* गरिमा पंकज
रक्षाबंधनाचा सण जवळ आला होता. घरातील सर्वजण खूप खुश होते, पण नेहाच्या मनात एक समस्या होती. वास्तविक, त्याच्याच भावाचे त्याच्याशी गेल्या ७ वर्षांपासून कोणतेही संबंध नव्हते. त्यांच्या प्रत्येक रक्षाबंधनाला आणि भैदूजला वीराना जायचे आणि हे गेल्या 7 वर्षांपासून सुरू आहे.
नेहाला आठवते 7 वर्षांपूर्वी जेव्हा ती रक्षाबंधनाच्या दिवशी भावाच्या घरी गेली होती, तेव्हा भेटवस्तूवरून दोन भावंडांमध्ये भांडण झाले होते जे वाढतच गेले. आई वडिलांनी थांबवण्याचा प्रयत्न केला पण हे भांडण थांबले नाही आणि त्या दिवसापासून दोघांचे बोलणे बंद झाले. प्रत्येक रक्षाबंधनाला नेहाला तिच्या भावाची आठवण येते पण त्याच्या घरी कधी जात नाही. अशा प्रकारे, तिचे रक्षाबंधन अपूर्ण राहते आणि या दिवशी पूर्वी अनुभवत असलेल्या आनंदापासून ती वंचित राहते. पाहिलं तर आजच्या काळात आपल्याला फारशी भावंडं नाहीत.
सहसा एक किंवा दोनच भावंडे असतात. ते आपापसात भांडले किंवा बोलणे बंद केले तर सणाची मजा कायम राहते. विशेषतः रक्षाबंधन हा भाऊ-बहिणीचा सण. होळीदिवाळी हादेखील असा सण आहे की जेव्हा एखादी व्यक्ती आपल्या प्रियजनांची साथ मिळाल्यावर फुलते. एकमेकांच्या घरी जातात. माहेरच्या घरी खूप प्रेम गोळा करून ती स्त्री घरी परतते. पण जर तुम्ही तुमच्या प्रियजनांना भेटण्याचा किंवा भेटण्याचा मार्ग बंद केला असेल तर तुमच्यासाठी सणाचा आनंद निरर्थक ठरतो.
म्हणूनच तुमच्या एकुलत्या एक भावाची किंवा बहिणीची काळजी घेणे महत्त्वाचे आहे. त्याचे प्रेम हा असा खजिना आहे की त्यापासून वंचित राहिल्याशिवाय तुम्ही आनंदी होऊ शकत नाही. लक्षात ठेवा तुमच्या भाऊ किंवा बहिणीपेक्षा तुम्हाला कोणीही समजून घेऊ शकत नाही. तुम्ही तुमचे बालपण त्यांच्यासोबत घालवले आहे. एकत्र मोठे झाले आहेत. आई-वडिलांचे प्रेम वाटून घेतले. 20 – 22 वर्षांचा हा सुंदर सहवास कधीच विसरता येणार नाही. त्यांच्यासोबत असण्याचा आनंद, जुने बालपणीचे दिवस आठवण्याचा आनंद दुसरा कोणीच देऊ शकत नाही.
रक्षाबंधन हे भाऊ-बहिणीच्या स्नेहाचे प्रतीक आहे. श्रावण महिन्यातील पौर्णिमेला हा सण साजरा केला जातो. या दिवशी बहिणी आपल्या भावांच्या मनगटावर रक्षाबंधन बांधतात आणि त्यांना दीर्घायुष्य आणि यशाची शुभेच्छा देतात. भाऊही आपल्या बहिणीचे रक्षण करण्याचे वचन देतात.
हा सण भारतातील सर्व राज्यांमध्ये वेगवेगळ्या नावांनी साजरा केला जातो. उत्तरांचलमध्ये रक्षाबंधन श्रावणी म्हणून ओळखले जाते. महाराष्ट्रातील नारळी पौर्णिमेला राजस्थानमध्ये राम राखी म्हणतात. दक्षिण भारतीय राज्यांमध्ये याला अवनी अवित्तम म्हणतात. रक्षाबंधनाला सामाजिक आणि कौटुंबिकही महत्त्व आहे.
बरं, आधुनिकतेच्या वाऱ्यात बरेच काही बदलले आहे. आजच्या जागतिक वातावरणात रक्षाबंधनही हायटेक झाले आहे. काळाच्या ओघात भाऊ-बहिणीच्या पवित्र नात्याचा हा पवित्र सण साजरा करण्याच्या पद्धतींमध्ये विविधता आली आहे. या व्यस्ततेच्या युगात बऱ्याच अंशी सण-उत्सव केवळ कर्मकांडातच कमी झाले आहेत.
आता अनेक स्त्रिया बाबेल किंवा प्रिय भावाच्या घरी जाण्याची तसदी घेत नाहीत. काही मजबुरीमुळे तिला तसे करता येत नाही. रक्षाबंधनापूर्वीच्या तयारीत आणि आपल्या प्रियजनांना भेटण्यासाठी आपल्या माहेरच्या घरी जाण्याच्या प्रतीक्षेत असलेल्या भूतकाळातील गोड अनुभूती बहुतेक महिलांना घेता येत नाही. कधी भाऊ दूरच्या देशात जातो, कधी मनापासून दूर जातो तर कधी व्यस्त असतो. पण हे विसरू नका की ऑनलाइन राखी विधीत भावांचे ते दृश्य उमलत नाही ज्यामुळे भाऊ-बहिणीचे नाते घट्ट होते.
तुम्ही कितीही व्यस्त असलात किंवा भावावर कितीही रागावलात तरीही या दिवशी तुमच्या भावाला नक्की भेटा. आपल्या प्रियजनांसोबत वेळ घालवण्याची आणि गोड नॉस्टॅल्जियासह नात्यात गोडवा घालण्याची संधी सोडू नका.
विज्ञान काय म्हणते
भावंडांवर जगभरातील निवडक विद्यापीठांमध्ये केलेल्या संशोधनातून हे सिद्ध होते की त्यांचे नाते एकमेकांना खूप काही शिकवून जाते आणि ते दोन्ही कुटुंबासाठी किती महत्त्वाचे आहे.
अमेरिकन संशोधकांच्या मते, भावंड एकमेकांच्या सहवासातून जीवनातील चढ-उतार शिकतात आणि समाजात पुढे कसे जायचे याची समज वाढते कारण ते सर्वात जास्त काळ एकमेकांसोबत राहतात.
भावंड एकमेकांच्या एकाकीपणावर किती मात करू शकतात हे जाणून घेण्यासाठी तुर्कीमध्ये एक संशोधन करण्यात आले. संशोधनानुसार, बहिणी आपल्या भावांची जास्त काळजी घेतात. ती या नात्याला अधिक गांभीर्याने घेते. दुसरीकडे पाहता, भाऊ कधीकधी राग दाखवतात किंवा बहिणींवर रागावतात. बहिणींच्या बाबतीत हे फार क्वचितच घडते.
भावंड प्रभाव
नॉर्थवेस्टर्न युनिव्हर्सिटीच्या प्रोफेसर आणि मानसशास्त्रज्ञ लॉरी क्रॅमर यांच्या मते, भावंडांच्या नातेसंबंधातून निर्माण होणाऱ्या समजाला भावंडाचा प्रभाव म्हणतात. या भावंडाचा परिणाम दोघांवरही अनेक प्रकारे होतो. भावंडं एकमेकांची मेंदू शक्ती वाढवतात. त्यात वाढत्या गांभीर्याने ते एकमेकांना समाजात आपले स्थान निर्माण करायला शिकवतात.
यूएस मधील पार्क युनिव्हर्सिटीने भावंडाचे नाते समजून घेण्यासाठी एक भावंड कार्यक्रम सुरू केला आणि पेनसिल्व्हेनिया राज्यातील 12 शाळांचा समावेश करण्यात आला. भावंडांची जोडी मिळून निर्णय कसे घेतात आणि जबाबदारी कशी पार पाडायची हे या कार्यक्रमाचे उद्दिष्ट होते. लहानपणापासूनच एकमेकांच्या सहवासामुळे त्यांच्यात समज लवकर विकसित होत असल्याचे संशोधनातून समोर आले आहे. यामुळे त्यांच्यात उदासीनता, लाज आणि अधिक घाई यांसारखी प्रवृत्ती विकसित होत नाही.
जेव्हा एखादी व्यक्ती भावंडाच्या नात्यात मोठी होते, तेव्हा त्यांच्यात सहानुभूती, सामायिकरण आणि करुणेची भावस्वीडनमधील एका अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की भावंडाचे नाते तुम्हाला अधिक आनंदी व्यक्ती बनवते. हा प्रभाव आयुष्याच्या उत्तरार्धातही कायम राहतो. बहिणीशी आधारभूत नाते तुमच्या मानसिक आरोग्यासाठी चांगले आहे. मोठी बहीण तुम्हाला एकटेपणा, अपराधीपणा इत्यादीपासून वाचवते.
भाऊ-बहिण असल्यामुळे मुलांमधील सामाजिक आणि परस्पर कौशल्यांना प्रोत्साहन मिळते. भावंडांच्या नात्यात वाढणारी मुले त्यांच्या समवयस्कांशी अधिक चांगल्या प्रकारे संवाद साधू शकतात. एक भावंड असल्याने, तुम्ही तुमचे ध्येय साध्य करण्यासाठी आणि ध्येय साध्य करण्यासाठी कठोर परिश्रम करता.
ब्रिघम यंग युनिव्हर्सिटीच्या प्राध्यापकांनी एकापेक्षा जास्त मुले असलेल्या 395 कुटुंबांचा आणि 10 वर्षे किंवा त्यापेक्षा कमी वयाच्या किमान एक मुलाचा अभ्यास केला. डेटा संकलित करताना, प्राध्यापकांनी नमूद केले की लहान किंवा मोठी बहीण भावंडांना वाईट सवयी किंवा संकोच किंवा भीती यासारख्या वागण्यापासून दूर ठेवते.
आणखी एका अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की जेव्हा भाऊ किंवा बहिणी भांडतात तेव्हा दोघांनाही वाद घालण्याची आणि त्यांच्या भावनांवर नियंत्रण ठेवण्याचे कौशल्य शिकण्याची संधी मिळते. जर कोणाला बहीण असेल तर ते नकारात्मक गोष्टींपासून दूर राहतात. यामध्ये एकटेपणा, भीती आणि लाजाळूपणा कमी दिसतो. या सर्व गोष्टींमुळे व्यक्तीच्या वृत्तीमध्ये नकारात्मकता येऊ शकते आणि त्याला नैराश्य येऊ शकते किंवा कोणत्याही अन्नाचा किंवा कशाचाही तिरस्कार होऊ शकतो. जरी काही प्रकरणांमध्ये एखादी व्यक्ती स्वतःला हानी पोहोचवू शकते.
बहीण असल्यामुळे या सर्व गोष्टी सकारात्मक पद्धतीने हाताळण्यास मदत होते. ज्या लोकांना बहीण आहे ते त्यांच्या भावना सहजपणे व्यक्त करू शकतात आणि त्यांचे मतभेद सोडवू शकतात. भावंडांमध्ये प्रेम असेल, तर दोघांच्याही वागण्यात सकारात्मकता येते, जी केवळ आई-वडिलांच्या प्रेमाने पूर्ण होऊ शकत नाही. ना देखील विकसित होते. एका अभ्यासानुसार, यामुळे मुले विशेषतः मुले इतरांप्रती अधिक दयाळू आणि निःस्वार्थ बनू शकतात.