प्रेमात ‘पर्सनल स्पेस’ आवश्यक आहे

* सलोनी उपाध्याय

आपल्या जोडीदाराने त्याची काळजी घ्यावी, आयुष्याच्या प्रत्येक वळणावर त्याला साथ द्यावी, प्रत्येक गोष्ट त्याच्यासोबत शेअर करावी अशी प्रत्येकाची इच्छा असते. पण तुम्हाला माहित आहे का की प्रेमासोबत जोडीदाराला वैयक्तिक जागा देणंही आवश्यक आहे, तरच तुमचं तुमच्या जोडीदारासोबत चांगलं बॉन्डिंग होतं.

आकाश आणि सौम्याचा प्रेमविवाह झाला. सौम्या नोकरी करायची तर आकाशचा स्वतःचा व्यवसाय होता. आकाशला सौम्यासोबत जास्तीत जास्त वेळ घालवायचा होता. ऑफिसच्या कामामुळे सौम्या फोनवर जास्त बिझी असायची. अशा स्थितीत आकाशला वाईट वाटलं. शेवटी, त्याला सौम्यावर संशय येऊ लागला. आकाश त्याच्या मेसेज, कॉल्सचे तपशील जाणून घेण्याचा प्रयत्न करत असे. सौम्याचा फोन हातात आला की तो कॉल आणि मेसेज चेक करू लागला. एके दिवशी सौम्याने आकाशला फोन चेक करताना पाहिले. ही गोष्ट सौम्यासाठी खूप वाईट आहे. पण तो काहीच बोलला नाही.

हळू हळू सौम्याच्या लक्षात आले की आकाश तिच्या सहकलाकारांची आणि बॉसची खूप चौकशी करतो. कोणाचा फोन होता, कोणाशी बोललात… वगैरे वगैरे. ती ऑफिसमध्ये काय काम करते, ती कोणाला भेटते, हे सगळे तपशील जाणून घेण्यासाठी आकाश खूप उत्सुक झाला.

आकाशच्या या वागण्याने सौम्याला खूप वाईट वाटले. तिला आकाशला समजवायचं होतं की ऑफिसमध्ये राहून ती आकाशशी बोलू शकत नाही. तिथे त्याच्या वेगवेगळ्या जबाबदाऱ्या आहेत, लग्नाबाहेरही त्याचा संसार आहे. प्रेमाचा अर्थ असा नाही की वैयक्तिक जागा संपली आहे. पण आकाश झा यांना समजले नाही. परिणाम असा झाला की 3 महिन्यांतच त्यांच्यात भांडण सुरू झाले आणि त्यांचे लग्न तुटले.

आकाश आणि सौम्या प्रमाणेच असे अनेक पार्टनर्स असतील, ज्यांच्यामध्ये आपापसात ‘पर्सनल स्पेस’ संदर्भात एक टुटू, मैनी असेल. पण, तुमच्या जोडीदाराला प्रेमासोबतच स्पेसचीही गरज आहे हे तुम्हाला वेळेनुसार समजले, तर तुमचे नाते आणखी घट्ट होईल. त्यामुळे जोडीदाराला वैयक्तिक जागा द्या.

जोडीदाराबाबत सकारात्मक राहू नका

अनेकवेळा तुम्हाला असे वाटते की तुमच्या जोडीदाराबद्दल सर्व काही जाणून घेण्याचा अधिकार तुम्हाला आहे. जर त्याला काही गोष्टी तुमच्याशी शेअर करायच्या नसतील तर तुम्ही त्याच्या मागे पडाल, त्याची हेरगिरी करायला सुरुवात करा. कुठेतरी त्याला घेऊन तुम्ही सकारात्मक होतात. तुमचा पार्टनर फसवत आहे असे तुम्हाला वाटते. ह्या सगळ्याचा विचार करून स्वतःला त्रास होतो. अशा परिस्थितीत तुमच्यातील अंतर वाढेल आणि तुमचे नाते कमकुवत होईल.

कोणत्याही कामासाठी जबरदस्ती करू नका

जर तुमचे तुमच्या जोडीदारावर मनापासून प्रेम असेल तर त्याला कोणतेही काम करण्यास भाग पाडू नका. वेळ आणि त्यावरील कामाचा ताण लक्षात घेऊन तुमच्या इच्छा ठेवा. जोडीदाराला पुढे जाण्यास मदत करणे हेच खरे प्रेमाचे लक्षण आहे. त्याच्या कामासाठीही वेळ द्या. यामुळे तुमचे नाते घट्ट होईल.

सर्व वेळ हेरगिरी करू नका

आज मित्रांसोबत बाहेर जेवायला गेला होता? तू कुठे गेला होतास? तू काय खाल्लेस? ऑफिसमध्ये बॉसशी बोलतोय? ऑफिसमधला तुमचा सर्वात चांगला मित्र कोण आहे? संध्याकाळी जेव्हा तुम्ही दोघे एकत्र असाल तेव्हा तुमच्यामध्येही अशा गोष्टी आवश्यक असतील. अशा गोष्टी तुमच्या वैवाहिक जीवनाचा भाग असतात. पण, या गोष्टींनाही मर्यादा असते. ती मर्यादा लक्षात ठेवणे अत्यंत आवश्यक आहे. तुमच्या बोलण्याने तुमच्या जोडीदाराला असे वाटू नये की तुम्ही त्याच्या प्रेमाकडे आणि विश्वासाकडे संशयाने पाहत आहात. आपण त्याच्यावर हेरगिरी करत आहात असे त्याला वाटू देऊ नका, कारण जेव्हा अशा भावना निर्माण होतात तेव्हा नाते तुटण्याची शक्यता जास्त असते.

अस्वस्थतेचा बळी होऊ नका, करू नका

अनेकवेळा तुम्ही तुमच्या जोडीदाराच्या आयुष्यात एवढी ढवळाढवळ करू लागता की तो अस्वस्थ होतो आणि हे नाते त्याच्यासाठी ओझे बनते. जोडीदाराच्या आयुष्याकडे इतकं खोलवर पाहणंही योग्य नाही. कधी कधी तुम्ही स्वतः खूप अस्वस्थ असता. तुमच्या जोडीदाराच्या विनाकारण किंवा त्याच्याबद्दल खूप सकारात्मक असण्यामुळे अस्वस्थ शंका उद्भवतात आणि यामुळे तुम्ही तुमच्या जोडीदाराच्या आयुष्यात डोकावायला सुरुवात करता आणि प्रश्नावर प्रश्न विचारू लागतो. असे केल्यास तुमचे नाते संपुष्टात येईल. त्यामुळे तुमच्या अस्वस्थतेमुळे तुमच्या जोडीदाराला जास्त प्रश्न विचारू नका हे लक्षात ठेवा.

तुमच्या जोडीदारावर विश्वास ठेवा आणि त्याला वैयक्तिक जागा द्या. नात्यात स्पेस दिल्याने प्रेम अधिक वाढते. स्पेस दिल्याने एकमेकांवरील विश्वासही वाढतो. केवळ प्रेम आणि पाठिंबा तुमच्या नात्याचा पाया मजबूत करेल. लक्षात ठेवा विश्वास हा नात्याला दीर्घकाळ बांधून ठेवणारा धागा आहे. जर तुम्ही तुमच्या जोडीदारावर विश्वास ठेवत असाल तर तो स्वतः तुमच्यापासून काहीही लपवणार नाही, तर होम ऑफिसच्या सर्व गोष्टी तुमच्याशी सहज शेअर करेल. पण जेव्हा तुम्ही त्याच्यावर संशय घेऊ लागाल, त्याची हेरगिरी कराल, त्याच्यावर सतत नजर ठेवा, त्याचा फोन आणि मेल तपासत राहा, मग तो तुम्हाला त्याच्याबद्दल काय माहित नाही असा विचार करून सर्वकाही लपवू लागतो. हळूहळू, त्याचा तुमच्यावरील विश्वास आणि प्रेमदेखील कमी होईल आणि तुमच्या दोघांमध्ये शांतता आणि तणाव निर्माण होईल, ज्यामुळे तुमचे चांगले आयुष्य आणि आनंद संपेल.

जर तुम्ही सकारात्मकतेने पाहत असाल, तर थोड्या काळासाठी वेगळे राहणे आणि पूर्ण एकांतात तुमचे काम करणे हे तुमच्या जोडीदारासाठीच नाही तर तुमच्यासाठीही चांगले आहे. यामुळे तुमचे वैयक्तिक जीवन आणि जोडप्याच्या जीवनात संतुलन निर्माण होते. तुम्ही तुमच्या आयुष्यातील प्रत्येक पैलू जगू शकता.

थोडासा ब्रेक घेऊन तर पाहा…

* मदन कोथुनियां

नातेबंधात स्पेस तितकीच जरूरी आहे जितकं जगण्यासाठी ऑक्सिजन. जसं की जर वातवरणातील ऑक्सिजनचं प्रमाण कमी झालं तर घुसमट जाणवते, अगदी त्याचप्रकारे नातेसंबंधातही स्पेस नसेल तर प्रेमाचा ओलावा हरवू लागतो. जर आपल्या सर्वात गोजिऱ्या नात्याची वीण आयुष्यभर बळकट ठेवू इच्छित असाल तर तुम्हालाही आपल्या बेटर हाफला द्यावा लागेल एक छोटासा ब्रेक.

त्यांचा स्वभाव समजून घ्या, परंतु त्यांची साथ सोडू नका. या ब्रेकनंतर जेव्हा ते परतून तुमच्याकडे येतील, तेव्हा तुमचं हे मिलन हमखास चमत्कारिक असेल. त्यात आपसुकच पूर्वीची टवटवी तुम्ही अनुभवाल. निश्चितच ब्रेकनंतर तुमच्या नात्यात कित्येक पटींनी अधिक गोडवा अन् उत्साह असेल.

‘‘एक वेळ अशी आली होती, जेव्हा आम्हा दोघांना वाटू लागलं की आमचं नातं आता दिर्घकाळ टिकणार नाही, परंतु आज एकमेकांचं मोल आम्हाला कळून चुकलंय, ही कमाल आहे एका छोट्याशा ब्रेकची,’’ असं सांगताना करूणा शर्मांच्या चेहऱ्यावर आत्मविश्वास झळकत होता.

तुम्ही हे ऐकलं की नाही ठाऊक नाही, परंतु सच्च्या आणि दिर्घकालीन मिलनाकरता दुरावा खूप जरूरी आहे. जर तुमच्या नात्यात कधी ब्रेक लागला नाही, तर निश्चितच तुम्ही त्याचं महत्त्व गमवाल. आजच्या तरुण पिढीला रिलेशनशिपमध्ये थोडीशी स्पेस आणि एक छोटासा ब्रेक हवा असतो. अनेकांनी याचा अनुभव घेतला तेव्हा त्यांना पटलं की काही काळ विलग होऊन पुन्हा एकत्र येणं सुखदायक असतं.

लिव इन रिलेशनशिप, सहजासहजी मिळणारं प्रेम यामुळेच ही नवी पद्धत आता रूढ होऊ लागली आहे. याबद्दल जाणून घेऊ अशाच काही लोकांकडून, ज्यांना जीवनात अशाच एका ब्रेकची गरज होती :

५ महिन्यांचा तो खडतर काळ

जयपूर येथे राहणारी स्मिता सांगते, ‘‘आमच्या नात्याला तब्बल ५ वर्षं पूर्ण झाली. या ५ वर्षांत अंदाजे ५ महिन्यांचा एक दिर्घ अंतराळ आला. जवळपास ३ वर्षं सातत्याने आम्ही प्रेमात ओतप्रोत समरस झालो होतो. सुरूवातीला एकमेकांमध्ये कधीच काही कमतरता जाणवली नाही, परंतु एक वेळ अशीही आली की या नात्यात जीव घुसमटू लागला. एखाद्याला जेव्हा तुम्ही खूप जास्त ओळखू लागता, तेव्हाही समस्या उभ्या राहू लागतात. ज्या गोष्टींकडे पूर्वी सहज दुर्लक्ष करत होतो, त्याच आता अगडबंब वाटू लागल्या होत्या.’’

‘‘अखेरीस तेच झालं, ज्याची भीती होती. परस्पर संमतीने आम्ही या नात्यातून माघार घ्यायचा निर्णय घेतला. दोघांनी शब्द दिला की आता कधी फोन, कोणताही संदेश आणि कुणाच्याही माध्यमातून संपर्क साधायचा नाही आणि घडलंही तसंच. मीसुद्धा माझ्या दुनियेत व्यस्त झाले आणि तेसुद्धा. कधी त्यांची आठवण झाली, तरी मी कधी व्यक्त झाले नाही.

‘‘तब्बल ५ महिन्यांनी मनस्थिती बदलली आणि त्यांची उणिव जाणवू लागली. त्यांच्याशी कधीही न बोलण्याचं वचन दिलं होतं, परंतु माझी नजर पुन्हा त्यांचा शोध घेऊ लागली. निसर्गाने साथ दिली आणि आम्ही पुन्हा एकत्र आलो, परंतु यावेळेस कायमस्वरूपी. इतक्या मोठ्या दुराव्यानंतर एक गोष्ट सिद्ध झाली होती की नातं भले कोणंतही असो, त्यात थोडी स्पेस जरूर असावी.’’

रबरबॅन्ड थिअरी

नात्यातील ही गुंतागुत समजून घ्यायची असेल तर तुम्ही रबरबॅन्ड थिअरी समजून घेणं जरूरी आहे. जॉन ग्रे यांचं पुस्तक ‘मेन्स आर फ्रॉम मार्स अॅन्ड विमन आर फ्रॉम व्हिनस’ स्त्रीपुरुष नातं समजून घेत त्यात सुधारणा करण्यासाठी एक उत्तम पुस्तक आहे. यात स्पष्टपणे पुरुषाची मनोवस्था सांगत त्याची तुलना एका रबरबॅन्डशी केली आहे.

पुरुषांचा हा स्वाभाविक स्वभाव आहे की ते एखाद्या स्त्रीच्या पूर्ण निकट आल्यानंतर काही काळाने दूर जाऊ लागतात. मग भले स्त्री कितीही प्रेम करत असेल. असं होणं स्वाभाविक आहे. आपलं स्वातंत्र्य आणि अस्तित्त्व शोधण्यासाठी ते असं करतात. परंतु हेसुद्धा सत्य आहे की जेव्हा ते पूर्णपणे दूर जातात, तेव्हा ते परतूनही येतात. जेव्हा ते परतून येतात, तेव्हा त्यांचं प्रेम आणि आपल्या जोडीदाराप्रति आस्था अनेक पटींनी वाढलेली असते. स्त्रिया बुहतेकदा त्यांच्या या स्वभावापासून अनभिज्ञ असल्याने त्यांची साथ सोडून देतात.

जाणूनबुजून घेतला ब्रेक

नीरस होणाऱ्या नात्यात पुन्हा पूर्वीची उमेद जागृत करण्यासाठी काही जोडपी जाणूनबुजून ब्रेक घेऊ लागली आहेत. ते जाणून घेऊ इच्छितात की ते खरोखर परस्परांशिवाय राहू शकत नाहीत का? त्यांच्यात खरोखर प्रेम आहे की केवळ आकर्षण? त्यांना वाटू लागलं आहे की दुरावा हाच तो मार्ग आहे, जो त्यांना आपल्या ध्येयापर्यंत पोहोचवेल.

एमबीए स्टुडन्ट विकास शर्मा सांगतात, ‘‘जर आपण दररोज डाळ खाल्ली, तर एक दिवस नक्कीच असा येईल, जेव्हा डाळ खाताना तिटकारा येईल. आपण ज्याप्रमाणे रोज एकाच चवीचं जेवू शकत नाही, अगदी त्याचप्रमाणे दररोज एकाच पॅटर्नचं जीवनही जगू शकत नाही. कुणी तुमच्यापासून कायमचं दूर जाणार त्यापेक्षा त्याला काही दिवसांसाठी स्वत:हून दूर करणं अधिक योग्य आहे.

‘‘मी निशावर जिवापाड प्रेम करतो, जेव्हा तिने मला होकार दिला नव्हता, तेव्हा मी तिला मिळवण्यासाठी काहीही करू शकत होतो, परंतु जेव्हा तिने मला होकार दिला तेव्हा हळूहळू तिच्याप्रतिची ओढ कमी होऊ लागली. तिची प्रत्येक गोष्ट आता माझ्यासाठी तितकीशी महत्त्वाची नव्हती. कारण मला ठाऊक होतं की ती माझ्यावर प्रेम करते आणि मला सोडून कुठेही जाणार नाही. आपल्या या वागणुकीने मी स्वत: हैराण झालो होतो. आपल्या प्रेमाच्या हरवलेल्या जाणीवा पुन्हा परत मिळवण्यासाठी मी निशासोबत एक छोटासा ब्रेकअप केला. ती त्यावेळी खूप रडली. परंतु मी माझ्या मनावर दगड ठेवून तिला स्वत:पासून दूर केलं. सुरूवातीला तिचे फोनही उचलेले नाहीत.

‘‘जवळपास वर्षभरानंतर आम्ही विलग झालो त्याच दिवसापासून माझ्या मनात तिच्याप्रति पुन्हा प्रेम आणि ओढ जाणवू लागली. माझ्याकडे तिचा जो नंबर होता, तो तिने बदलला होता. तिची काहीच खबर नव्हती, परंतु आता माझ्यावर जिवापाड प्रेम करणारी निशा माझ्या जीवनात पुन्हा परतावी असं वाटत होतं. तिच्या मित्रमैत्रीणींना भेटून तिच्या घरचा फोननंबर मिळवला. कदाचित त्यावेळेस ती मला दगाबाज प्रियकर समजत होती, त्यामुळे फोनवर यायलाही ती तयार झाली नाही. आटोकाट प्रयत्न केल्यावर तिची पुन्हा भेट झाली. जेव्हा मी दूर जाण्याचं कारण सांगितलं, तेव्हा रडवेल्या नजरेनं एक टक माझ्याकडे पाहात राहिली. मी तिच्या एका होकारासाठी पुन्हा व्याकूळ झालो होतो. त्यादिवशी मला समजलं की जर हा ब्रेकअप झाला नसता तर आम्ही कधी प्रेमातील गहनता समजू शकलो नसतो.’’

आम्हीसुद्धा याचा अवलंब करतो

विशाल आणि कविताचा प्रेमविवाह झाला. दोघांचं प्रोफेशन समान होतं, शिवाय त्यांचे विचारही सारखे होते. ते सांगतात, ‘‘बहुतेकदा लोक आम्हाला सांगतात की प्रेमाचा उत्साह काही काळात ओसरतो. पूर्वीसारखा उत्साह आणि प्रेम त्यांच्या नात्यात राहत नाही. आम्हाला ठाऊक आहे की आम्हाला आपलं प्रेम दिर्घकाळ जिवंत राखण्यासाठी काय करायचं आहे. प्रेमातील ओलावा टिकवण्यासाठी आम्ही एकमेकांना स्पेस आणि स्वातंत्र्य दिलं पाहिजे. सतत दोघांनी एकत्र असावं ही अपेक्षा बाळगणं योग्य नाही.’’

विशाल सांगतात, ‘‘मी माझ्या पत्नीला तिच्या मित्रमैत्रीणींसोबत आणि कुटुंबासोबत वेळ व्यतित करण्याची मुभा देतो. या कालावधीत मी तिला अजिबात फोन करत नाही. तीसुद्धा मला सतत प्रश्न विचारत नाही. हे करताना आम्ही एकमेकांची सातत्याने काळजी घेतो. जेव्हा आम्ही आमच्या एकांतात राहण्याच्या मूडमधून बाहेर पडून एकत्र येतो, तेव्हा आपोआप आमच्या प्रेमभावनेत चैतन्य संचारलेलं असतं.’’

थोडीशी स्पेस आवश्यक

राजस्थान युनिव्हर्सिटी जयपूरमधील समाजशास्त्राच्या प्राध्यापिका अंजली सांगतात, ‘‘कामाच्या थकव्यानंतर छान झोप येते. चांगल्या झोपेमुळे स्वप्नंही चांगली पडतात. नातीसुद्धा अशाचप्रकारची गोड स्वप्नं आहेत, जी समाधानी असल्यावरच पडतात. परंतु हे तेव्हा घडतं, जेव्हा आपण नाती जगतो. ब्रेक घेण्याचा अर्थ असा नाही की तुम्ही साथिदाराला पूर्णत: विसरून जावं, तर एकांतात विचार करावा की या नातेबंधातून तुम्ही काय प्राप्त केलं आणि सोबतच हेसुद्धा की तुम्ही समोरच्या व्यक्तिला कितपत देऊ केलं? दोन्ही पारड्यांचा समतोल तपासून पाहा आणि विचार करा की जर समतोल साधणं शक्य होत नसेल तर त्यामागचं कारण काय आहे?

‘‘तुमच्यापासून दूर राहून तुमच्या जोडीदारालाही ती स्पेस मिळू शकेल, जेव्हा ते विचार करतील की तुमचं त्यांच्या आयुष्यात किती महत्त्व आहे. कायम त्यांना तुम्ही स्वत:मध्येच गुंतवून ठेवलंत तर तुमच्याबद्दल विचार करण्याची स्पेसही तुम्ही त्यांच्याकडून हिरावून घ्याल आणि ही स्पेस छोट्याशा ब्रेकने त्यांना मिळू शकेल. जरूरी नाही की हा ब्रेक दिर्घकालीन असावा, परंतु इतका जरूर असावा की तुमचं स्मरण केवळ जबाबदारीच्या रूपात होऊ नये तर स्मरणात इतकी तीव्रता असावी की त्यांनी तुमच्या ओढीने परतून यावं.’’

लक्षात घेण्यासारखी गोष्ट ही की प्रत्येक पतीपत्नीमध्ये भांडणाचं महत्त्वाचं कारण असुरक्षितता आणि इगो असतं. जर तुम्ही आपल्या पार्टनरला योग्य स्पेस दिली, तर त्याच्या मनात कोणत्याही प्रकारची असुरक्षिततेची भावना उरणार नाही आणि तुम्हालाही ती जाणवणार नाही. तुम्ही दोघांनी प्रेमाने एकमेकांसोबत राहावं, थट्टामस्करी करावी, परंतु संशयाच्या घेऱ्यात अडकून प्रश्नांची सरबत्ती करू नये. कोणत्याही नातेसंबंधात स्पेस दिल्याने विश्वास अधिकच वाढतो. इतकंच नव्हे, तुमचा जोडीदार तुमच्याशी अधिक मोकळेपणाने बोलू शकतो. सोबतच यामुळे तुम्हा दोघांमध्ये प्रेमाचा ओलावा वाढतो. अशावेळी पतीपत्नीने वैयक्तिक स्पेसची काळजी घेतली पाहिजे.

असं असूनही नातेसंबंधात योग्य ताळमेळ बसत नसेल तेव्हा एकमेकांपासून काही काळ विलग होण्याचा प्रयत्न करावा वा दोन आठवड्यांसाठी एकमेकांना संपर्क न साधण्याबाबत परस्पर संमती घ्यावी आणि हे निश्चित केल्यावर स्पष्ट करावं की तुम्ही आत्ताही एकमेकांसोबतच आहात आणि आपलं नातं या कालावधीदरम्यान विशेष राहिल. यानंतर एकत्र वेळ व्यतित करू नका वा एकमेकांना मेसेज पाठवू नका. एकमेकांशी फोनवर बातचित करू नका. हा दुरावा तुमच्यासाठी हे जाणून घेण्यास सहाय्यक ठरेल की तुम्ही या नात्याला किती महत्त्व देता.

हे सुरूवातीला अवघड नक्कीच वाटू शकतं. परंतु जेव्हा तुम्हाला आपल्या जीवनात आपल्या पार्टनरशिवाय बरं वाटतं, तेव्हा कदाचित ब्रेक घेणं अधिक योग्य ठरेल. तुमचं नातं अधिक मजबूत बनवणारा हा उत्तम पर्याय आहे असं म्हणता येईल. आता जर सुरूवातीच्या काही दिवसात ब्रेकअपमध्ये आनंद जाणवला, मात्र त्यानंतर तुम्हाला आपल्या जोडिदारीची उणीव भासू लागती तर तुम्ही पुढाकार घेऊन नातेसंबंध सुधारण्याच्या दृष्टिने प्रयत्न करायला हवेत.

अनलिमिटेड कहानियां-आर्टिकल पढ़ने के लिएसब्सक्राइब करें