* शैलेंद्र सिंग
कोणतीही समस्या तणाव निर्माण केल्याने ती सुटत नाही हे खरे आहे. नुसते सेलिब्रेशन करून जीवन सुखी होत नाही हेही खरे. जीवनाच्या आनंदासाठी भक्कम मैदान हवे, तरच उत्सवही छान वाटतो. अलिकडच्या वर्षांत, जीवनाचा पृष्ठभाग कमकुवत होत आहे आणि आपण उत्सवांच्या माध्यमातून आनंद दर्शवत आहोत. जीवन आणि उत्सव यांच्यात समतोल साधण्याची गरज आहे, तरच देश आणि समाजात खरी समृद्धी येईल. इव्हेंटमधून यश दाखवणे सोपे आहे पण दीर्घकालीन धोरण आखून आनंदी भविष्य घडवणे अवघड आहे.
समाधान हाच सर्वात मोठा आनंद मानणारा भारतीय समाज नेहमीच परिस्थितीनुसार स्वत:ला जुळवून घेतो. त्याची इच्छा पूर्ण झाली नाही तरी तो निराश होत नाही. इतरांच्या आनंदातही तो आपला आनंद शोधतो.
स्वातंत्र्यलढ्याच्या काळात जनतेला सांगितले गेले की, देशातील सर्व अशांततेचे मूळ इंग्रज आहे. इंग्रज भारतातून बाहेर पडताच संपूर्ण देशात समृद्धी येईल. जनतेने पूर्ण अपेक्षेने हे काम पूर्ण केले. 75 वर्षांनंतरही देशातील परिस्थिती पूर्वीसारखीच आहे. यानंतरही देशात आनंदाचे वातावरण आहे. दरवर्षी देशातील लोक स्वातंत्र्याचा सण मोठ्या उत्साहात साजरा करतात. ही उत्साही लोकांची ताकद आहे. ही गोष्ट अगदी छोट्या उदाहरणांवरून समजू शकते.
बंधुभाव दाखवण्यावरील विश्वास कमी होणे : सणाच्या माध्यमातून जीवनात उत्साह निर्माण होण्याचे कारण म्हणजे उत्तर भारतातील लोक दक्षिण भारतातील ओणम देखील साजरे करतात. केवळ ओणमच नाही तर पंजाबची लोहरी आणि आसामची बिहूदेखील देशभरातील लोक साजरी करतात. करवा चौथ, एकेकाळी पंजाबींनी साजरा केला होता, आता देशभरातील महिला साजरी करतात.
बिहारचा छठ सण देशभर साजरा केला जातो. संपूर्ण देश होळी आणि दिवाळी साजरी करतो. या देशाच्या विविधतेतील एकतेचे हे उदाहरण आहे.
25 डिसेंबरला देशाच्या मोठ्या भागात ‘ख्रिसमस’ही साजरा केला जातो. या दिवशी मंडळांची शोभाही वाढते. ईदच्या शुभेच्छा देण्यासाठी बिगर मुस्लिम देखील मुस्लिम कुटुंबांमध्ये भेटायला आणि शेवयाचा आनंद घेण्यासाठी येतात.
मतपेढीच्या राजकारणाने समाजात जाती-धर्माच्या नावावर कितीही फूट पाडण्याचा प्रयत्न केला, तरी भारतातील जनता आपल्या शेजाऱ्याच्या आनंदात आनंद मानण्याची एकही संधी सोडू इच्छित नाही. गावात कोणाच्या तरी मुलाच्या लग्नात सून हेलिकॉप्टरमधून निघून गेल्यावर सासरी येते, मग तिला बघायला अख्खा गाव येतो. तो विचार करत नाही की तो माझ्या घरी आला नाही, मी कशाला आनंदी राहू.
भारतातील लोक लॉकडाऊनला सुट्टी मानतात. घरांचे स्वयंपाकघर आणि व्यायामशाळा हे मनोरंजनाचे एकमेव साधन बनवले. संकटकाळात आनंदी कसे राहायचे हे या देशाला माहीत आहे. कोरोनाच्या संकटामुळे संपूर्ण जग तणावात आहे. कोरोना संकटामुळे पगारात कपात झाली तरी तो समाधानी होता आणि कमी पैशातही आनंदी राहायला शिकला. लोकांच्या या गुणवत्तेमुळे सरकारांना जबाबदारी द्यावी लागत नाही.
पेट्रोलचे दर 100 रुपयांपर्यंत वाढले, त्यानंतरही भारतीयांच्या चेहऱ्यावर हास्य आहे. सरकारविरोधात नाराजी नाही. देशाच्या जबाबदार लोकांनी स्वातंत्र्यापूर्वी दिलेले वचन ७५ वर्षांनंतरही पाळले नसेल, हाच जीवन जगण्याचा मान आहे, पण स्वातंत्र्याचा महान सण साजरा करण्यात देशातील जनता पुढे आहे. उत्सवात सहभागी होऊनही स्वातंत्र्यानंतरच्या जीवनात कोणताही बदल जाणवत नाही.
विविधतेत एकता भरणारे सण : पूर्वीच्या काळात लोक आपापल्या भागातील सणांमध्ये आनंद मानत असत. हळूहळू लोक एकमेकांच्या संपर्कात आले आणि एकमेकांच्या आनंदात सामील होऊ लागले. लखनऊच्या हजरतगंज भागात दक्षिण भारतातील 2 कुटुंबे राहायला आली होती. हे लोक डोसा, इडली असे पदार्थ त्यांच्या देशी शैलीने बनवत असत. उत्तर भारतातील मित्रांना खायला घालायचे. हळूहळू त्यांची मैत्री घट्ट होऊ लागली. याची संख्या वाढली. आता ते त्याच ठिकाणी दक्षिण भारतातील सण साजरे करू लागले, विशेषतः ओणमसारखे सण मोठ्या थाटामाटात साजरे करू लागले. दक्षिण भारतातील लोकांप्रमाणे उत्तर भारतातील लोकही या पेहरावात सामील होऊ लागले.
ओणम हा केरळचा प्रमुख सण आहे. ओणम हा केरळचा राष्ट्रीय सण देखील मानला जातो. ओणम हा सण सप्टेंबरमध्ये महाबली राजाचं स्वागत करण्यासाठी आयोजित केला जातो, मुली रांगोळ्यांभोवती वर्तुळे बनवून आनंदाने नाचतात.
बिहूच्या बाबतीतही असेच घडले. आसाममधील काही कुटुंबांनी याची सुरुवात केली. आता सर्व प्रकारचे लोक यात भाग घेऊ लागले. बिहू हा आसाममधील 3 विविध सांस्कृतिक उत्सव म्हणून साजरा केला जातो. काही वर्षांत हा सण सर्वत्र लोकप्रिय झाला आहे. १ एप्रिल रोजी साजऱ्या होणाऱ्या बिहूमध्ये आसामी नववर्षाचाही समावेश आहे.
यामध्ये जात-धर्माचा भेद नाही. एप्रिल व्यतिरिक्त, बिहू आणखी दोन महिन्यांनी साजरा केला जातो. कोंगली बिहू ऑक्टोबरमध्ये आणि भोगाली बिहू जानेवारीमध्ये साजरा केला जातो.
बिहारच्या बाहेर राहणाऱ्या लोकांना बिहारमध्ये साजऱ्या होणाऱ्या छठ उत्सवाची माहिती नव्हती. काही वर्षात त्यांना छठ तर कळू लागली आहेच पण त्यांच्या चालीरीतींचे पालन करून ते साजरे करायलाही सुरुवात केली आहे. बिगर बिहारी लोकांनीही हा उत्सव साजरा करण्यास सुरुवात केली आहे.
ख्रिसमस ट्री, कॅप, सांताक्लॉजचे ड्रेस बाजारात चांगले विकले जातात. बाजारपेठही तशीच सजली आहे. यामध्ये लहान मुलांपासून मोठ्यांपर्यंत उत्साहाने सहभागी होतात.
उत्सवाने गरजा पूर्ण होत नाहीत : आपल्या समाजातील लोक प्रत्येक सण साजरे करू लागले आहेत. आपण आपल्या गरजा चुकून साजरे करतो, जसे मतदान केल्यानंतर, मते घेताना दिलेली आश्वासने कधी पूर्ण होतील हे विचारत नाही. आम्हालाही निवडणुका एखाद्या उत्सवासारख्या आवडतात. सोशल मीडियावर सेल्फी टाकून देशाच्या विकासात हातभार लावला, असे म्हटले जाते.
त्याचप्रमाणे वर्षानुवर्षे आपणही स्वातंत्र्याचा उत्सव साजरा करतो. अलीकडच्या काळात संपूर्ण जगावर कोरोनाचे संकट ओढवले आहे. सेलिब्रेट करण्याची ही संधी आम्ही सोडली नाही. टाळ्या, थाळी, मशाल आणि मेणबत्ती लावून आनंद साजरा करण्यात आला, मात्र यामुळे रुग्णांच्या मृत्यूचे प्रमाण कमी झाले नाही.
पोलिस ठाण्यात आलेल्यांना गुलाबपुष्प दिल्याच्या बातम्या अनेकवेळा वर्तमानपत्रातून प्रसिद्ध होतात. सेलिब्रेशन वेगळे पण पोलिसांनी खरेच त्यांचे काम चोख बजावले का? खटला लिहायला सुरुवात केली? शिफारस बंद? लवकरच न्याय मिळेल का? उत्सवाच्या माध्यमातून सर्व काही सुरळीत झाल्याचे दाखविण्याचा प्रयत्न करण्यात आला. इव्हेंट आधारित कार्यांमुळे मूलभूत बदल होत नाहीत.
उत्सवाने गोष्टी बदलत नाहीत. थोडावेळ चेहऱ्यावर हसू येते. सोशल मीडियाच्या आगमनाने असे उत्सव वाढले आहेत. आज देशातील प्रत्येक सण प्रत्येक प्रदेशात साजरे केले जात आहेत, परंतु देशात राहणाऱ्या लोकांमध्ये सलोखा आणि बंधुभाव वाढला आहे का?