* ललिता गोयल
कधी खेळणी मोडणे, कधी गृहपाठ न करणे, कधी जास्त वेळ टीव्ही पाहणे, कधी सकाळी लवकर न उठणे या कारणांमुळे प्रत्येक मुलाला लहानपणी कधी ना कधी मारहाण झालीच असेल. जेव्हा मुले पालकांच्या म्हणण्यानुसार वागत नाहीत तेव्हा पालकांना राग येतो आणि रागाच्या भरात ते प्रथम मुलांना धमकावतात आणि जेव्हा ते काम करत नाहीत तेव्हा ते मुलांवर हात उचलतात. हे करत असताना पालकांना वाटते की ते मुलांच्या कल्याणासाठी, त्यांच्या सुधारणेसाठी करत आहोत. पण मुलांवर हात उचलणे खरोखरच मुलांच्या भल्यासाठी आहे का, चला जाणून घेऊया –
हात वर करण्यामागील कारण
मानसशास्त्रज्ञ प्रांजली मल्होत्रा यांच्या मते, “पालकांना असे वाटते की मुलांना मारणे हा मुलांना शिकवण्याचा एक मार्ग आहे, मारल्याने ते समजतील आणि पुन्हा तीच चूक करणार नाहीत, पण तसे नाही. कधीकधी मुलांना का मारले हेदेखील समजत नाही तर काहीवेळा मुलांना विनाकारण मारहाण केली जाते. अनेक तज्ज्ञ आणि मानसोपचारतज्ञ म्हणतात की मुलांवर हात उगारल्याने त्यांना शारीरिक त्रास तर होतोच शिवाय ते मानसिकदृष्ट्याही कमकुवत होतात. अनेक बाबतीत मुलांना हात वर न करता प्रेमाने समजावून सांगितले तर त्यांच्यावर सकारात्मक परिणाम होतो. शारीरिक हिंसा मुलांना चुकीचा मार्ग दाखवते. त्याचवेळी, मुलांना हे समजते की केवळ एक हात वर करून सर्व समस्या सोडवल्या जाऊ शकतात. आजूबाजूच्या मित्रांशीही भांडण करण्याची वृत्ती ते अंगीकारू लागतात.
गृहिणी अधिक हात वर करते
पोद्दार इन्स्टिट्यूट ऑफ एज्युकेशन या मुंबईतील शिक्षण समूहाने केलेल्या सर्वेक्षणानुसार देशातील 10 शहरांमध्ये घरात राहणाऱ्या माता आपल्या मुलांवर जास्त हात उचलतात. आश्चर्याची बाब म्हणजे 77 टक्के प्रकरणांमध्ये आईच मुलांना मारहाण करते. नोकरदार महिलांकडे मुलांसाठी कमी वेळ असतो, त्यामुळे त्या कमी हात वर करतात, तर गृहिणी मुलांसोबत जास्त वेळ घालवतात, त्यामुळे त्या त्यांच्या चुकांवर जास्त कडक असतात, असे तज्ज्ञांचे मत आहे.
नात्यात दुरावा येऊ शकतो
फटके मारल्यावर मुलांना फक्त अपमानास्पद वाटत नाही, तर मारणे त्यांना अस्वस्थ किंवा भयभीत करू शकते. जिथे काही मुलं प्रत्येक बाबतीत हात वर करून आक्रमक होतात, तर काही मुलं सतत घाबरलेली असतात. ते कोणाशीही बोलायला लाजायला लागतात. ते मोठे झाल्यावर या सर्व समस्या त्यांच्या विकासात अडथळा ठरू शकतात. वारंवार मारहाण केल्याने मुलांमधील पालकांची भीती संपते आणि बरेचदा असे केल्याने मुलेदेखील त्यांच्या पालकांचा तिरस्कार करू लागतात आणि तुमच्या या वागण्यामुळे तुमच्या आणि त्यांच्या नात्यात दुरावा निर्माण होऊ शकतो.