* नसीम अन्सारी कोचर
उच्च रक्तदाब किंवा उच्च रक्तदाब रोग सामान्यतः 40 वरील लोकांमध्ये किंवा वृद्धांमध्ये दिसून येतो. त्याचा मुलांवर काहीही परिणाम झाला नाही किंवा डॉक्टरांनीही मुलांचा रक्तदाब मोजला नाही. पण आता हा विचार बदलत आहे. आता लहान मुलांमध्येही उच्च रक्तदाबाची समस्या झपाट्याने वाढत आहे.
लठ्ठपणामुळे मुले उच्च रक्तदाबाची शिकार होत आहेत. उच्च रक्तदाबामुळे त्यांना हृदयविकाराचाही त्रास होत आहे. हृदयाच्या पृष्ठभागाची जाडी देखील वाढत आहे. खराब कोलेस्टेरॉल शिरांमध्ये जमा होत आहे, ज्यामुळे रक्तप्रवाहात अडथळा येत आहे. मुलांमध्ये दृष्टी कमी होत आहे. दिल्लीच्या एम्समध्ये लठ्ठपणाने त्रस्त असलेल्या अशा ६० मुलांची तपासणी करण्यात आली. या तपासणीनंतर असे समोर आले की, 60 पैकी 40 टक्के म्हणजेच 24 मुले उच्च रक्तदाबाचे बळी आहेत. या सर्व मुलांचे वय १८ वर्षाखालील होते. या २४ पैकी ६८ टक्के मुलांमध्ये हृदयावर रक्तदाबाचा परिणाम दिसून आला. काही मुलांमध्ये अवयव निकामी झाल्याची लक्षणेही दिसून आली.
उच्च रक्तदाब हा सायलेंट किलर आहे. याचा आपल्या हृदयावर सर्वात जास्त प्रभाव पडतो. रक्तदाब नियंत्रणात न राहिल्यास अचानक हृदयविकाराचा झटका किंवा ब्रेन हॅमरेज होण्याचा धोका असतो.
मुलांमध्ये उच्च रक्तदाबाचे दोन प्रकार आहेत – प्राथमिक उच्च रक्तदाब आणि दुय्यम उच्च रक्तदाब. प्राथमिक उच्च रक्तदाब किशोरवयीन आणि प्रौढांमध्ये अधिक सामान्य आहे. हे बर्याचदा जीवनशैलीच्या घटकांमुळे होते, जसे की जास्त मीठ आणि मसाले वापरणे. जर पालकांपैकी कोणाला उच्च रक्तदाबाची समस्या असेल तर काही वेळा त्याची लक्षणे मुलांमध्येही दिसून येतात. लठ्ठपणामुळे ही लक्षणे लवकर दिसून येतात.
दुय्यम उच्च रक्तदाबाची सामान्य कारणे म्हणजे मूत्रपिंडाचे विकार, हायपरथायरॉईडीझम, हार्मोनल समस्या, हृदय किंवा रक्तवाहिन्यांचे विकार, झोपेचे विकार, तणाव किंवा काही औषधांचे दुष्परिणाम.
कोरोनाच्या काळात, जेव्हा मुले घरात बंद होती, तेव्हा त्यांना फक्त दोन-तीन गोष्टी करायच्या होत्या- ऑनलाइन अभ्यास करणे, मोबाईल फोनवर वेळ घालवणे आणि खाणे. त्या काळात आई-वडील दोघेही घरीच राहिल्याने काही ठिकाणी महिलांनी तर काही ठिकाणी पुरुषांनीही स्वयंपाकाचे कौशल्य दाखवले. लोकांच्या घरी भरपूर तेल, तूप, मीठ आणि मसाले टाकून जेवण बनवले गेले आणि मुलांनी त्याचा खूप आनंद घेतला. बर्गर, पिझ्झा, रोल, चाऊ में इत्यादी मुलांना आकर्षित करणाऱ्या गोष्टीही मातांनी मुबलक प्रमाणात तयार केल्या होत्या.
याचा परिणाम असा झाला की या काळात मुलांचे वजन खूप वाढले. खेळ आणि शारीरिक हालचालींच्या अभावामुळे शरीरात चरबीच्या रूपात अतिरिक्त ऊर्जा जमा होते. त्यामुळे रक्तवाहिन्यांमधील रक्तप्रवाह विस्कळीत होऊन लहान मुलांमध्ये उच्च रक्तदाबाची समस्या निर्माण झाली.
आता कोरोनाला दीड वर्षांहून अधिक काळ लोटला असला तरी आजही खेळाच्या मैदानात मुलांची संख्या कोरोनाच्या काळात पूर्वीसारखी वाढलेली नाही. मुले खेळाच्या बाबतीत आळशी झाली आहेत. त्याला मोबाईलवर गेम खेळायला आवडते. शारीरिक हालचालींअभावी मुले उच्च रक्तदाबाचे बळी ठरत आहेत.
अभ्यास आणि स्पर्धेचा ताण आजकाल मुलांवर वर्चस्व गाजवत आहे. आपल्या पाल्याला परीक्षेत ९० टक्क्यांपेक्षा जास्त गुण मिळावेत अशी प्रत्येक पालकाची इच्छा असते. मुलांवर त्यांच्या पालकांच्या इच्छेचा प्रचंड दबाव असतो. ते अर्धा दिवस शाळेत, नंतर शिकवणी आणि नंतर घरी अभ्यास करतात. त्यांच्याकडे इतर कामे करण्यासाठी वेळच उरत नाही जेणेकरून ते तणावमुक्त राहतील. या तणावामुळे रक्तदाब वाढतो.
फास्ट फूडचा ट्रेंड भारतात इतका झपाट्याने वाढला आहे की, आता मुलांना कॉर्न, उसाचा रस, लाकूड सफरचंदाचा रस, भेळपुरी यांसारख्या गोष्टींचा आस्वाद घ्यायचा नाही. ते फक्त मॅकडोनाल्ड, पिझ्झा हट, सबसारख्या ठिकाणी फास्ट फूड खाण्याचा आनंद घेतात. फास्ट फूडमधील सोडियम मीठ, अजिनोमोटो, मीठ, चीज, मैदा आणि बटर शरीरात जमा होऊन मुलांमध्ये लठ्ठपणा वाढतो.
आता शाळा-महाविद्यालयांच्या कॅन्टीनमधूनही स्थानिक वस्तू गायब झाल्या आहेत. कढी भात, राजमा भात, पुरी सब्जी किंवा व्हेज थाळीची जागा पिझ्झा, रोल्स, समोसे, फिंगर चिप्स, चीज सँडविच, नूडल्स, चाऊ में, कोल्ड ड्रिंक्स इत्यादींनी घेतली आहे. मुले शाळा-कॉलेजच्या कॅन्टीनमध्ये असेच अन्न खात असल्याने त्यांचे वजन वाढत आहे. खेळ, पीटी, व्यायाम या गोष्टी शालेय उपक्रमांतून बाहेर काढल्या आहेत. त्यामुळे मुलांमध्ये किडनी, यकृत, मेंदू आणि हृदयाचे आजार वाढत आहेत.
आपण वेळीच सावध होणे अत्यंत गरजेचे आहे. मुलांना फास्ट फूडपासून वेगळे करा. यासोबतच त्यांना दिवसातील किमान २ तास खेळण्यासाठी मैदानावर पाठवा. उच्च रक्तदाबाचा सर्वात सोपा आणि अचूक उपचार म्हणजे निरोगी जीवनशैली आणि नियमित औषधे. आरोग्यदायी आहाराने उच्च रक्तदाब नियंत्रित केला जाऊ शकतो. मुलांना त्यांच्या रोजच्या आहारात ताजी फळे, भाज्या, संपूर्ण धान्य आणि कमी चरबीयुक्त दुग्धजन्य पदार्थ द्या. अन्नामध्ये मीठ आणि सॅच्युरेटेड फॅटचा वापर कमी करा. स्वतः नियमित व्यायाम करा आणि तुमच्या मुलांनाही याची सवय लावा. यासोबतच पूर्ण झोप घेणे खूप गरजेचे आहे. 8 ते 10 तासांची झोप मुलाला उत्साही आणि निरोगी बनवते.
जीवनशैलीत बदल करूनच आपण आपल्या मुलांना अशा धोकादायक आजारांपासून वाचवू शकतो. मुलांची आरोग्य तपासणी वेळोवेळी करून घेणे अत्यंत आवश्यक आहे. जर एखाद्या मुलाची दृष्टी खराब होत असेल तर केवळ चष्माच नाही तर त्याची साखर आणि बीपी देखील तपासा. जेवणातील मिठाचे प्रमाण कमी करून मुलाचे वजन नियंत्रणात ठेवावे. मुलामध्ये डोकेदुखी, हृदयाचे ठोके वाढणे किंवा नाकातून रक्तस्त्राव यांसारखी लक्षणे दिसल्यास त्याचा रक्तदाब त्वरित तपासावा. ही लक्षणे उच्च रक्तदाब किंवा हायपरटेन्सिव्ह संकट दर्शवतात, ज्यासाठी त्वरित वैद्यकीय सेवेची आवश्यकता असते. यामध्ये बेफिकीर राहू नका.