* पूनम अहमद
३० वर्षीय अमित एका कंपनीत प्रोडक्ट मॅनेजर आहेत. युवावस्थेतील पहिल्या आकर्षणाबाबत बोलताना त्यांनी हसत सांगितले, ‘‘मी दहावीत होतो. ती माझ्यापेक्षा एका वर्षाने लहान होती. ती शाळेतल्या मुलींमध्ये खूपच लोकप्रिय होती आणि मीसुद्धा तिचा चाहता होतो. आज मला आठवत नाही की मला तिच्याबद्दल इतके आकर्षण का होते, मी तिची एक झलक पाहण्यासाठी धावतपळत शाळेत जात असे. एका नृत्य स्पर्धेत मला तिच्यासोबत नृत्य करायचे होते. मी खूपच खूश होतो. ही माझ्या पहिल्या रोमान्सची सुरुवात होती. जसे की त्या वयातील नाते टिकत नाही, आमचेही नाते लवकरच संपले. मला असे वाटायचे की मी तिच्यावर खूप प्रेम करतो, परंतु मला आश्चर्य वाटले कारण महिन्याभरातच माझ्या मनातून तिचा विचार निघून गेला होता. मी समजून गेलो की हे इन्फॅच्युएशन म्हणजे विरुद्धलिंगी आकर्षण होते.’’
तज्ज्ञांच्या मते, इन्फॅच्युएशन हे अत्यंत तीव्र पण थोडया काळासाठीचे प्रशंसक भाव असतात. याला आकर्षण, आसक्ति किंवा क्रश असेही म्हणतात.
मानसशास्त्रज्ञ आणि समुपदेशक अंशू जैन यांनी सांगितले, ‘‘तुम्हाला त्या व्यक्तिसोबत राहण्याची तीव्र इच्छा होती. त्या व्यक्तिमुळे तुमचे विचार, झोप, दिनक्रम आणि खाण्याच्या सवयींवरही परिणाम होतो.’’
इन्फॅच्युएशन ब्रेन केमिस्ट्रीत जागा निर्माण करते. जिथे पुरुष सडपातळ, स्मार्ट महिलांकडे तर, महिला उच्चपदस्थ किंवा उच्चशिक्षित पुरुषांकडे आकर्षित होऊ शकतात. आधुनिक नात्यात बरेच बदल झाले आहेत. अंशूचे म्हणणे आहे की इन्फॅच्युएशनमध्ये अनेकदा आपल्याला वाटते की आपण प्रेमात पडलो आहोत, पण असे काहीच नसते. ते सहजपणे अगदी कधीही संपू शकते.
कसे ओळखावे
इन्फॅच्युएशन ओळखण्यासाठी आणि त्यातून बाहेर पडण्यासाठी विशेतज्ज्ञ काय टीप्स देतात, हे जाणून घेऊया :
२७ वर्षीय देविका शर्मा सांगतात की, ‘‘कॉलेजमध्ये एका अतिशय हुशार आणि सर्जनशील व्यक्तीबाबत मला खूपच आकर्षण वाटू लागले. मला त्याच्याशी संबंध ठेवण्याची इच्छा होती. मग अचानक तो माझ्यावर वर्चस्व गाजवू लागला. मला त्याच्याशी बोलण्याची जसजशी संधी मिळत गेली तसे माझ्या लक्षात आले की मला वाटत होते तसे त्यांच्यात काहीच नव्हते. त्यानंतर त्याच्या व्यक्तिमत्त्वाबाबत मला काहीच वाटेनासे झाले. आमच्यात काहीही साम्य नव्हते. माझ्या मनात त्याच्याबद्दल ज्या भावना होत्या, त्या रातोरात नाहीशा ?ाल्या. खरंतर त्याने मला संपर्क साधण्याचे अनेक प्रयत्न केले. पण त्याच्यातील मा?ा इंटरेस्ट संपला होता.’’
सल्लागार, मानसोपचारतज्ज्ञ डॉ. रवी गुप्ता यांच्या मते, ‘‘आपल्या मेंदूत असलेल्या काही प्लेजर सेंटरमधून डोपामाइनचे जास्त प्रमाणात उत्पन्न झाल्यामुळे मनातील आकर्षणाप्रति असीम प्रेमाची भावना निर्माण होऊ लागते. त्याचवेळी सेरोटोनिनची पातळी, जी चांगल्या भावनांसाठी जबाबदार असते, ती कमी होऊ लागते. परिणामी, आपल्या भावनांमध्ये बरेच चढउतार दिसून येतात. प्रिय व्यक्ती जी काही प्रतिक्रिया देत असते, त्यानुसार मूड बदलू लागतो.’’
काय करावे
जेव्हा तुम्हाला एखाद्याबाबत आकर्षण वाटते तेव्हा तो खरोखरच कसा आहे, हे जाणून न घेताच तुम्ही त्याच्या व्यक्तिमत्त्वातील फक्त एखाद्याच भागाकडे पाहात असता. डॉक्टर रवी यांचं म्हणणं आहे, ‘‘आकर्षणाला प्रोत्साहन देऊ नका, आसक्तीमधून थोडेसे बाहेर पडा. यामुळे विरुद्ध लिंगी आकर्षणामागील योग्य तर्क तुमच्या लक्षात येईल.’’
प्रिय वाटणाऱ्या या व्यक्तींच्या नकारात्मक बाबीही तपासून पाहा. यांच्यातील उणीवांचा विचार करा. इव्हेंट मॅनेजर जयेश सांगतात, ‘‘शाळेत असताना मी माझ्या वर्गातील सर्वात सुंदर मुलीकडे आकर्षित झालो. मी तिच्या बाजूच्याच बाकावर काही दिवस बसत होतो. तिच्याशी बोलण्याची हिंमत जास्त करू शकत नव्हतो. पण तिच्याकडे मी ओढला जात होतो.
‘‘एके दिवशी मी तिला मनातले सांगितले. तेव्हा मला समजले की तिचे दुसऱ्यावर प्रेम आहे आणि योग्य वेळ येताच ती त्याच्याशी लग्न करणार आहे. त्यावेळी मला एक धडा मिळाला की आपल्याला वाटणाऱ्या आकर्षणापासून दूर जाण्यासाठी शक्य तितका वेळ मित्र आणि कुटुंबासह घालवायला हवा. यामुळे तुम्हाला तुमच्या मनातील प्रिय व्यक्तिची ओढ सतावत नाही किंवा तिची आठवण काढायला जास्त वेळ मिळत नाही.’’
डॉक्टर अखिल श्रॉफ सांगतात, ‘‘तुमच्या मेंदूतील सेरोटोनिनची वाढलेली पातळी तुमच्या मन:स्थितीवर नियंत्रण ठेवण्यास मदत करते. त्यासाठी भरपूर व्यायाम करा.’’
जेव्हा एखाद्या प्रति इन्फॅच्युएशन, जाणवते, तेव्हा त्या व्यक्तिला कृती आणि त्याच्या शब्दांकडे खूप लक्ष देतो. वारंवार त्याच्या सोशल मिडिया प्रोफाइलकडे पाहतो. मानसोपचारतज्ज्ञ पवन गोस्वामी सांगतात, ‘‘अशा वेळी त्या व्यक्तिपासून शारीरिक आणि वर्चुअली अंतर ठेवा. स्वत:ला त्या व्यकितपासून दूर ठेवण्यासाठी हे गरजेचे आहे.’’
४० वर्षीय स्वाती भटनागर आपला अनुभव शेअर करताना सांगतात, ‘‘जेव्हा मी २८ वर्षांची होते तेव्हा माझ्या हँडसम कलीगच्या चेहऱ्यावरून माझी नजर हटत नसे. कामात लक्ष लागत नव्हते. मी लवकर ऑफिसला जायचे आणि त्याच्याशी बोलण्यासाठी निमित्त शोधायचे. मग एके दिवशी मला समजले की ज्याच्याबद्दल मला ओढ वाटतेय, तो विवाहित आहे. माझे हृदय दुखावले गेले. तेव्हा लक्षात आले की केवळ मीच त्याच्याकडे आकर्षित झाले होते.’’
तज्ज्ञ सांगतात की, भलेही तुम्हाला ज्याच्याबद्दल आकर्षण आहे तोही तुमच्याच प्रमाणे त्याच्या भावना व्यक्त करेल, पण त्याच्याशी प्रामाणिकपणा दाखवणे गरजेचे आहे. दोघांनीही या नात्यातील एकमेकांच्या उणीवा आणि चांगल्या गोष्टी समजून घेतल्या पाहिजेत.
डॉ. पवन यांच्या म्हणण्यानुसार, ‘‘स्वत:च्या आत्मसन्मानाची काळजी घ्या. स्वत:वर प्रेम करा, स्वत:बद्दल चांगले वाटण्याचा अनुभव घेण्यासाठी इतरांवर अवलंबून राहू नका.’’
मानसोपचारतज्ज्ञ डॉ. प्राजक्ता देशमुख सांगतात, ‘‘जर तुम्ही दुसऱ्याबद्दल योग्य जास्तच विचार करत असाल आणि त्यावर नियंत्रण ठेवण्यास असमर्थ असाल तर स्वत:च्या विचारांवर गांभीर्याने लक्ष द्या. नोंदवही तयार करा. आपला उद्देश स्पष्टपणे लिहा. काहीसा असा दिनक्रम तयार करा की तुम्हाला या अनैच्छिक आकर्षणाबाबत विचार करायला वेळच मिळणार नाही.’’
आयुष्यात आनंदी राहण्यासाठी आणि प्रगती साधण्यासाठी काही गोष्टी मागे सोडून जाणेच चांगले असते. प्रेमाच्या मागे धावू नका, तर स्वत:ला असे बनवा जेणेकरून लोकांनाच तुमच्याजवळ यावेसे वाटेल.
तुम्हीही जर कोणासाठी असाच अनुभव घेत असाल तर निश्चितच आकर्षणाच्या जाळयात अडकले आहात.
* तुम्ही त्याचाच विचार करता आणि स्वतऱ्च्या कामावर लक्ष देणे तुमच्यासाठी कठीण होते.
* संपर्काचे कोणतेही साधन जसे की व्हॉट्सअॅप, इमेल असो किंवा फोन, त्या व्यक्तिशी संपर्क होताच तुम्ही उत्साहित आणि उत्तेजित होता.
* तुमची एनर्जी लेव्हल अतिशय वाढते. ना तुम्हाला झोप हवी असते ना जेवण.
* तुम्हाला तो परफेक्ट वाटतो. त्याच्यात काहीच कमतरता जाणवत नाही.
* त्याच्याजवळ राहणाऱ्यांबाबत तुम्हाला असूया वाटते.
* अपेक्षित असलेला प्रतिसाद त्याच्याकडून न मिळाल्यास तुम्हाला असुरक्षित वाटते. टेंशन येते.
* तुम्ही अस्वस्थ होता आणि कोणतीही रिस्क घ्यायला तयार असता.