीक राणीला आपली बहीण मानून रक्षण केले आणि राखीचा सन्मान केला.
राजपूतांचा इतिहास
असे म्हणतात की जेव्हा राजपूत युद्धासाठी निघायचे तेव्हा पूर्वीच्या स्त्रिया कपाळावर टिळक आणि हाताच्या मनगटावर संरक्षणाचा धागा बांधत. हा धागा विजयाचे शुभ चिन्ह मानले जात असे. अनेक वेळा राजपूत आणि मराठी राण्यांनी मुस्लिम राजांना आपले भाऊ बनवले, जेणेकरून ते आपल्या पतींविरुद्ध लढणे थांबवतील. ती तो धागा पाठवत असे आणि राजांना भाऊ बनण्याची ऑफर देत असे आणि त्यांनी त्यांच्या रक्षणाची याचना केली.
भाऊ-बहिणीचा स्नेह आणि आपुलकी आयुष्यभर अबाधित राहते, कारण बहीण कधी मुलाला शिकवते, कधी आई मार्गदर्शक बनते तर कधी भावाला शिकवते. नेहमी त्याच्या संकटात, प्रत्येक संकटाला तोंड द्यायला शिकवते, आयुष्यात पुढे जायला शिकवते. या उत्सवाचा मुख्य उद्देश कुटुंबांना एकत्र आणणे आणि नेहमीच नाते टिकवणे हा आहे.