* डॉ. रेखा व्यास
वयाच्या 22 व्या वर्षी शीना विधवा झाली. तिची मैत्रीण सरोज हिने तिला खूप सपोर्ट केला आहे. दरम्यान, काही दिवसांपासून सरोजला शीनाच्या शेजाऱ्याने तिचा नवरा अनेकदा संध्याकाळी शीनाकडे येतो असे सांगितल्याने तिला विश्वासघात झाल्यासारखे वाटले. सरोजच्या शरीराला आग लागली होती पण तिने धीर धरला कारण तिला शीनाला भेटल्यावर कळले होते की ती अजून तिच्या दुःखातून सावरलेली नाही. तिने तिच्या नवऱ्याला विचारल्यावर तो म्हणाला, “हो, मी जातेय.” त्या गरीब मुलीसाठी अजून कोण आहे?
यावरून दोघांमध्ये जोरदार भांडण झाले. जेव्हा त्याने शीनाला सांगितले तेव्हा तिला आश्चर्य वाटले. दु:खामुळे ती जास्त विचार करू शकली नाही, तरीही भविष्यात काळजी घेण्याचे तिने सांगितले. सरोजनेच पाठवल्या असाव्यात असं सांगून तिने आत्तापर्यंत झालेल्या चुकांची माफी मागितली. बरं, आता सरोज आणि तिचा नवरा शीनाच्या घरी एकत्र येतात.
अनेक गरीब लोकही आहेत
ज्योतिकाने आपल्या पतीला विचारले असता, तो अनेकदा एका महिलेशी बोलत असल्याचे पाहून त्याने सांगितले की, ही आपल्या ऑफिसमधील एक महिला होती जिने नुकताच तिचा नवरा गमावला होता. आता ती गरीब मुलगी कोणाची? ज्योतिका रागाने म्हणाली, “तुझ्यासारखे बरेच गरीब लोक आहेत.”
कार्यालयीन बाबी कार्यालयापुरत्या मर्यादित असाव्यात, असा त्याचा अर्थ होता. एखाद्याला विशिष्ट मर्यादेपर्यंतच मदत दिली पाहिजे. यामुळे आपला आणि इतरांचाही फायदा होऊ शकतो. फक्त भेटणे, मनोरंजन करणे आणि छोट्या छोट्या गोष्टीत मदत करणे हा समस्येवरचा उपाय नाही. त्याला जीवनाचा आधार मिळेल आणि स्वावलंबी होण्याची संधी मिळेल अशी काही मदत केली तर बरे होईल.
आम्ही देखील आहोत
अनेकदा आपण आपल्या आजूबाजूला तरुण विधवा किंवा अकाली जोडीदार गमावलेले लोक पाहतो. आजूबाजूचे लोकही अशा लोकांना मदत करू शकतात. महानगरांमध्ये शेजाऱ्यांमध्ये एकमेकांची काळजी नसल्यामुळे अवैध संबंधही फोफावू लागतात. एखादी मोठी दुर्घटना किंवा घटना घडली की पश्चाताप होतो.
अपर्णा शेजारी राहायला आलेल्या कुटुंबाकडे गेली आणि थेट ऑफर दिली. त्याला 26 वर्षांचा विधुर चुलत भाऊ आहे. त्यांची इच्छा असेल तर ते त्यांच्या विधवा मुलीसाठी लग्नाच्या 6 दिवसांनंतरच पाहू शकतात. तिने आधीच मुलाला विचारले आहे की त्याला विधवेशी लग्न करण्यात काही अडचण आहे का? बरं, हे लग्न ३ महिन्यांनी झालं. आज 9 वर्षांनंतरही हे जोडपे आनंदी जीवन जगत आहे. अपर्णा सांगते की, हे लग्न झाल्यामुळे तिला काही चांगलं काम केल्याचा आनंद मिळाला.
रवी सांगतात, माझ्या माजी सहकाऱ्याची वयाच्या अवघ्या 30 व्या वर्षी विधवा झाल्यावर मी तिला मनापासून सांत्वन दिले. मैत्रिणीच्या मदतीने तिला आयुष्य पूर्ण करायचे होते. त्याचा हा मित्र बॅचलर असल्याने तो अजूनही तिच्याशी लग्न न करण्याबद्दल बोलला आणि आयुष्यभर बॅचलर राहण्याबद्दलही बोलला. मी त्याला गुपचूप भेटून समजावले. तसेच शक्य तितके समर्थन केले. दरम्यान तो ब्राह्मण असून मुलगी दलित असल्याचे उघड झाले. त्याचे स्वतःचे पालक हे मान्य करणार नाहीत. बरं, आज सर्व काही ठीक चालले आहे.
व्यक्तिवाद आणि ‘आम्हाला काय चिंता आहे?’ असा विचार करणे आज बरेचदा सामान्य आहे, जर कोणी पुढे येऊन आम्हाला काहीतरी करण्यास सांगितले किंवा उपकार स्वीकारले तर आपण कोणासाठी तरी पुढाकार घेतला पाहिजे. तरीही, एखाद्याला विचारून मदत करण्यात काही गैर नाही.
रहिमन निजमान यांची दुर्दशा…
अनेकदा व्यथित झालेले लोक आपल्या भावना सगळ्यांसोबत शेअर करत नाहीत. याचा परिणाम चांगला होणार नाही, असे त्यांना वाटते. हे शक्य आहे की लोक ते गांभीर्याने घेत नाहीत किंवा त्यावर हसतात. आपले दु:ख स्वतःकडे ठेवणे चांगले, जे होईल ते पाहायचे आहे. मानसोपचारतज्ज्ञ सिद्धार्थ चेल्लानी सांगतात की, प्रिय व्यक्तीपासून विभक्त होण्याचे दु:ख विसरणे सोपे नसते. त्यातून सावरायला वेळ लागतो. तरीही तरुणांनी जीवनात लवकरात लवकर नुकसान भरपाई करावी. व्यावहारिकतेचा अवलंब करा. नवीन आणि जुन्याची तुलना करू नका. भविष्याचा विचार करून वर्तमानाचे निर्णय घेतले पाहिजेत, पण भूतकाळाला चिकटून राहणे शहाणपणाचे नाही. याचा मुलावरही विपरीत परिणाम होतो.
मानसिक आजाराने ग्रस्त एक स्त्री म्हणते, “माझा पूर्वीचा नवरा मला स्वप्नात खूप त्रास द्यायचा. रोज रात्री असे वाटायचे की तू माझ्या जवळ येऊन झोपशील. आता तुम्हीच सांगा, मी नवीन माणसाशी कसं जमेल?” बरं, तिच्या एका मैत्रिणीने तिला जबरदस्तीने डॉक्टरांकडे नेलं. त्यांना समजले की त्याला शारीरिक, भावनिक आणि मानसिक प्रत्येक स्तरावर सहवास आवश्यक आहे. स्वप्नील परिस्थितीतून सुटका करूनच मुलीला लग्न हवे होते. मोठ्या कष्टाने ते तयार केले. लग्नाच्या दीड महिन्यानंतरच ती पूर्णपणे सामान्य झाली. ही मुलगी म्हणते की, आता मी मोकळी झालोय की सगळे म्हणायचे, ‘या गरीब मुलीची कोणाची?’ आता सगळे माझे आहेत – सासू, वहिनी, भावजय, भाऊ. -सासरे आणि मला अजूनही माझ्या जुन्या सासऱ्यांकडून स्नेह मिळतो. लग्नापूर्वी त्याची भेट घेतली आणि माफीही मागितली. पण उलट त्यांनी मला समजावलं की आमच्या मुलीच्या बाबतीत असं झालं असतं तर आम्ही तिला आयुष्यभर बसायला लावलं असतं.
आमच्या इथे प्रथा नाहीत
आपल्या समाजात विधवा पुनर्विवाह प्रचलित नाही हे ब्राह्मण किंवा उच्चवर्णीय लोकांमध्ये सामान्य आहे. अशा समाजात पुरुषांना विधुर होण्यावर असे कोणतेही बंधन नाही, परंतु अनेक वेळा तेराव्या दिवशीच मृत व्यक्तीचे श्राद्धविधी केल्यानंतर विधुराचे लवकरात लवकर लग्न केले जाते जेणेकरून तो सर्व काही विसरून आयुष्य जगतो. सामान्य जीवन आनंदाने. जेव्हा या प्रथा तयार झाल्या तेव्हा जातिव्यवस्थेचा कठोरपणा, विधवा स्त्रियांना पुष्कळ मुले आणि पुरुष वर्गाचा स्त्री कौमार्य आणि शुद्धतेचा आग्रह असू शकतो. आज एक बॅचलरसुद्धा विधवेशी लग्न करायला तयार आहे. अशा स्थितीत जाती समाजाच्या चालीरीतींमुळे एखाद्याचे आयुष्य उद्ध्वस्त करणे शहाणपणाचे नाही.